Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin m. FÜzuli adina əlyazmalar institutu



Yüklə 0,94 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə12/20
tarix04.07.2018
ölçüsü0,94 Mb.
#53149
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   20

37 

 

tədqiq  olunmamıĢ  əsərlər var. AĢağıda  (bax:  əlavə  2)  aĢkar 



olunmuĢ  abidələrin  tam  siyahısı  verilir.  Hazırkı  tədqiqat 

nəticəsində  Vatikan  Arxivlərində  kəĢf  olunmuĢ  və  indiyə 

qədər  vətənimizdə  geniĢ  məlum  olmayan  və  araĢdırılmamıĢ 

orta  əsr  Azərbaycan  müəlliflərinin  əsərləri  bunlardır: 

Əbdül-Məcid  ġirvani.  ―Kitabi-Sehri‖;    Əbdül-Vəhhab 

Zəncani. 

Əhməd  bin  Məhəmməd  əl-Hillinin  ərəb 

grammatikasına  aid  əsərinin  Ģərhi;  Cəlaləddin  ət-Təbrizi. 

―Həvvasül-əsma əl-Hüsna‖;  Əhməd bin Məhəmməd bin Əli 

ġirvani. ―Nəfhatül-Yəmən fi ma yazül bi-Zikrihi əĢ-ġücən‖;  

Əbül-Əbbas  Əhməd  bin  Yusif  əd-DiməĢqi  əl-Qaramani 

―Əhbar əd-Düval və Ətarül-üval‖;  Ġbrahim bin Əbdüssəlam 

əz-Zəncani  əl-Ġmam  əl-Müəzzəm.  ―ġərh  ət-TəĢrif  əl-Ġzzi‖;  

Əbu ət-Təna Mahmud bin Əhməd bin Mahmud bin Bəxtiyar 

əz-Zəncani  (Zəngani).  ―Müxtəsərüs-Səhah  fil-Lüğət‖ 

(―Tənqihüs-Səhah‖);  Yusif  bin  Qorqmaz  əl-Həmzəvi 

əl-Hələbi. 

―Astrologiyaya 

aid 

pərakəndə 



sitatlar‖; 

Məhəmməd bin Mahmud bin  əl-Hac əĢ-ġirvani. ―Rəvzatül-itr 

li-an yərtadül-əttar‖; Süruri Əcəmi. ―Divan; Baba Həsən bin 

Məhəmməd  ġirvani.  ―Kitabi-be  Ģəcare  be  Ģomare  min 

nücum‖. 

Kitaba  əlavə  olunmuĢ  siyahıda  (bax:  Əlavə  2)  bütün 

aĢkar olunmuĢ Azərbaycana aid orta əsr əlyazmalarının qısa 

təsviri verilir.  

 

VATĠKAN APOSTOL KĠTABXANASINDA ĠLK DƏFƏ 



TƏSVĠR ETDĠYĠMĠZ TÜRKDĠLLĠ ƏLYAZMALAR 

 

AparılmıĢ  tədqiqatlar  nəticəsində  Vatikan  Apostol 



kitabxanasında indiyə qədər tədqiqata cəlb edilməmiĢ, təsvir 


38 

 

olunmamıĢ və Vatikanın heç bir kataloquna daxil edilməmiĢ 



73  türkdilli  əlyazma  (Vat.  turc.  376-449)    ilk  dəfə  olaraq 

araĢdırılmıĢ  və  təsvir  olunmuĢdur.  Bu  əlyazmalar  arasında 

Azərbaycan,  osmanlı  və  baĢqa  türkdilli  müəlliflərin  əsərləri 

vardır. Onların bəziləri haqqında bu kitabda məlumat verilir.  

Mühüm  əlyazmalardan  biri  Baba  Həsən  bin 

Məhəmməd  ġirvaninin  nücum,  cəfr  və  rəml  elmlərinə  aid 

―Kitab be Ģəcarə və Ģomare min nücum‖ ( هم يرامش يراجشت باتك

موجىلا)  kitabıdır.  Əlyazma  Vatikanın  Apostol  Kitabxanasının 

heç  bir  kataloquna    düĢməmiĢdir  və  ilk  dəfə  burada  təsvir 

olunur. Əlyazmanın surəti Azərbaycana gətirilmiĢdir.  

