Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin m. FÜzuli adina əlyazmalar institutu
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
edir, lakin nəsturilər bu seçimi rədd edir, və beləliklə də, nestorian və katolik kilsələrinin uniyası baĢ tutmur.
ORTA ƏSR AZƏRBAYCAN HÖKMDARLARININ ROMA PAPALARI ĠLƏ YAZIġMALARI Vatikan Məxfi Arxivlərində Roma papalarının orta əsr Azərbaycan hökmdarları ilə yazıĢmalarını əks etdirən sənədlər (məktublar) mühafizə olunur. Məktublar Azərbaycan (türk), fars, latın, italyan, monqol, ərəb və baĢqa dillərdədir. Sənədlərin tam siyahısı əlavə olunur (Bax: Əlavə I). Bu sənədlərdə istifadə olunan ―Persia‖ (Azərbaycan dilinə ―Ġran‖ kimi tərcümə olunmuĢdur) sözü haqqında onu demək olar ki, qədim yunan dövründən baĢlayaraq, avropalılar müasir Ġranın və Azərbaycanın müəyyən ərazilərini "Persia" adlandırsalar da, bu sözü daha çox milli anlayıĢ kimi deyil, sadəcə yer adı, coğrafi termin kimi istifadə ediblər. Əslində isə avropalıların "Persia" adlandırdıqları ərazi XI əsrdən XX əsrə qədər türk, o cümlədən Azərbaycan türk sülalələri - Eldənizlər, Ağqoyunlular, Qaraqoyunlular, Səfəvilər, ƏfĢarlar, Qacarlar tərəfindən idarə olunurdu. Bu o demək deyil ki, bütün bu dövlət və sülalələrin Ġran tarixinə aidiyyatı yoxdur. Ümumiyyətlə, iki qonĢu dövlət olan Azərbaycan və Ġranın tarixi və mədəniyyəti bir-birinə sıx bağlıdır. Ona görə də mədəniyyətimizdə, ədəbiyyatımızda və siyasi tariximizdə müĢtərək Ģəxslər, əsərlər və abidələr çoxdur. Bu gün "Ġran Ġslam Respublikası" və "Azərbaycan Respublikası" adlandırdığımız ərazilər, keçmiĢdə müxtəlif, o cümlədən türk və azərbaycanlı türk sülalələri tərəfindən
21
qurulmuĢ və idarə edilmiĢ feodal dövlətlərin tərkib hissələri idi. Azərbaycan və Vatikan arasında münasibətlərin kökləri uzaq keçmiĢə bağlıdır və bu əlaqələrin zəngin tarixi var. Orta əsrlər zamanı Azərbaycanı idarə edən sülalələrin nümayəndələri Vatikan, Genuya, Venesiya və Ġtaliyada yerləĢən digər Ģəhər və ölkələrlə güclü siyasi və iqtisadi əlaqələr yaratmıĢlar 5 . Roma papaları Abağa xan (1234-1282), Arqun Xan (1258 - 1291) kimi Elxani hökmdarlarının (1256-1335), eləcə də Uzun Həsən Ağqoyunlunun (1423-1478) və Səfəvilərin (1501-1736) saraylarına dönə-dönə öz diplomatlarını və missionerlərini göndərmiĢ və onlarla osmanlılara qarĢı ittifaq qurmuĢlar. Nümunə üçün bəzi sənədlərin adlarının Azərbaycan dilinə tərcüməsini veririk: 1) Elxani hökmdarının Papaya göndərdiyi monqol dilində məktub; Papanın səfir göndərdiyi yepiskopa Abağa xanın verdiyi buraxılıĢ fərmanı. 2) Arqun xanın V Nikkoloya göndərdiyi məktub (1290 il). 3) PadĢah Həsənin VIII Bonifasiyə göndərdiyi məktub (1302 il). 4) Güyük xanın Roma Papası IV Ġnnokentiyə türk, fars və ərəb dillərində göndərdiyi məktub (3-11 noyabr 1246 il).
5
и Сефевидов с европейскими странами" (вторая половина XV - на- чало XVII в.в.). Баку, 1991.
22
5) Ġran (orijinalda “Persia” – F.Ə.) hökmdarından bir neçə sual (1555 il), V Piyin Ġran padĢahı Təhmasibə cavabı (16 noyabr 1571) 6) VIII Klementin Ġran padĢahı I Abbasa məktubu (30 sentyabr 1592) 7) VIII Klementin Ġspaniya kralı III Filippə Ġran hökmdarının yaxınlarda göndəriləcək missiya haqqında məktub (4 sentyabr 1600 il), 8) VIII Klementin Ġran Ģahı I Abbasa (24 fevral 1601); Ġranın Səfəvi hökmdarının xanımına göndərilmiĢ məktub (24 fevral 1601 il) 9) Ġran Ģahı I Abbasa (2 may 1601) göndərilən məktublar, və s. Мəsələn, Roma papası V Pavel tərəfindən 1605-ci ilin iyulun 20-də I ġah Abbasa göndərilən məktubda Papa Romada Səfəvilərin elçisi Hüseynqulu bəyin öldürülməsinə görə ondan üzr istəyib. Məktubda V Pavel qeyd edir ki, bu qətlin qarĢısını ala bilmədiyinə təəssüflənir və buna görə üzr istəyir. Buna baxmayaraq, Papa ümid etdiyini bildirir ki, Səfəvilərlə mehriban əlaqələr, həm ticarət, həm də hərbi sahədə münasibətlər yenə də əvvəlki kimi davam edəcək. Papa özündən əvvəlki papaların siyasi xəttini davam etdirəcəyini də deyib və Səfəvi dövlətinə 3 səfir göndərildiyini vurğulayıb. Bunlar karmelit təriqətinə qulluq edən Pavel Simon, Ġoan TadeuĢ və Zimsend idi. Həmin Ģəxslər V Paveldən əvvəl, VIII Klement tərəfindən səfir təyin edilmiĢ və Vatikan taxt-tacını təmsil etmək hüququ qazanmıĢdılar (Arm. XLV, 1. ff. 52-53: Paolo V al re di Persia Abbas I (20 luglio 1605). Bəzi sənədlərin adları belə onların məzmunu haqqında 23
təsəvvür yaradır: ―Ġrana Bizim Ağamız V Pavel tərəfindən iki rahib ata ilə birliktə bu ölkəni [xristianlığa] döndərmək üçün göndərilmiĢ Ayaqyalın Karmelitlər ordeninin nümayəndəsindən bu ölkə məsələləri ilə bağlı qısa arayıĢ‖ (Fondo Confalonieri 22. f. 253-255). Və yaxud: ―Ġranda və Hindistanda baĢ elçi Vinçentso di San Françesko atanın Səfəvi Ģahı ilə birinci görüĢü haqqında hesabatı‖ (1611 il) (Fondo Confalonieri 65. ff. 10-17). BaĢqa maraqlı bir sənəddə isə Venesiya elçisinin orta əsrlərdə Azərbaycanda cərəyan edən hadisələr haqqında ətraflı məlumatı verilir: ―Cənab Vinçentso Alessandrinin Ġranda müĢahidə etdiyi Ģeylər haqqında Əlahəzrət Hökmdara (Venesiya Dojuna – F.Ə.) və Venesiya Sinyoriyasına (Ali Dövlət ġurasına – F.Ə.) hesabatı, 1574 il‖ (Misc., Arm. II, 74.
Bu sənədlərin arasında o dövrdə Azərbaycanı idarə edən hökmdarların birbaĢa etirafları da vardır. Məsələn: ―ġah Əlahəzrətləri Sofinin (yəni, Səfəvinin – F.Ə.) öz dövlətinin keyfiyyət və kəmiyyət göstəriciləri, eləcə də 1553 ildə baĢ vermiĢ müharibə və bir çox baĢqa Ģeylər haqqında danıĢdıqları‖, 1555 il.‖ (Misc., Arm. II, 94, ff. 95-196). Bütün bu sənədlərin araĢdırılması nəticə etibarı ilə Azərbaycan tarixinə yeni faktların əlavə olunmasına gətirib çıxara bilər.Tədqiqat zamanı aĢkar olunmuĢ sənədlərin tam siyahısı əlavə olunur (bax: Əlavə I).
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|