Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami GƏNCƏVİ adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 470,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 müharibənin gətirdiyi kədər hissi uzun illər alman ədəbiyyatında - əsərlərin mövzusunda, obrazların taleyində əksini tapmışdır. 1669-cu ildə meydana gələn Y.Qrimelhauzenin “Simplissmus” romanında müəllif qəhrəmanın həyatını otuzillik müharibənin fonunda təsvir edirdi. XVII əsrdən etibarən roman janrı inkişaf edərək, həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət baxımından zənginləşmişdir. Bu dövrdən etibarən alman romanı məzmun, ideya, mövzu baxımından milli sərhədləri aşaraq, dünya ədəbiyyatının tərkib hissəsi kimi inkişaf edirdi. K.M.Vilandın “Aqatonun tarixçəsi” (1766) adlı tərbiyə romanının ardınca K.F.Moriçin “Anton Rayzer”
(1972-1973), F.Gelderlenin “Giperion”( 1797-1799), Novalisin “Henrix fon Ofterdengen” (1802), Hötenin “Vilhelm Meysterin tələbəlik illəri” (“Wilhelm Meister’s Apprenticeshir”, 1795) romanları işıq üzü görmüşdür. XIX əsrin birinci yarısında Friç Reyter, Teador Ştorm, Bertold Auerbax, Vilhelm Rabe kimi sənətkarlar “kiçik adam”ların obrazlarını yaradan romanlar yazsalar da, bu dövrdə nəsrin sözügedən forması daha çox məhəlli xüsusiyyət daşıyırdı.XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəlləri ictimai-siyasi kataklizmlərlə zəngin bir dövr kimi səciyyələnir. Arasıkəsilməyən inqilabların, müharibələrin doğurduğu əhval-ruhiyyənin nəticəsi olaraq meydana gələn ekzistensializm XX əsrin əvvələrində Almaniyada geniş vüsət almışdı. Bu ədəbi istiqamətin ən məşhur nümayəndələrinin təsirilə alman ədəbiyyatında da roman XX əsrin aparıcı janrına çevrilmişdir. Ekzistensial ruhda yazıb-yaradan alman yazarlarından G.Kazakın və E.Nossakın da romanları oxucular tərəfindən maraqla qarşılanırdı. Ekzistensial fəlsəfənin təsiri altında alman ədəbiyyatında modernist meyillərin inkişafı roman janrının forma və məzmununda əsaslı dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. R.Remarkın “Qərb cəbhəsində təbəddülat yoxdur” “Üç yoldaş”, “Zəfər tağı”, “Kiçik adam” romanları mənəviyyat məsələlərinə üstünlük verirdi. Bu dövrdə müharibə mövzusuna həsr olunmuş romanlar üstünlük təşkil edirdi. XX əsrin əvvəllərində Fridrix Nitşenin fəlsəfəsi ölkənin idarə olunmasında əsaslı rol oynamağa başlamışdır. T.Mann, H.Mann, H.Hesse kimi yazıçılar əsərlərində görkəmli filosofun ideyalarını təbliğ edirdilər. XX əsrin əvvəllərində müasir roman anlayışı “Universitet illəri”, “Viola Trikolor”, “Psixeya” əsərlərin müəllifi Teodor Fontane tərəfindən daha da təkmilləşdirilmişdi. 1946-cı ildə Herman Hessenin “Yalquzaq” (1927) romanı Nobel mükafatına layiq görülmüşdü. Alman ədəbiyyatında “yeni sosial roman”nın yaradıcılarından olan Arnold Şveyqin “Ağ adamların böyük müharibəsi” (1927), “1914-cü ilin gənc qadını” (1931), “Vandsbekski baltası” (1943) romanları meydana gəlmişdi. II Dünya müharibəsi yazıçılara böyük zərbə
10 vurmuş, ziyalılar mənəvi aşınmaya məruz qalaraq ölkəni tərk etmişdilər. Faşizm və müharibədən yazan Henrix Böll, Hans Verner Rixter, Ziqfred Lenç, Volfqanq Kyöppen, Günter Qrass, Anna Zegers, German Kant və başqalarının yaradıcılığında siyasi romanlar çoxluq təşkil edirdi. Bu dövrdə ədəbiyyat aləmində “yeni roman” adlı ədəbi istiqamət geniş vüsət almışdı. “Yeni roman”dan az sonra alman ədəbiyyatında postmodernizmə maraq oyandı. Belə ki, P.Züskind, Ş.Barre, Y.Xerman, K.Kraxt və s. yazıçılar alman postmodernist romanının ən yaxşı nümunələrini yaratdılar. Azərbaycan ədəbiyyatında ilkin roman nümunələri kimi səciyyələndirilən Z.Marağayinin “İbrahim bəyin səyahətnaməsi”, N.Nərimanovun “Bahadır və Sona”, M.S.Ordubadinin “Bədbəxt milyonçu” kimi əsərləri dünya ədəbiyyatında xüsusi yer tutan romanlarla müqayisədə sözügedən ədəbi janrın tələblərini milli arenada ödəyirdi. Həmin əsərlərdəki ilkin roman rüşeyimləri janrın inkişafına zəmin yaratmaqla yanaşı, bir janr olaraq formalaşmasını da şərtləndirirdi. Sovet hakimiyyətinin qurulması nəticəsində Avropa və rus ədəbiyyatı ilə yaxından və mütəmadi tanışlıq Azərbaycan ədəbiyyatında yeni yaranan romanın dünya romançılıq ənənəsinə uyğun şəkildə inkişafına təkan vermişdi. Azərbaycan ədəbiyyatında roman janrı alman romanlarından fərqli bir inkişaf yolu keçmişdir. Buna səbəb Azərbaycanda sözügedən janrın nisbətən sonrakı mərhələdə yaranması və fərqli siyasi arenada, ictimai- siyasi hadisələr kontekstində yazılmasıdır. Bu mənada Azərbaycan roman janrının inkişafı mərhələlərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar: 1. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda roman janrının təşəkkülü. N.Nərimanovun “Bahadır və Sona”, Z.Marağayinin “İbrahim bəyin səyahətnaməsi” əsərləri milli bədii təfəkkürdə janrın ilk nümunələri olmuşdur. XX əsrin əvvəllərində S.M.Qənizadənin “Məktubati Şeyda bəy Şirvani” dilogiya romanı janrın strukturunu zənginləşdirməsi baxımından diqqət çəkir. İ.Musabəyovun “Neft və milyonlar səltənətində”, M.S.Ordubadinin “Bədbəxt milyonçu” romanları da bu mərhələdə yazılaraq janrı mövzu və problematika baxımından irəli aparılmışdır. Bolşeviklərin hakimiyyətə gəlməsindən sonrakı ilk iki onillikdə isə roman janrı yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. 2. Azərbaycan romanının təşəkkülündə 1930-50-ci illəri ayrıca bir mərhələ kimi qeyd etmək lazımdır. Belə ki, həmin mərhələdə Azərbaycan romanı yalnız mövzu, ideya baxımından deyil, struktur baxımından da inkişaf etmiş, dünya romanlarına bir qədər də yaxınlaşmışdır. Bu mərhələdə Azərbaycan romanı, əsasən, dörd istiqamətdə təzahür etmişdir: Yüklə 470,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|