Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
98 Alınan nəticələrin müqaisəli analizi göstərir ki, öyrənilən arpa sortnümunələri, həm toxumların cücərmə qabiliyyətinə, həm də yarpaqlarda xlorofilin miqdarında baş verən dəyiş- mələrə görə, əksər hallarda bir-birini tamamlayırlar. Yəni cücərmə qabiliyyəti yüksək olan arpa nümunələrinin yarpaq- larında xlorofil sintezində ciddi depressiya müşahidə edilmə- mişdir. Misal olaraq, iki cərgəli arpalardan Hüseyn 1 sortunu göstərmək olar. Bu sortun toxumlarının cücərmə qabiliyyətinə görə, ümumi quraqlığa davamlılıq indeksi 227% olmuşdursa, yarpaqlarda xlorofil (a+b)-nin miqdarı nəzarətə görə 112 % təşkil etmişdir. Çox cərgəli arpalardan Pallidum 69/91-də to- xumların cücərmə qabiliyyəti 160% yarpaqlarda xlorofilin miq- darı isə 112% -ə bərabər olmuşdur. Cücərmə qabiliyyəti aşağı olan nümunələrin yarpaqla- rında isə stres təsirindən xlorofilin miqdarında da kəskin azalmalar müşahidə edilmişdir. Məsələn, Nutans 80-34/14 ar- pa nümunəsi toxumlarının cücərmə qabiliyyəti cəmi 8% ol- muşsa, xlorofilin miqdarının göstəricisi də ən aşağı, yəni 64%-ə bərabər olmuşdur. Çox cərgəli arpalardan Arpa 40 və 55 №-li Seçmədə bu göstəricilər müvafiq olaraq 14 və 24-ə qarşı 73, 71-ə bərabər olmuşdur. Öyrənilən həm iki cərgəli və həm də çox cərgəli arpa nümunələrinin böyük əksəriyyətində bu göstəricilər, yəni to- xumların cücərmə qabiliyyəti və yarpaqlarda xlorofilin miq- darında baş verən dəyişmələr korelyasiya təşkil edir. Lakin, bir neçə nümunədə bu iki göstərici arasında az da olsa fərqlər müşahidə edilmişdir. Məsələn, Nutans 124/32-də toxumların cücərmə qabiliyyəti cəmi 42% olduğu halda, yarpaqlarda xlo- rofilin miqdarı demək olar ki, dəyişməmiş və 96%-ə bərabər olmuşdur. Belə vəziyyət çox cərgəli arpalardan Arpa 30 və Arpa 44-də müşahidə edilmişdir.Bu nümunələrin toxum- 99 larının saxaroza məhlulunda cücərmə qabiliyyəti cəmi 32 və 20% təşkil etdiyi halda, stres təsirindən sonra yarpaqlarda xlo- rofilin miqdarı əsaslı surətdə dəyişməmiş, nəzarət variantına nisbətən, müvafiq olaraq 94 və 98%-ə bərabər olmuşdur. Gü- man etmək olar ki, toxumlarının soruculuq qabiliyyəti o qədər də yüksək olmayan bu kimi nümunələr, vegetasiyaları döv- ründə öz genetik potensiallarından daha səmərəli istifadə et- məklə güclü kök sistemi yarada bilmişlər ki, bu da quraqlıq zamanı yarpaqlarda xlorofil sintezində depressiyanın qarşısını ala bilmışdır. Beləliklə, toxumların cücərmə qabiliyyəti və həm də yar- paqlarda xlorofilin miqdarında baş verən dəyişmələrə görə fərqlənmiş iki cərgəli arpa nümunələrindən Hüseyn 1, Arpa 47 və Nutans 67/91, çox cərgəli arpa nümunələrindən isə 84 №-li Seçmə, Pallidum 69/91 və Arpa 75-in quraqlıq stresinə ən davanmlı genotiplər olduğu aşkar edilmişdir və onların quraq və yarı quraq ərazilərdə becərilməsi tövsiyyə edilir. Quraqlığa davamlılığı ilə seçilən bu arpa nümunələrindən seleksiya pro- seslərində donor kimi və ya biotexnoloji tədqiqatlarda təbii gen mənbəyi kimi də istifadə oluna bilərlər. 2.5. Duzluluq stresinin arpa bitkisi yarpaqlarında xlorofilin miqdarında əmələ gətirdiyi dəyişmələr Bitkilərin duzluluq stresinə davamlılığının diaqnostik üsullarından biri də stres təsirindən yarapqlarda xlorofilin miqdarında baş verən dəyişmələrinin öyrənilməsidir. Duz stresi şəraitində bitki yarpaqlarında xlorofilin miq- darında baş verən dəyişmələr bir çox müəlliflər tərəfindən öy- rənilmiş və müəyyən edilmişdir ki, stres təsirindən yarpaq- larda xlorofilin miqdarı öncə bir qədər artır, daha sonra isə 100 əsaslı sürətdə azalır. Bu azalma həssas bitki nümunələrində daha kəskin şəkildə özünü göstərir. Xlorofil a/b-nin nisbəti isə nümunələrin davamlılıq dərəcəsindən aslı olaraq fərqli ola bilir [40, 384]. Biz, tədqiq etdiyimiz arpa genotiplərinin yarpaqlarında, duzluluq stresi təsirindən xlorofil (a+b)-nin miqdarında baş verən dəyişmələri öyrənmiş və bu fizioloji göstərici ilə bitki- lərin davamlılıq dərəcələri arasındakı əlaqəni aşkar etməyə çalışmışıq. Quraqlıq və duzluluq streslərinin təsirindən xlorofilin miqdarında baş verən dəyişmələrin öyrənilməsi Bitkiçilik İnstitutunun təklif etdiyi metodika əsasında həyata keçiril- mişdir [64, 89]. Bunun üçün tarla şəraitində becərilmiş arpa bitkisinin tam böyümüş yarpaqlarından sünbülləmə fazasının başlanğıcında 30-40 dairə kəsilərək distilə suyuna və osmotik məhlullara (20 atm saxaroza və 14 atm NaCl) yerləşdirilmiş- dir. 24 saatdan sonra həmin dairələr yuyulub qurudulmuş və üzərinə 96%-li etil spirti əlavə edildikdən sonra 5-6 gün ər- zində qaranlıq yerdə saxlanılmışdır (dairələr tam ağarana qə- dər). Bununla da xlorofilin hamısı spirtə keçmiş olur. Xloro- filin miqdarını təyin etməzdən öncə ekstrakt kolbaya keçi- rilmiş və spirtlə tam ölçüyə çatdırılmışdır. Xlorofilin miqdarı (mq) SF-də təyin edilmiş və aşağıdakı formula ilə hesablanmışdır. S a = 13.70 E 665 – 5.76 E 649 S b = 25.80 E 649 – 7.60 E 665 S a+b = 6.10 E 665 + 20.04 E 649 E-xlorofil, a və b - ekstraktın optik sıxlığı 100 mq yaş çəkiyə görə piqmentin qatılığını yoxlamaq üçün ekstraktın həcmi S-yə vurulur. Başlanğıc yaş çəkiyə görə Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|