Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami GƏNCƏVİ adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 470,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Müasir romanlarda yaradıcı insanın bədii obrazı”
15 arayan ədəbi qəhrəmanlarla müqayisədə Əkrəm Azərbaycan romanında yeni obraz idi. Əkrəmin faciəsi nə qədərdirsə, V.Sultanlının da yazıçı uğuru bir o qədər olmuşdur. Müasir alman ədəbiyyatında özünəməxsus yer tutan yazıçı Helmut Krausser də “Zəngin dünya” (“Fette Welt”, 2002) romanında səfil həyat sürən gənclərin həyatını təsvir etmişdir. Tom, Milli, Volfi, Edqar Krausser kimi səfil həyat sürən qəhrəmanların həyat tarixçəsi gözümüz qarşında canlandıqca onların zəngin mənəvi aləmi, arzu və istəkləri üzə çıxır. Yazıçı səfil sifətində hər gün qarşımıza çıxan insanların taleyi haqqında bizi bir daha düşünməyə sövq edir. Əgər Əkrəmin ən böyük arzusu balalarına qovuşmaqdırsa, Tomun məqsədi Qavayaya getməkdir. Digər qəhrəman Xagen isə Mikelancelonun evinə gedib onun royalında çalmaq istəyi ilə yaşayır. Yazıçı qəhrəmanının “xəyal edirəm ki, Mikelancelonun evinə gedib onun royalında çalardım. Əgər mən uşaq vaxtı pianino çalmağı bilsəydim, indi küçədə olmazdım. Mən o vaxtı azadlıqdan məhrum idim. Pianino insanı evə bağlayır, insanın evlə bağlı təfəkkürünü təkmilləşdirir. Amma divarlara mən heç vaxt dözə bilmirəm, tab gətirə bilmirəm” 1
divarını nəzərdə tutaraq insanların qəlbində “divarlara” qarşı oyanmış ikrah hissini ifadə etmişdir. Bernxard Şlinkin “Qiraətçi” (“Der Vorleser”, 1995) romanında da məlum problem ətrafında maraqlı məqamlar üzə çıxır. Qərb və Şərq təfəkkürünün müxtəlif olmasına baxmayaraq “Qiraətçi” romanının qəhrəmanı Mixaellə Anarın “Beşmərətəbəli evin altıncı mərtəbəsi” romanının qəhrəmanı Zaurun ailələri arasında olan oxşar cəhətlər ümumi hadisələrin fonunda üzə çıxır, valideyn münasibəti şəxsiyyətin yetişməsində, formalaşmasında vacib amil kimi qavranılır və insan amili müxtəlif ədəbi aləmi birləşdirən səbəb kimi diqqəti çəkirdi. Həm Mixaelin (B.Şlinkin “Qiraətçi”), həm də Zaurun (Anar “Beş mərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi) atası professordur. Hər iki professor az danışan, qaradinməz insanlardır, onların öz dünyaları vardır. “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi” romanında yazıçı Zaurun atasını belə təsvir etmişdir: “Ümumiyyətlə, az-az danışırdılar, atası elmə-kitablar aləminə qapılmış qaradinməz bir adam idi, arvadıyla nadir hallarda danışar, oğluyla demək olar ki, heç danışmazdı” 2 . Buna bənzər təsvirə “Qiraətçi” romanında da rast gəlirik: “Bəzən mənə elə gəlirdi ki, biz, yəni onun ailəsi, atam üçün
1 Krausser H. Fette Welt. Roman. Reinbek bei Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag. 2002. 50 S.
2 Anar. Seçilmiş əsərləri. II cild. Bakı: Lider nəşriyyatı, 2004, s. 151. 16 nəsə ev heyvanları kimiyik. Necə ki, insanlar ev heyvanlarına qulluq edirlər və bu onlar üçün elə də ağır yük deyil. Amma mən çox istəyirdim ki, biz onun həyatının mənası olaq” 1 . Avropa mühitində övladlara olan soyuq münasibət bir çox romanlarda əsas problem kimi mütəmadi olaraq qaldırılmışdır. Ailənin sadəcə bir model olaraq qalması, onun tərkibini təşkil edən insanların bir-birinə qarşı soyuq münasibəti “Qiraətçi” romanında ciddi sosial problem kimi qoyulmuş və yazıçı tərəfindən xüsusi vurğu ilə işıqlandırılmışdır. Bu bölmədə K.Kraxtın “Faserland” (1995), H.Böllün “Bir təlxəyin düşüncələri” romanları da Anarın “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" əsəri ilə müqayisə olunmuşdur. Qərb və Şərq ailə modelini bu romanların əsasında təhlil edərkən alman romançılığında özgələşmə, tənhalıq mövzusunun başlıca yer tutduğunu söyləmək mümkündür. Alman romanlarından fərqli olaraq milli romançılığımızın bu yeni keyfiyyəti sonrakı inkişaf prosesində daha da təkmilləşmiş, onu dünya ədəbi prosesinə yaxınlaşdırmışdır. II fəslin “Müasir romanlarda yaradıcı insanın bədii obrazı” adlı ikinci yarımfəslində Azərbaycan və alman romanları yaradıcı insanın- sənətkar obrazının təsviri baxımından araşdırılmışdır. Hələ XIX əsrin əvvəllərində yaşamış alman yazarları L.Tik, Novalis və A.Hofmanın yaradıcılığında əksini tapan sənətkar obrazları dünya ədəbiyyatında “sənətkar haqqında roman” (Künstlerroman) anlayışının meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Yaradıcı insanın - şairin, musiqiçinin, aktyorun, rəssamın obrazının yaradılması ənənəsi XX əsrdə də alman ədəbiyyatında davam etdirilmişdir. X.Ransmayrın “Sonuncu dünya”, P.Züskindin “Ətriyyatçı”, “Kontrabas”, R.Şnayderin “Yuxunun qardaşı”, Y.Yelenikin “Pianoçu”, K.Duvenin “Yağışın romanı” adlı əsərlərində bir- birindən fərqli həyat yolu keçmiş istedadlı, qeyri-adi qabiliyyətə malik olan, eyni zamanda da yaşadıqları mühitdə əzab çəkən, əhatə olunduqları insanlar tərəfindən başa düşülməyən sənətkarların bədii obrazı yaradılmışdır. Bu yarımfəsildə P.Züskindin “Ətriyyatçı” romanı Elçinin “Mahmud və Məryəm” və Y.Səmədoğlunun “Qətl günü” əsərləri ilə mövzu və problematikası fonunda müqayisə edilərək tədqiq olunmuşdur. Yaradıcı insan və cəmiyyət, insanların yeniliyi qəbul etmə məsələləri, ölüm və həyat, mövhumat, tənhalıq, təkliyə aparan yol, onun səbəbləri və nəticələri sözügedən romanların tədqiqində əsas götürülmüşdür. Yaradıcı insanın- sənətkarın bədii obrazı XX əsrin II yarısında yazılan bir çox Azərbaycan romanlarında da öz əksini tapmışdır.
1 Şlink B. Qiraətçi. Bakı: Qanun Nəşriyyatı, 2011, s. 34. Yüklə 470,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|