Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami GƏNCƏVİ adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 289,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 günahsız müqəssirlər adlandırdı” 1 . Buradakı sərt nağıl üslubunda hər sözün, hər cümlənin özünün çəkisi var. Bu sərt nağıl ittihamı dünya cahan- girlərinin mahiyyətini, həqiqət, vicdan anlamı maskası altında gerçək- ləşdirdikləri dəhşətləri ortaya qoyur. Burada birbaşa yazıçının öz dövrün- dəki hökmdarların pərdəarxası, maskalı fəaliyyətlərinə dolayı etiraz da qərarlaşıb. Keçən əsrin 50-ci illərinin sonu, 60-cı illərinin əvvəllərində yaradıcılığa başlayan Anarın keçdiyi sənət yolu özünün zənginliyi, həyata, həyat hadisələrinə yanaşma tərzi və gerçəkliyin bədii ifadə məharəti ilə maraq doğurur. Onun yazıçı təfəkküründə, daha doğrusu, yazı manerasında, təhkiyəsində araşdırılmalı problemlərdən biri nağıl mövzusuna müraciətin forma və üsulları ilə bağlıdır. “Yaxşı padşahın nağılı”, “Ağ qoç, qara qoç” əsərləri bu baxımdan kifayət qədər ciddi araşdırmalara yol açır. Bu o ədəbi-tarixi mərhələdir ki, “sosial motivlərin qüvvətlənməsi nəsrin diqqətini, predmet və hədəfini İnsanın dünyəvi mahiyyəti, bilavasitə daxili aləminin tədqiqində cəmiyyət məsələləri üzərinə keçirdi, insanın sosial məzmunu ön plana çıxdı, varlıq haqqında düçüncə sırasını ən uğurlu nümunələrdə “cəmiyyət fəlsəfəsi” əvəz etdi, ümumən isə qəti demək olar ki, nəsrdə inikas planı yenidən düşüncə qatını üstələdi” 2 . “Yaxşı padşahın nağılı”, “Vahimə”, “Qırmızı limuzin”, “Gürcü familyası”, “Asılqanda işləyən qadının söhbəti”, “Ağ qoç, qara qoç”, “Mən, sən, o və telefon” və s. kimi müxtəlif səpkili əsərlərindəki bədii axtarış və tapıntılar bunun əyani göstəricisidir. Anar bu bünövrəni, özülü bütün sonarakı dönəm yaradıcılığı ilə möhkəmləndirən yazıçılarımızdandır. Ona görə də onun əsərlərinin poetikası müxtəlif istiqamətli təhlillərə, o cümlədən də nağıl mövzusundan istifadə imkanlarının öyrənilməsinə geniş imkanlar açır. Burada nağıl epik mətnlə bağlı struktur məsələləri, janr spesifikası, yazıçı təhkiyəsi ilə nağıl üslubunun sintezi, mövzu aktuallığı və s. kimi incə yaradıcılıq məsələləri var. “Yaxşı padşahın nağılı” və “Ağ qoç, qara qoç” əsərləri bu mənada çoxqatlı bədii imkanları olan əsərlərdir. Anar “Yaxşı padşahın nağılı”nı ötən əsrin yetmişinci illərində qələmə almışdır. “Yaxşı padşahın nağılı” ilə 2000-ci illərin əvvəllərində yazıya alınmış“Ağ qoç, qara qoç”əsəri arasında böyük zaman məsafəsi vardır. Bu uzun və ardıcıl yol yazıçının bir yaradıcı kimi xalq ədəbiyyatından daimi olaraq bəhrələndiyini, mühitə və zamana uyğun cəmiyyətin problemlərini təqdim etmək məharətini göstərir. “Yaxşı padşahın nağılı”nda yazıçı nağıl mövzusuna istinad edərək mətnaltı yazı
1 Şıxlı İ. Seçilmiş əsərləri. 2 cilddə, I c., Bakı: Şərq-Qərb, 2005, s. 363. 2 Əlişanoğlu T. XX əsr Azərbaycan nəsrinin poetikası. Bakı: Elm , 2006, s. 287
18 üsulu ilə 1970-ci illərdəki sovet cəmiyyətini, xüsusən də L.İ. Brejnev dönəminin mənzərəsini canlandırmağı qarşısına məqsəd qoymuş, bu istəyinə də məharətlə nail ola bilmişdi. Əslində əsərdəki “yaxşı padşah” obrazı Brejnevin özü idi. Onun hərəkət və davranışlarındakı həyatdan, gerçəklikdən uzaqlığı, cəmiyyətdə hökm sürən yalan, saxtakarlıq, rüşvətxorluq, mənəvi çürümə və sosial-siyasi böhranı yazıçı məhz nağıl manerasından istifadə üslubi ilə dolayı şəkildə oxucularının diqqətinə çatdırırdı. “Ağ qoç, qara qoç” əsərində nağıl mövzusundan istifadə üsulu daha mürəkkəb və çoxqatlıdır. Burada yenə də hadisələrin müxtəlif tarixi istiqamətlərə – keçmişə, indiyə və gələcəyə aparılması özünü göstərir. Anar məşhur “Məlikməmməd” nağılındakı süjet motivlərindən və həmin mətndəki baş qəhrəmanın – Məlikməmmədin obrazından istifadə edərək özünün çeşidli fikir və mülahizələrini söyləmişdir. Burada yenə də nağıl süjet və obrazlarının arxasına çəkilərək bu günümüz və gələcəyimizlə bağlı ehtimal oluna biləcək hadisələr diqqət önünə çəkilir. Əslində Azərbaycanın gələcəyinin Məlikməmmədi zülmətdən çıxaran Ağ qoça –işıqlı, ümidli gələcəyəmi, yoxsa Qara qoça – Qərbin və ya Şərqin məkrli oyunlarınamı bağlı ola biləcəyi yazıçını narahat edən sualdır. O, bu suallara məhz nağıl mövzusundan gələn obraz və motivlərə istinad edərək müxtəlif cavablar axtarır. Maraqlıdır ki, Anar bu suallara cavabı həm də postmodern üsulla axtarır. Onun nağılvari şəkildə qurduğu üç dünya (milli Azərrbaycan, Şərq- islam təsirinə düşmüş bir mövhumat ölkəsi və Qərbin alətinə çevrilmiş özündən bixəbər bir məmləkət) postmodern üsulla biri-birini əvəz edir. Sonda yazıçı nağıl mövzusundakı Ağ qoç və Qara qoç motivinə qayıdaraq çıxış yolunu Ağ qoça yetişməkdə görür. Bu yol qurtuluş və milli müstəqillik yoludur! Göründüyü kimi, 60-cılar ədəbi nəslinin və onların sonrakı onilliklərindəki davamçılarının nağıl mövzusunu əks etdirən dərin məzmunlu əsərləri bu istiqamətə önəm verilməsinin bir neçə mühüm səbəbə söykəndiyini söyləməyə imkan verir: a)
təhkiyə usulları xəlqi koloritin, folklor ruhunun əsas ifadə vasitələrindən biri kimi yazıçının dil və üslubuna zənginlik gətirir. b)
uğurla və yaradıcı şəkildə davam etdirdiyini göstərir. Yüklə 289,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|