əlaqəli olduqlan üçün onlara müəyyən xüsusiyyətə malik olan tam
sistem kimi baxmaq olar.
ui V-
1.3.
LAYİHƏLƏRİN TƏSNİFATI VƏ NÖVLƏRİ
Layihələr öz təbiətinə görə müxtəlif olurlar. Onlar predmet
sahəsinə, miqyasma, iştirakçılann sayma, mürəkkəblik dərəcəsinə və
digər göstəricilərinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Beləliklə,
layihələrin təsnifatı aşağıdakı kimidir:
Layihənin yerinə yetirildiyi mühit ve omm əsas fəaliyyət
sahəsi layihənin növünü müəyyənləşdirir. Məsələn: texniki layihə,
təşkilati layihə, iqtisadi layihə, sosial layihə, qanşıq layihə və s.
Layihənin predmet sahəsi, strukturu və tərkib hissələri
layihənin sinfini müəyyənləşdirir. Layihələr üç sinfə bölünürlər:
■
monolayiho
■
multi layihə
■
meqalayihə
Monolayihə özünəməxsus növə, miqyasa və struktura malik
olan aynca bir layihədir. Multilayihə bir neçə monolay- ihedən təşkil
olunmuş layihələr kompleksidir. Meqalayihə özündə mono və multi
layihələr birləşdirən məqsədli proqram və ya inkişaf proqramlandır.
İştirakçılann sayma, ətraf mühitə təsirinə və ölçülərinə görə
layihənin miqyası müəyyənləşdirilir. Miqyasma görə layihələr şərti
olaraq dörd sinfə bölünürlər:
■
kiçik layihələr
■
orta layihələr
■
böyük layihələr
25
■
nəhəng layihələr
Miqyasına görə layihələr aşağıdakı sinfləre bölünürlər:
■
dövlətlerarası layihə
■
beynəlxalq layihə
■
milli və ya ümumi dövlət layihəsi
■
regional və ya regionlararası layihə
■
sahələrarası və sahələr üzrə layihə
■
korporativ layihələr
• müəssisələrarası və müəssisə daxili layihələr
Layihənin yerinə yetirilməsi üçün sərf olunan vaxta layihənin
müddəti deyilir. Müddətə görə layihə üç sinfə bölünür:
■
azmüddətli layihə - 3 ilə qədər
■
ortamüddətli -- 3 ildən 5 ilə qədər
■
uzunmüddətli - 5 ildən çox
Mürəkkəblik dərəcəsinə görə layihələr üç qrupa bölünürlər:
■
sadə layihələr
■
mürəkkəb layihələr
■
çox mürəkkəb layihələr
Bu anlayışlar layihənin mürəkkəblik dərəcəsinin
göstəricisidir.
Layihənin predmet sahəsinin xarakteri layihənin növünü
müəyyənləşdirir. Məsələn: investisiya layihəsi, elmi- tədqiqat
layihəsi, informasiya texnologiyası layihəsi, iqtisadi layihə, sosial
layihə, təhsil problemləri layihəsi və s.
Layihənin növlərini hansı parametrlərlə xarakterizə
olunduqlannı nəzərdən keçirək.
Kapital qoyuluşu tələb edən və əsas fondun yaradılması
məqsədi istiqamətində fəaliyyət göstərən layihələr investisiya
layihəsi adlanır. Binaların, körpülərin və digər tikinti obyekt-
26
n
lərinin inşası, müəssisələrin yenidənqurulması layihəsini yerinə
yetirmək üçün layihənin məqsədi, başlanğıc-son vaxtları və xərclər
smetası müəyyənləşdirilmişdir. Ehtiyatlann və layihənin faktiki
dəyəri onun işlərinin qrafikə uyğun vaxtı- vaxtında yerinə
yetirilməsindən asılıdır.
Yeni sistemlərin və texnologiyalarm yaradılması, nou- xau
və digər kəşflər, yeniliklər məqsədi daşıyan layihələrə
ionovasixaJQyihdm deyilir.
Yeni proqram kompleksinin yaradılması, yeni məhsulun
yaradılması, elmi araşdumalar ilə bağlı layihələr tədqiqat layi- lussi
adlanır. Tədqiqat layihələri aşağıdakı parametrlərlə xarakterizə
olunur:
•
layihənin ümumi məqsədinin əsasını təşkil edən lokal
məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi;
•
layihədəki işlərin yerinə yetirilmə vaxtlan redaktə oluna
bilər. Buna baxmayaraq yaxşı olardı ki, layihədə nəzərdə
tutulan hər bir işin başlanma və tamamlanma vaxtlarma
ciddi riayyət edilsin;
•
layihə xərclərinin planlaşdıniması ona aynimış
məbləğdən çox, onun məqsədi və uğurundan isə az
asılıdır.
Müəssisələrin reformu,
yeni idarəetmə
sisteminin
konsepsiyası, yeni təşkilatm yaradılması və beynəlxalq forumlann
keçirilməsi təşkilati layihələr bölməsinə aiddir və aşağıdakı
parametrlərlə xarakterizə olunurlar:
•
layihənin nəticəsinin keyfiyyət və kəmiyyət baxımından
qiymətləndirilməsi;
•
başlanğıc
və
son
müddətlərin
əvvəlcədən
müəyyənləşdirilməsi;
•
xərclərin planlaşdırılması;
27
•
layihəyə çəkilən xərclərin təsbit edilməsi və nəzarətdə
saxlanılması.
Müəssisələrin özəlləşdirilməsi, audit sisteminin yaradılması,
yeni vergi sisteminin tətbiqi və iqtisadiyyat ilə bağlı olan bütün
layihələr iqtisadi layihələr adlanır və aşağıdakı xüsusiyyətlərə
malikdirlər:
•
layihənin əsas məqsədi sistemin, obyektin iqtisadi
göstəricilərini
yüksəltməkdir.
Lakin,
layihənin
inkişafından asılı olaraq onun məqsəd göstəricilərinin
dəyişdirilməsi tələb olunur;
•
layihənin işlər qrafikine əsasən onlann müddəti
müəyyənləşdirilir. Layihənin inkişafından asılı olaraq
işlərin başlanğıc və son müddətlərinin dəyişdirilməsi
tələb olunur;
•
vəsaitlər imkan daxilində ehtiyaca görə paylanır;
•
xərclər əvvəlcədən müəyyənləşdirilir, nəzarət olunur və
layihənin inkişafından asılı olaraq dəqiqləşdirilir.
Bu layihələrdə təsbit edilmiş müddətdə müəyyənləşdirilmiş
xərclərə əsasən zəruri vəsait tələb olunmaq şərtilə yüksək iqtisadi
nəticələr əldə etmək olar.
Sosial sistemin reformu, səhiyyə, aztəminatlı təbəqənin
sosial müdafiəsi, təbii və sosial fəlakətlərin nəticələrini aradan
qaldıniması və sairə bu kimi layihələr sosial layihəhr adlanır. Bu
layihələr aşağıdakı parametrlərlə xarakterizə olunurlar:
•
layihənin məqsədi müəyyənləşdirilir və layihədəki işlər
icra olunduqca məqsədlər bir-birilə əvəz olunur;
•
layihənin başlanğıc və son müddətləri əvvəlcədən
təxmini olaraq təyin olunur, müəyyən mərhələlərdən
sonra isə dəqiqləşdirilir;
28
Dostları ilə paylaş: |