Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin akademiK Ə. HÜseynov adma Kİbernetika institutu

1.2.
 
LAYİHƏNİN ƏLAMƏTLƏRİ 
) 1  Vt« 
Layihələrə  verilən  təriflərdən  göründüyü  kimi  onlar 
funksional və obyektiv xarakter daşıyırlar [2]. 
Ümumiyyətlə, layihələrin aşağıdakı əlamətləri vardır: 
■
 
dəyişkənlik əlaməti; 
■
 
vaxt məhdudiyyəti əlaməti; 
■
 
büdcə əlaməti; 
■
 
ehtiyatlar əlaməti; 
■
 
təkrarolunmazlıq əlaməti; 
■
 
yenilik əlaməti; 
■
 
bütövlük, tamlıq əlaməti; 
■
 
hüquqi təminat əlamətləri 
■
 
təşkilat əlamətləri 
■
 
məhdudiyyətçilik əlamətləri; 
Bu əlamətlərin hər birinə aynhqda nəzər salaq. 
1.2.1.
 
Dəyişkənlik əlaməti 
Layihələrdə  bu  əlamət  əsas  xassələrdən  biri  kimi 
qiymətləndirilir. Əgər layihədə bu əlamət hiss olunarsa, onda layihə 
“y^^yır”.  İlk  növbədə,  yəni  layihənin  start  dövründə,  onun  bütün 
elementləri  passiv  vəziyyətdə  olurlar.  Vaxt  keçdikcə  layəhədəki 
işlər (elementlər) yerinə yetirilir. Bu zaman işlər passiv vəziyyətdən 
aktiv  vəziyyətə  keçir.  İşlər  yerinə  tam  yetirildikdən  sonra  onlar 
pcissivləşdirilir. Beləliklə hər bir iş (element) aynhqda öz məqsədinə 
çatdıqca  layihənin  ümumi  vəziyyəti  deyişir.  Bu  səbəbdən  layihə 
dəyişir və layihədə dəyişkənlik əlaməti görünür. 
21 

---

1.2.2.
 
Vaxt məhdudiyyəti əlaməti 
Layihələrdə müəyyən vaxt çərçivəsində məqsədə nail olmaq 
mümükündür.  Layihələri  digər  tədbirlərdən  və  obyektlərdən 
fərqləndirən əsas parametrlərdən biri vaxt məhdudiyyətidir. Hər bir 
işin başlanğıcı və sonu olduğu kimi layihələrin də başlanma (start) 
və  son  (finish)  vaxtları  var.  Bu  vaxt  göstəriciləri  adətən  məhdud 
olurlar.  Bu  səbəbdən  layihənin  uğurla  başa  çatmasmda  əsas 
şərtlərdən biri onun verilmiş vaxt çərçivəsində yerinə yetirilməsidir. 
1.2.3.
 
Büdcə əlaməti 
Hər  bir  layihə  üçün  büdcə  müəyyənləşdirilir.  Bu  büdcəyə 
müəyyən  metodlar  vasitəsilə  nəzarət  edilir.  Bəzi  layihələr  büdcə 
əsasmda və  çərçivəsində  yaradılur. Buna  görə de büdcə əlamətinə 
görə iki növ ləyihə mövcuddur: 
1.
 
Layihənin məqsədi formalaşandan sonra onun büdcəsi 
müəyyənləşdirilir. 
2.
 
Büdcə məlum olduqdan sonra aynimış vəsaitə uyğun 
layihələr heyata keçirilir. 
Hər  iki  halda  layihənin  bütün  elementlərinin  yerinə 
yetirilməsində büdcə əlaməti görünür və xüsusi yer tutur. 
1.2.4.
 
Ehtiyatlar əlaməti 
İstənilən  layihənin  yerinə  yetirilməsində  büdcədən  başqa 
digər  vəsaitlərdən  istifadə  edilməsi  tələb  olunur.  Bu  ehtiyat 
növlərinə  aiddir:  insan,  texnika,  avadanlıqlar,  materiallar  və  digər 
ehtiyatlar.  Hə  bir  vəsait  büdcə  ilə  bağlı  olduğu  üçün  onun 
mənimsənilmə həcmi məhdudlaşdınlır. Bəzən bu məh- dudi)^ətlər 
əvvəlcədən  müəj^ənləşdirildiyi  üçün  layihənin  yerinə  yetirihnə 
müddəti təyin edilir. Layihənin təsdiq edilməsi üçün əsas amillərdən 
biri də ehtiyatlann mənimsəmə 
22
 
fiqmaa
 

---

qrafikidir.  Bu  plan-qrafikin  düzgün  yerinə  yetirilməsi  layihənin 
məqsədə çatmasına xidmət edir. 
1.2.5.
 
