21
“Pianoçu”(1983) romanları ilə müqayisədə tədqiq edilmiş, əsərlərdə azadlıq
hissinin boğulması nəticəsində cəmiyyətdə təklənən, tənhalaşan insanların
bədii obrazlarının xüsusiyyətləri araşdırılmışdır.
III fəslin “Azərbaycan və alman romanlarında yaddaş bədii
diskurs kimi” adlı üçüncü yarımfəslində yaddaş məsələsi romanın əsas
bədii diskursu kimi öyrənilmişdir. Azərbaycan və Almaniyanın siyasi və
ictimai tarixindəki oxşar hadisələr, ikiyə parçalanması, XX əsrin 90-cı
illərində Almaniyanın birləşməsi və Azərbaycanın müstəqillik qazanması,
eyni zamanda, Qarabağ müharibəsinin başlanması, hər iki xalqın
ədəbiyyatında, xüsusilə də roman janrında yazılmış əsərlərdə yaddaş
problemini ön plana çıxarmışdır.
Müstəqillik illərindən sonra Azərbaycan ədəbiyyatında yeniliklər
nəzərə çarpır. Bu yenilik əsərlərin həm mövzusunda, həm məzmununda,
həm də ideyasında özünü nəzərə çarpdıracaq dərəcədə biruzə vermişdir.
Yeni yaranan ədəbiyyat təkcə bu günün yox, dünənin, arxada qalmış, lakin,
bu günümüzü təqib edən keçmişin ifadəsidir. 1990-cı illərindən sonra
yaranan “yeni ədəbiyyat” yaradıcı şəxslər üçün iflasa uğramış müharibənin,
bu günlə dünən arasında çabalayan tarixi yaddaşın, dərin mənəvi böhran
keçirən insanların təsvirini yaratmaq cəhdləri ilə xarakterizə olunur.Bu
yarımfəsildə M.Maronun
“Animal triste”,
S.Lagerin “Fosfor”,
P.Mersiyenin “Lissabona gedən gecə qatarı” romanları İ.Əfəndiyevin
“Geriyə baxma qoca”, İ.Şıxlının “Ölən dünyam”, Elçinin “Ölüm hökmü”,
E.Hüseynbəylinin “Yovşan qağayılar”, K.Abdullanın “Yarımçıq əlyazma”
əsərləri ilə müqayisəli şəkildə araşdırılmışdır. Bütün bu romanlarda ictimai
mövzular məhəbbət süjetləri ilə vəhdətdə verilmiş, müxtəlif konflikt və
qarşıdurmalar təsvir olunmuş, insan mənəviyyatı ilə bağlı məsələlər ortaya
gətirilmiş, yaddaş və unutqanlıq diqqətə çatdırılmış, gerçək tarixi
hadisələrin bədii təfəkkürə köçürülməsi məsələsinə nəzər salınmış, mənən
“şikəst” olan insanların dramı tədqiqata cəlb olunmuşdur.
Tədqiqatın yekunu olaraq əldə edilmiş elmi-nəzəri qənaətlər
dissertasiya işinin “Nəticə” hissəsində ümumiləşdirilmişdir.
Azərbaycan və alman romanlarının tədqiqat işində araşdırılan
mərhələsi ilə bağlı aşağıdakı nəticələr əldə olunmuşdur:
1. 1980-2005-ci illərdə Azərbaycan və alman ədəbiyyatının roman
yaradıcılığında özgələşmə, tənhalıq mövzusunun başlıca yer tutduğunu
söyləmək mümkündür. Sözügedən mövzu alman ədəbiyyatında müəyyən
tarixi ənənəyə mailk olmuşdursa, Azərbaycan roman yaradıcılığında yeni
hadisə kimi müşahidə olunurdu. Milli romançılığımızın yeni keyfiyyəti
təkmilləşərək onu dünya ədəbi prosesinə daha da yaxınlaşdırir.
22
2. İkinci dünya müharibəsindən sonra alman nəsrinin roman
yaradıcılığında yaranan fasilə Berlin divarının uçurulmasından,
Almaniyanın birləşməsindən sonra yeni bir mərhələyə daxil olmuşdur.
Ölkədə siyasi sitiuasiyaların dəyişməsi ədəbi mühitə də öz təsirini
göstərirdi. 90-cı illərin sonlarına doğru alman nəsrində “Berlin romanları”
yaranmağa başlamışdır. Şəxsiyyət və cəmiyyət problemi sözügedən dövrdə
meydana gələn romanların əsasını təşkil edirdi.
