8
Romada qədim kitabxananın yerləĢdiyi ərazidə aparılmıĢ
qazıntılar nəticəsində bir daĢ kitabə aĢkar edilmiĢdir. Həmin
daĢın üzərində yunan dilində aĢağıdakı sözlər həkk
olunmuĢdur: ―Heç bir kitab buradan aparılmayacaq. Biz buna
and içmiĢik!‖.
Müasir kitabxanalarda olduğu kimi, qədim Roma
kitabxanalarında da oxu zalları mövcud idi. Kitablar xüsusi
rəflərdə saxlanılırdı və fənlər üzrə qruplaĢdırılmıĢdı. Belə ki,
kitabxanalarda coğrafiya, tibb, tarix, fəlsəfə və sair fənlər üzrə
bölmələr mövcud idi. Poeziyaya xüsusi diqqət yetirilirdi. Oxu
zallarında muzaların (elmlərə və incəsənətə himayədarlıq
edən qadın mələklərin) heykəlləri və məĢhur yazıçıların
büstləri yerləĢdirilirdi. Bu, həmin zallarda yüksək mədəniyyət
ab-havasını yaradırdı. Oxucunun diqqətini mütaliədən
yayındırmamaq üçün kitabxananın interyerində əlvan
rənglərdən və qızılı naxıĢlardan istifadə olunmurdu. DöĢəmə
qara mərmər parçalarından, tavan və divarlar isə, adətən, ağ
mərmərdən hazırlanırdı.
Romanın bu möhtəĢəm kitabxanalarını V əsrdə Ģəhərə
basqın etmiĢ alman tayfaları (barbarlar) məhv etdilər. ―Əbədi
Ģəhər‖də daĢ üstə daĢ qoymayan iĢğalçılar kitabxanalara da
rəhm etmədilər. Yarıibtidai, qəbilə həyatı sürən barbarlar
ucdantutma savadsız idilər və kitabların dəyərini və qədrini
bilmirdilər. Romanı ələ keçirmiĢ barbarlar evləri, o cümlədən,
kitabxanaları əvvəlcə qarət edir, sonra da od vurub bu binalara
yandırırdılar ki, kül və xarabalıqların içində evləri qarət
etdikləri zaman aĢkar edə bilmədikləri qiymətli əĢyaları
tapsınlar. Barbarların diqqətini yalnız qızıl, gümüĢ,
ləl-cəvahirat və adi metaldan (dəmirdən, misdən, tuncdan)
hazırlanmıĢ məiĢət əĢyaları cəlb edirdi. Onlar kitabxanaların
9
darvazalarını, qıfıllarını, dəmir rəflərini yerindən qopardıb
tonqallara atırdılar, sonra da əridilmiĢ metaldan özləri üçün
dəbilqə, qalxan, xəncər, qılınc, nizə və ox ucları düzəldirdilər.
Kitablar topa-topa tonqallara atılaraq yanacaq və odun yerinə
istifadə olunurdu. Nəticədə, Romada əsrlər boyu yazılan,
yaradılan və toplanan əsərlər çox qısa müddət içində məhv
edildi və neçə-neçə istedadlı alimin, yazıçının ədəbi və bədii
irsi bəĢəriyyət üçün həmiĢəlik itirildi.
Roma Ġmperiyası dağılandan sonra burada yaĢayan
xalqlar min ilə yaxın davam edən qaranlıq barbarlıq dövrünə
qədəm basdılar. Bütün Avropada yüksək mədəniyyət yoxa
çıxdı, kitabların əksəriyyəti məhv edildi, parlaq keçmiĢ
unuduldu. Xristian keĢiĢləri latın dilini sırf kilisə dili kimi
qoruyub saxlasalar da, orta əsrlərdə Avropada savad Bibliyanı
oxumağı öyrənməkdən o yana getmirdi, baĢqa kitabların sayı
isə olduqca az idi və onları tapmaq çox çətin idi. Qərbi
Avropada, hətta Romanın özündə, geniĢ əhali, o cümlədən
zadəganlar savadsız idi, yazıb-oxumağı isə ancaq keĢiĢlər
bacarırdı.
Bu dövrdə, yəni
VIII-XII əsrlərdə, Müsəlman
Sərgində mədəni Ġntibah dövrü baĢlandı. Xəlifə Məmun
(786-833)
və
sonradan
gələn
xəlifələr
saraylarına
tərcüməçiləri toplayıb, onlara qədim yunan və roma
alimlərinin əsərlərini ərəb dilinə tərcümə etməyi göstəriĢ
verdilər. VIII əsrdən baĢlayaraq ərəb qoĢunları cənubi Avropa
ölkələrini, indiki Ġspaniya və Portuqaliyanın ərazilərini və
Siciliya adasını fəth etdilər. Zəbt olunmuĢ ərazilərdə ərəb
kitabxanaları təsis olundu və oraya ərəb dilində kitablar
gətirildi. Onların arasında ərəb dilinə tərcümə olunmuĢ qədim
yunan və roma müəlliflərinin əsərləri də var idi ki, Romanın
10
və Yunanıstanın özündə onlar çoxdan yoxa çıxmıĢ və
unudulmuĢdu. Bu kitabları əldə edən bəzi savadlı avropalılar,
əsasən keĢıĢlər, onları təkrarən ərəb dilindən latın dilinə
tərcümə etməyə baĢladılar. Bunun nəticəsində avropalılar,
ərəblərin vasitəçiliyi ilə, Aristotelin, Evklidin, Pifaqorun bir
çox əsərləri ilə yenidən tanıĢ olmağa fürsət tapdılar. Orta əsr
müsəlman alimlərinin kitabları da latın dilinə tərcümə
olunaraq, avropalıların masaüstü kitabına çevrildi. Ġbn Sina –
Avisenna, Ġbn RüĢd – Averroes, Əbülqasım Zəhravi -
Albukasis, Əbubəkir Razi – Razes adı ilə Avropada Ģöhrət
tapdılar. Nəsirəddin Tusinin riyaziyyata dair əsərləri də latın
dilinə tərcümə edilərək dönə-dönə Ġtaliyada nəĢr olundu.
Bütün bunlar Avropada mədəniyyətin yenidən
dirçəlməsinə gətirib çıxartdı və Ġntibah Dövrü üçün zəmin
yaratdı. XV əsrdən baĢlayaraq Avropa öz mədəni
möhtəĢəmliyini sürətlə özünə qaytarmağa baĢladı, və
elmi-texniki tərəqqiyə qədəm qoyaraq, ġərq ölkələrini geridə
qoydu. Lakin Ġntibah dövründə avropalıların Asiya
xalqlarının mədəniyyətinə maraqları azalmadı, əksinə, daha
da artdı. O dövrdə toplanan ġərq, o cümlədən, Azərbaycan
müəlliflərinin əsərləri, Nizami, Füzuli, Nəsimi, Bəhmənyar
əl-Azərbaycaninin orta əsr əlyazmaları indinin özündə də
Roma kitabxanalarında qorunmaqdadır.
Beləliklə, müasir Roma kitabxanalarının tarixi,
əsasən, Ġntibah Dövründən, yəni XV-XVI əsrlərdən baĢlanır.
Vatikan Apostol kitabxanası Vatikanda yerləĢən və çox
zəngin kolleksiyaya malik olan, Ġntibah dövründə təsis
edilmiĢ məĢhur kitabxanadır. Kitabxana XV əsrdə Roma
papası XV Nikkolo tərəfindən təsis edilmiĢdir, və o dövrdən
baĢlayaraq
fasiləsiz
olaraq
nadir
kitablarla
Dostları ilə paylaş: |