Təkrarolunmazhq əlaməti 
Elə iki layihə yoxdur ki, onlar eyni olsunlar. Hətta bir- birinə 
çox  yaxın  olan  və  oxşayan  layihələrdə  belə  fərqlər  mövcuddur. 
Layihə işlər çoxluğudur. Hər bir işi yerinə yetirmək üçün müəyyən 
vaxt,  büdcə  aynlır  və  müxtəlif  ehtiyatlar  mənimsənilir.  Bu 
müxtəliflik hər bir işə nadirlik xüsusiyyəti ve ya təkrarolunmazlıq 
əlaməti verir. Layihələrdə hər hansı bir işin müxtəlif vəsaitlərlə və 
ya  müxtəlif  vaxtlarla  yerinə  yetirilməsi  onun  təkrarolunmazlıq 
əlaməti sayılır. 
1.2.6.
 
Yenilik əlaməti 
Hər bir layihə tədqiqat obyektidir və bu səbəbdən layihələrdə 
həmişə tədqiqat və inkişaf əlamətləri hiss olunur. Yenilik əlamətləri 
xüsusən  təşkilati  layihələrdə  özünü  daha  çox  binizə  verir.  Zaman 
keçdikcə,  ətraf  aləm  inkişaf  etdikcə  layihələr  qarşısında  qoyulan 
tələblər  dəyişir  və  müasirləşir.  Müasir  dövrümüzdə  olan  tələblər 
mütənasib  olaraq  layihələrdə  öz  əksini  tapır.  Bu  səbəbdən  hər  bir 
yeni  layihədə  müasir  dövrün  tələblərinə  cavab  verən  yeniliklər 
mövcuddur. Yenilik əlaməti hiss olunmayan layihələrin əksəriyyəti 
uğursuz və ya qısa müddətli olur. 
1.2.7.
 
Bütövlük, tamhq əlaməti 
Tamlıq  əlaməti  -  layihələrin  bütün  parametrlərlə  tam 
xarakterizə  olunması  deməkdir.  Layihələr  çoxlu  parametrlərlə 
xarakterizə  olunurlar.  Layihəyə  təsir  edən  bütün  parametrlərin 
hamısının layihədə öz əksini tapması layihənin bütöv olmasım 
23 

---

xarakterizə  edir.  İlk  növbədə  layihələrdə  nəzərdə  tutulan  fak- 
torlann sayı və layihənin nəticəsinə bir başa və ya dolayısı yolla təsir 
edən parametrlərin sayını müəyyələşdirmək layihənin tam olmasına 
gətirir. Bu zaman deyirlər ki, layihə bütövdür və ya tamdır. 
1.2.8.
 
Hüquqi təminat əlamətləri 
Layihələrdə iştirak edən tərəflərin hüquqi təminatı və onlar 
arasında münsibətlərin qurulması layihənin uğurlu olması üçün əsas 
şərtlərdən  biridir.  Yeni  iqtisadi  şəraitdə  və  müstəqil  dövlət 
quruculuğu  ərəfəsində  layihələrin  yerinə  yetirilməsində  hüquqi 
nöqteyi nəzərdən problemlər yarana bilər. Bu səbəbdən layihələrdə 
müvafiq qanunlar və normativ sənədlər öz əksini tapmalıdır. 
1.2.9.
 
Təşkilat əlaməti 
Təriflərdən göründüyü kimi layihə kiçik bir müəssisədir. Hər 
bir müəssisənin təşkilati strukturu olduğu kimi layihələrin də yerinə 
yetirilməsi üçün təşkilati strukturlar tələb olunur. Böyük layihələrdə 
tələb  olunan  əsas  parametrlərdən  biri  “təşkilati  strukturlann 
yaradılmasT’dır. Bu struktur kiçik layihələrdə özünü doğrultmadığı 
üçün onlar tələb olunmur. 
1.2.10.
 
Məhdudiyyətçilik əlaməti 
Layihə  digər  obyektlər  kimi  ətraf  mühitlə  sıx  bağlıdır. 
Layihədə  görülən  işlərin  hər  birinin  dəqiq  həddi  olmalıdır. 
Ümumiyyətlə, layihələr hər hansı çərçivə daxilində yerinə yetirilir. 
Layihə  yerinə  yetirildiyi  mühitdə  özünü  qabarıq  şəkildə 
göstərməlidir. Layihə özünə məxsus xüsusiyyətləri ilə digər işlərdən 
fərqlənməlidir. Layihələr ətraf mühitlə sıx bağlı və 
24 

---