3. XX əsrin II yarısından başlayaraq baş verən köklü dəyişikliklər
təkcə Almaniyada deyil, bütövlükdə Qərbdə ictimai-siyasi hadisələrin yeni
istiqamət almasını şərtləndirirdi. Cəmiyyətdə olduğu kimi, ədəbiyyatda da
nasional-sosializmin törətdiyi cinayətlər ilə birbaşa bağlı olan “ataların
susmağı” səbəbi araşdırılır, tənqid olunur və ədəbiyyatın başlıca
mövzusuna çevrilirdi. Çağdaş alman ədəbiyyatında G.Qrass, İ.Şulç,
H.Krausser, B.Şlink, S.Lager, M.Maron, U.Timm, M.Beyerin və digər
yazıçıların yaradıcılığında sözügedən problemə birbaşa, ya da dolayı yolla
müraciət edilmiş, bir çox ictimai-siyasi, sosial problemlərə aydınlıq
gətirilmişdir.
4. Azərbaycan ədəbiyyatında da roman janrı yenə mərhələdə
şəxsiyyət və cəmiyyət probleminin əksi baxımından xeyli dərəcədə
zənginləşmişdir. Əgər əvvəlki dövrlərdə yazılmış romanlarda cəmiyyət və
şəxsiyyət probleminə epizodik şəkildə toxunulurdusa, 80-ci illərin
ortalarından başlayaraq yazıçılara məsələ ilə əlaqədar məhdudiyyətlər
qoyulmur. S.Azərinin “Dalanda”, S.Əhmədlinin “Azığa doğru”, “Yasamal
gölündə qayıqlar üzürdü”, “Toğana”, Elçinin “Ölüm hökmü”, S.Səxavətin
“Nekroloq” kimi romanlarında şəxsiyyət və cəmiyyət problemi əvvəlki
illərə nisbətən bir qədər də şərtiliklə təsvir edilmişdir.
5. 80-ci illərdə Azərbaycan və alman romanlarında sənətkar və sənət
məsələsinə geniş yer verilmişdir. Bu mövzuda yazılan romanları bir ideya
birləşdirir:
Sənət və sənətkar həyatın gündəlik tələblərindən,
məhdudiyyətlərdən uzaq olmalıdır. Təbiətin, varlığın mahiyyətini anlamaq,
dünyanı və özünü dərketmək cəhdi “Sənətkar haqqında roman”ların əsasını
təşkil edir, hər iki xalqın sənət haqqında düşüncələrini eyni müstəvidə
birləşdirirdi.
6. Alman ədəbiyyatında olduğu kimi, Azərbaycan roman
yaradıcılığında da II Dünya müharibəsi mövzusuna zaman-zaman müraciət
olunmuş və müharibə meydanından daha çox, onun arxa cəbhədə,
insanların həyatındakı təzahürünə diqqət göstərilmişdir. Bu mövzuda
işlənmiş dünya ədəbiyyatı nümunələrini, o cümlədən, alman və Azərbaycan
23
ədəbiyyatı örnəklərini “müharibə olmasın” kimi ümumi bir arzu
birləşdirmişdir.
7. XX əsrin sonu XXI əsrin əvvəllərində Azərbaycan romançılığında
bir canlanma müşahidə olunur. Azərbaycanda müstəqilliyin əldə olunması
ədəbiyyatın inkişafına təsir göstərmişdir. Məhz bu mərhələdə Azərbaycan
və alman ədəbiyyatında çoxsaylı romanlar yazılır. Bu dövr romanlarda
mövzu, problematika, obraz, süjet xətti baxımından yeni meyilləri ortaya
çıxarır.
8. Alman ədəbiyyatında da kəmiyyət və yeni meyllərin formalaşması
baxımından 1980-2005-ci illər məhsuldar dövrdür. K.Kraxtın “Faserland”,
“1979”, K.Duvenin “Yağışın romanı”, M.Maronun “Animal triste”,
F.Xenninqin “Hər şey oğurlanmışdı”, M.Kurubyunun “İnsan və şəhər”,
B.Ştrausun “Gənc adam” və s. romanlarında dünya və insan problemi
ətrafındakı düşüncələr şərh olunmuşdur. Yeni dövrün əsas ədəbi
axınlarından biri kimi postmodernist ədəbiyyat təşəkkülü tapmışdır.
Tədqiqatın əsas məzmunu aşağıdakı nəşrlərdə öz əksini
tapmışdır:
1.
Dənizdən bir damla // “Dil və ədəbiyyat” jurnalı, 2006, № 2 (50), s. 98-
99.
2.
Sənətkar və zaman // Elmi axtarışlar, 2006, IX, s. 104-107.
3.
Tarixin sınaq meydanında // “Dil və ədəbiyyat” jurnalı, 2006, № 3 (51),
s. 87-89 .
4.