Əlyazma  10  Ģəvval  980  H.  tarixində  Əhməd  bin 

Mustafa  bin  Məhəmməd  tərəfindən  köçürülmüĢdür.  Müəllif 

müqəddimədə  yazır:  ―...  Məlum  olsun  kim,  bu  elmi-rəml 

qayətdə  Ģərif  elmdür.  Zira  əgər  bu  elm  bir  sirrdür 

Allah-Təalanin  sirrlərindən.  Dənyal  peyğəmbərə  möcüzə 

verilmiĢdür...  Gəldük  imdi  Ģöylə  rəvayət  edərlər  kim,  bu 

kitabi-Ģəcərə əvvəl yunan dilincə idi. Ġmam MaĢa’ullah  Misri 

ərəbi dilinə döndərdi, və ərəbi dilindən ustadlar  parsi dilinə 

döndərdilər.  Və  bəzi  füzəla  bu  kitabı  Ģərh  etmiĢlər.  Amma 

ziyadə kəĢf etməmiĢlər ...   Əksər ibarat və əlfaz mütəbəddil və 

mütəğəyyər olmuĢ ki, hiç istifadə mümkün değildür... Və əgər 

bir kimsə bu kitabı təmam zəbt eyləsə heç  xəta olmıya ba izni 

Allah-Təala  və  onun üzərinə yer  yüzünün  gəncələri  açıla və 

hikmətlər  söyləyə  ki,  xəlayiq  təəccübə  düĢələr  bu 

elmi-nöqteyi-hökmi-təfərricinün  ləzzətindən  və  bu  duaguyi 

fəqiri-həqir  Baba  Həsən  bin  Məhəmməd  Şirvani,  həzrəti 

padiĢahi-cəhan...    Gəray  xan  ibn  Hacı  Gəray  xan...    bu 

kitabə  talib  və  talibi-türki  dilinə  tərcümə  eylə  diyüb  əmr 

etdügi əcəldən bu da'i dəxi türki dilinə döndərdim. Ümiddür 



39 

 

ki, mütaliə edənlər eyb avarından keçüb, xeyir-dua birlə yad 



edərlər,  və  Allahül-müvafiq  vəl-mü'ain‖  (Vat.  Turc.  434, 

vər.2a-4a).  

Müəllifi məlum olmayan XIX əsrə aid baĢqa türkdilli 

əsər  isə,  Səfəvi,  qızılbaĢ  və  Qacarlar,  onların  müharibələri, 

Qafqaz,  Bakı  və  Tiflisin  ruslar  tərəfindən  zəbt  edilməsi 

haqqında geniĢ məlumatlar verir. Kitab türkçə yazılmıĢdır və 

indiyə  qədər  tədqiqata  cəlb  edilməmiĢdir.    O,  Vatikanda 

kataloqlaĢdırılmamıĢ və öyrənilməmiĢ əlyazmalardan biridir  

(Vat. Turc. 422). 

XVII  əsr  osmanlı  tarixçisi  Məhəmməd  Ədirnəvinin 

―Nəxcətüt-təvarix‖  (خيراوتلا 

 

ةجخو)  əsərində  isə,  o  cümlədən, 



Qaraqoyunlu,  Ağqoyunlu  və  Səfəvi  dövlətlərinin  tarixindən 

bəhs  olunur.  Əlyazma  1097  h.  tarixində  Bağdadda  Yusif 

DərviĢ  Məhəmməd  tərəfindən  köçürülmüĢdür.  Əlyazma 

Vatikanın  Apostol  Kitabxanasının  heç  bir  kataloquna  

düĢməmiĢdir və ilk dəfə burada təsvir olunur. 

Türk  dilində  baĢqa  qiymətli  əsər  Xacə  Sədəddin 

Əfəndinin (ىدىفا هيدلادعس هخاوخ) ikicildlik ―Tacüt-təvarix‖ ( جاج

خيراوحلا) əsəridir. Apostol kitabxanasında bu kitabın iki təsvir 

olunmamıĢ nüsxəsi aĢkar edilmiĢdir: birinci (Vat. turc. 396) 

və ikinci hissənin (Vat. turc. 397) əlyazmaları. Əsər osmanlı 

sultanlarının  tarixinə  və onların  fəthlərinə  həsr  olunmuĢdur. 

Birinci hissənin əlyazması 29,7x19,1 cm ölçüsündədir və 315 

vərəqdən  ibarətdir.  Hər  səhifədə  25  sətir  vardır.  Ġkinci 

hissənin  əlyazmasında  isə  209  vərəq  vardır  və  o  1017  hicri 

ilində Seyyid Məhəmməd bin Seyyid Zeynəlabidin tərəfindən 

nəstəliq xətti ilə köçürülmüĢdür. 

Ali  Əfəndinin  ( ىدىفا يلاع)  ―Kitabi-təlifi  mərhum  Ali 

Əfəndi  fi  füsuli  həll  və  əqd‖  (  يف ىدىفا يلاع مودرم فيلاج باحك



Yüklə 0,94 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə