Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin m. FÜzuli adina əlyazmalar institutu
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
27
1925 – 1932, ff. 225) Fəaliyyətin əsas istiqaməti bu ərazilərdə kilsələrin və xristian məktəblərinin təsisatı və milli xristian azlıqlarının dəstəklənməsindən ibarət idi. Məsələn, arxivin aĢağıdakı bölməsində bununla bağlı yüzdən artıq sənəd nəzərdən keçirilmiĢdi (1. “Scuole”, an. 1925-1932 ff. 1-66). Sənədlərdən aydın olur ki, katolik kilsəsinin Ġran və Cənubi Qafqazda daha çox iĢlədiyi icmalar ermənilər və aysorlar idi, halbuki, gürcülər arasında da müəyyən təbliğat aparılırdı. Cənubi və ġimalı Azərbaycanda uĢaqlar üçün katolik dini məktəblərini açmaqla, xristian və qismən də müsəlman icmasında katolik dininə meylləri gücləndirmək istəyirdilər. Xüsusən də Ġranın Qərbi Azərbaycan ostanının mərkəzi Urmiya Ģəhərində katolik məktəblərinin təsisatı haqqında xeyli sənədlər var. (Ai ff.2-4 “Statistica Scholastica
Urmiyada katolik kilsəsinin məktəblərinə dair sənədlərdə Ġranda, xüsusən də Cənubi Azərbaycanda katolik kilsəsinin 1925-1931 illərdə fəaliyyətindən bəhs edilir. O cümlədən, Urmiya və Salmasda (Ġranın Qərbi Azərbaycan ostanı), Culfa və Təbrizdə xristian milli azlıqların sayı və vəziyyəti haqqında məlumat verilir. Məxfi sənədlərdə qeyd olunur ki, Təbrizdə katolik məktəbinin açılması Fransa hökuməti tərəfindən maliyələĢdirilirdi. Buna aid məlumat aĢağıdakı sənəddə verilir: “Ecole de Tauris – subside du Government
28
Urmiyada katolik məktəbini də Fransa hökuməti maliyəĢdirirdi (“Etat financier et besoins da la mission d’Ourmiyeh”, Fasc. 4, ai ff. 72-108). Sənədlərdə Cənubi Azərbaycanda yaĢayan xristian milli azlıqların (əsasən, ermənilərin) dillərinin bu məktəblərdə tədris olunmasından bəhs olunur. (Fasc. 3. Ai ff. 62-55, “Ġnseqnamento delle lingue delle minorita cristiane nelle Scuole di esse”). Əsasən, bu fəaliyyət Azərbaycanda və Ġranda yaĢayan ermənilərə aid idi, ki onların Culfa, Urmiya, Təbriz və sair Ģəhərlərdə icmaları vardı. Katolik kilsə Qrigorian və Ortodoks kilsələrinə aid xristianları katolik məzhəbinə döndərməyə çalıĢırdı, və çox vaxt da buna nail olurdu. (Fasc.4. ai ff. 206-208 “Diosesi armena cattolica di Ġsfahan...”). Maraqlıdır ki, Vatikan kilsəsinin bu fəaliyyəti hətta sovet dövründə belə Cənubi Qafqaz respublikaları ərazisində davam etdirilirdi. Bununla bağlı məlumatlar 2 nömrəli qovluqda saxlanılır və monsenyor Adrien Smetsin (1922-1930) fəaliyyətinə aiddir. Məsələn, orada qeyd olunur ki, erməni əsilli katolik Qabriel Gözəlov (Gosaloff) erməniləri katolik məzhəbinə keçməyə çağırırdı. (Fasc.2, paraqraf 3, “Tiflis, Georgia, Armenia” an. 1924-1928, ai ff. 235-237 “[Gabriel] Gosaloff demande a passer au rite latine”). Sənədlərdən aydın olur ki, sovet dövrünün ilk çağlarında bu fəaliyyət Gürcüstanda yaĢayan ermənilərə də aid idi, və burada Roma katolik kilsəsinin nümayəndələri daha fəal iĢləyirdilər (3-cü paraqraf, ai ff. 194-216 “il p.
29
Azərbaycan və Türkiyə
ərazilərində yaĢayan ermənilərin bir qisminin katolik məzhəbinə döndərilməsi istiqamətində aparılan fəaliyyət aĢağıdakı sənədlərdə də qeyd olunur: (Archivio Della Dellegazioni Apostolica in Turchia. Ġndice provvisorio 1246) Fasc. 139. Titolo II, Cose Armene. No 5. Passaggi di Rito. An. 1883-1986, ff. 87 (Rotelli 2, 1 (No 5). 2. Ġdem latinizzacone di Asdour Missakian, an. 1883, ff. 12-22 4. Latinizacione di Takvor Babajan gregoreano; idem Garabed Rafael, armeno gregoriano; idem di Giovanni Tiradurian, a.g., an. 1883, 1886 ff.28-53 Aysor və Ortodoks kilsəsinə aid yunanlar arasında da buna bənzər iĢ aparılırdı. (Fasc. 152)
AZƏRBAYCAN QƏDĠM XƏRĠTƏLƏRDƏ
Vatikana son ezamiyyət müddətində (2013-2014) Azərbaycan tarixinə aid orta əsr Avropa və ġərq xəritələri aĢkar edilmiĢdir. XV-XVIII əsrləri əhatə edən bu coğrafi xəritələrin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, həmin xəritələr qədimdə və orta əsrlər zamanı ―Azərbaycan‖ adlı ölkənin mövcudluğunu təsdiq edir, ―Azərbaycan‖, ―Qarabağ‖, ―Midiya‖, ―ġirvan‖ və ―Arran‖ kimi coğrafi ərazilərin sərhədlərini müəyyən
edərək, erməni
alimlərinin uydurmalarına rəğmən, Bakı, ġamaxı, Gəncə, Təbriz, Qəbələ, Qarabağ, Ġrəvan və Qars Ģəhərinə qədər uzanan ərazini Azərbaycan torpaqları kimi göstərir. Bəzi xəritələrdə Xəzər Dənizi ―Bakı Dənizi‖ kimi qeyd olunur.
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|