Nazilən və üzülən haqq... // Filologiya məsələləri, 2009, №3, s.386-394 .
5.
Müasir roman janrının xüsusiyyətlərinə dair // “Filologiya məsələləri”
jurnalı. 2010, №9, s.329-336.
6.
Roman janrı: tipoloji yanaşma / Azərbaycan Dillər Universiteti
“Mədəniyyətlərarası dioloq: linqvstik, pedaqoji və ədəbi aspektlər”
Beynəlxalq Elmi Konfransın Materialları. Bakı şəh. (25-26 noyabr
2010-cu il), Bakı: Azərbaycan Dillər Universiteti, 2010, s.300-302.
7.
A.Abbasın “Batmanqılınc” romanında tarix və şəxsiyyət problemi //
Elmi axtarışlar, 2010, XIX, s.187-191.
8.
Müasir Azərbaycan və alman romanı: müqayisələr, paralellər //
Azərbaycan Dillər Universitetinin Elmi Xəbərləri, 2011, №1, s. 239-
246.
24
9.
Müasir Azərbaycan və alman romanında insan problemi / AMEA-nın
doktorantlarının elmi konfransının materialları (Məcmuə), Bakı şəh.
may 2011, Bakı: Elm, 2011, s. 288-291.
10.
Çağdaş alman romanında mənəvi-əxlaqi axtarışlar // Dil və ədəbiyyat,
Bakı: ADU, 2011, №1, s. 231-240.
11.
Elçinin “Ölüm hökmü” romanında sosial-mənəvi problemlərin bədii
inikası // Filologiya məsələləri, 2011, №12, s.374-386.
12.
Çağdaş roman yaradıcılığında şəxsiyyətin özgələşməsi problemi //
Filologiya məsələləri, 2012, №10, s. 402-412.
13.
Çağdaş roman yaradıcılığında insan mövcudluğunun mahiyyəti və onun
dərk edilməsi problemi // Azərbaycan Dillər Universitetinin Elmi
Xəbərləri, 2013, №4, s.223-230.
14.
Milli-tarixi yaddaş və Çağdaş Azərbaycan romanı / Bakı Beynəlxalq
Humanitar Forumu çərçivəsində Azərbaycan Dillər Universitetinə
həvalə olunmuş “Postmodern dövrdə milli özünüdərk” bölməsinin
Materialları. Bakı şəh. (31oktyabr-1 noyabr 2013-cü il). 2013, s. 236-
250.
15.
Müasir romanlarda dəyişən zaman və başqalaşan dünya modeli //
Filologiya məsələləri, 2014, №3, s. 272-279 .
16.
K.Kraxtın “1979” adlı romanı: postmodernist tendensiya / Azərbaycan
Dillər Universiteti “XXI əsr Mədəni Paradiqması Multimədəni
Aspektdə” Respublika Elmi-Praktik Konfransının Materialları (Bakı,
25-26 noyabr 2014-cü il) Bakı: ADU, 2014, s. 45-46.
17.
Художественное выражение социальных и политических проблем
в современном романе как реинтерпретация личности // Вıсник
Днıпропетровського унıверситету iменi Альфреда Нобеля Серıя
«Фıлологıчнı науки». 2014, №1 (7), ст.104-108.
18.
Müasir Azərbaycan və alman romanlarında müharibə mövzusunun
bədii inikası // Ədəbi əlaqələr, Bakı: Elm və təhsil, 2015, IX, s.75-80.
19.
Müasir romanlarda yaradıcı insanın bədii obrazı // “Dil və ədəbiyyat”
jurnalı, Bakı: 2015, № 2 (94), s.235-238.
20.
Azərbaycan və alman romanı: keçmiş və bu gün / Azərbaycan
Dillər Universiteti “Xarici dillərin tədrisinin aktual problemləri”
Respublika elmi-praktiki konfransının materialları. Bakı şəh. 5-6 may
2016 - Bakı: “Mütərcim”, 2016, s. 504-506.
21.
Azərbaycan və alman romanlarında oxşar tendensiya / Bakı Dövlət
Universiteti Birinci Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyinə həsr
olunmuş Müasir Türkologiya: dünən, bu gün və sabah (problemlər və
25
perspektivlər) Respublika elmi konfransının materialları. Bakı şəh. 28
dekabr 2016-ci il. Bakı: Elm və Təhsil, 2016, s.377-380.
22.
Müasir roman yaradıcılığında intellektual qəhrəmanın özünütəsdiq
problemi // “Dil və ədəbiyyat” jurnalı, Bakı:2017, №2 (102), 230-233
26
РОЙА МЕФТУН кызы МУРШУДОВА
ЖАНР РОМАНА В СОВРЕМЕННОЙ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ И
НЕМЕЦКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ (1980-2005 гг)
РЕЗЮМЕ
В ХХ веке в азербайджанской и в немецкой литературе
развитию жанра романа характерно отражение общественно-
политических событий, происходивших в жизни двух народов, которые
со всей своей реальностью были отражены в литературе. Диссертация
состоит из введения, трех глав, заключения и списка литературы.
“Введение” обосновывает актуальность темы, где показаны
основные цели и задачи, уровень изучения темы, научная новизна,
объясняются теоретико-методологические основы и апробация.
Первый раздел диссертации под названием “Характерные
особенности жанра романа в современной азербайджанской и немецкой
литературе” состоит из двух подразделов. Первый подраздел назван
“Из истории развития азербайджанского и немецкого жанров романа”,
где изучены этапы исторического развития романического творчества в
вышеназванных литературах. Во втором подразделе под названием
«Азербайджанские и немецкие романы в новом этапе», были изучены
азербайджанские и немецкие романы периода после 80-х годов и
выявлены общие и отличительные черты.
Вторая глава диссертации называется “Проблема личности и
общества в современных азербайджанских и немецких романах”. В
этой главе, состоящей из двух подразделов изучена проблема
отчуждения личности в обществе и вопросы художественного образа
творческого человека в современных романах.
Третья глава диссертации называется “Реальность жизни и
художественная правдивость в современных азербайджанских и
немецких романах”. Эта глава состоит из трех подразделов. Первый
подраздел “Тема войны в романе: индивидуальные и отличительные
подходы” посвящен исследованию темы войны в азербайджанских и
немецких романах. Во втором подразделе под названием “Понятие
социально-духовной жизни в современном романическом творчестве”
была изучена социальная жизнь и духовный мир человека в
Азербайджанском и немецком романе, а в третьем подразделе “Память,
как основной художественный дискурс в азербайджанском и немецком
романе”, вопрос памяти исследуется как основной художественный
дискурс романа. Научно-практические выводы, полученные по итогам
исследования диссертации были изложены в разделе “Заключение”.
27
ROYA MEFTUN gizi MURSHUDOVA
GENRE OF THE NOVEL IN THE MODERN AZERBAIJAN AND
GERMAN LITERATURE (1980-2005).
In the 20th century, the development of the genre of the novel in
Azerbaijani and German literature is characterized by a reflection of socio-
political events taking place in the life of two nations, which, with all their
reality, have been reflected in literature. The dissertation consists of an
introduction, three chapters, a conclusion and a list of literature.
“Introduction” justifies the relevance of the topic, which shows the
main goals and objectives, the level of study of the topic, scientific novelty,
explains the theoretical and methodological foundations and approbation.
The first section of the dissertation, entitled “Characteristic features
of the genre of the novel in modern Azerbaijani and German literature”,
consists of two subsections. The first subsection is entitled “From the
History of the Development of the Azerbaijani and German Genres of the
Novel”, where the stages of the historical development of novelistic
creativity in the above-mentioned literatures have been studied. In the
second subsection, entitled “Azerbaijani and German novels in a new
stage,” Azerbaijani and German novels of the period after the 1980s were
studied and common and distinctive features were revealed.
The second chapter of the thesis is called "The problem of the
individual and society in modern Azerbaijani and German novels." In this
chapter, consisting of two subsections, the problem of the alienation of the
individual in society and the questions of the artistic image of the creative
person in contemporary novels are studied.
The third chapter of the thesis is called "The reality of life and
artistic truthfulness in modern Azerbaijani and German novels." This
chapter consists of three subsections. The first subsection "The theme of the
war in the novel: individual and distinctive approaches" is devoted to the
study of the topic of war in Azerbaijani and German novels. In the second
sub-section entitled "The concept of social and spiritual life in the modern
novelistic creativity", the social life and spiritual world of a person were
studied in the Azerbaijani and German novels, and in the third subsection
"Memory as the main artistic discourse in the Azerbaijani and German
novel" Is studied as the main artistic discourse of the novel.
The scientific and practical conclusions obtained on the basis of the
research results of the dissertation were presented in the section
"Conclusion".
28
НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА
ИНСТИТУТ ЛИТЕРАТУРЫ им. НИЗАМИ
На правах рукописи
РОЙА МЕФТУН кызы МУРШУДОВА
ЖАНР РОМАНА В СОВРЕМЕННОЙ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ И
НЕМЕЦКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ (1980-2005 гг)
5716.01-Азербайджанская литература
5718.01 -Миравая литература (Немецкая литература)
А В Т О Р Е Ф Е Р А Т
диссертации на соискание ученой степени
доктора философии по филологии
БАКУ - 2017
Dostları ilə paylaş: |