Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülbəniz BABAXANLI
20
Daldan-dala qoşardım. Tikansız bir çiçəkdim, Güllüklərdə yaşardım. Hər kəsi mələk sandım, Hər sevgiyə aldandım. Ah, bilmədim, aldandım.
«İblis»in dili isə M.Cəfərin fikrincə, dəbdəbəli bir üslubdadır. Bu da əsərin mövzusundan və xarakterlərin təbiətindən irəli gəlir. «Peyğəmbər» əsərində isə «iki üslubluluq» diqqəti cəlb edir, «Şeyx Sənan» və «İblis»də olduğu kimi, əsərin bəzi pərdələri təntənəli klassik şeir üslubunda, bəziləri isə sadə üslubda və heca vəznində yazılmışdır. «Azər» poemasında isə üslub sadələşir, heca vəznində yazılmış parçalarla, klassik şeir üslubu eyni dərəcədə bədii və təsirlidir. Dil, üslub sadəliyinə doğru qüvvətli meyl, xüsusilə çətin sözlərdən, ərəb-fars tərkiblərindən əl çəkmək «Knyaz» və «Səyavuş» faciələrində daha aydın hiss olunur. Nəhayət, Cavidin
əsərlərindəki dil
və üslub
xüsusiyyətləri ilə bağlı belə bir cəhəti də nəzərə çarpdırır ki, Cavid həm Azərbaycan əruzu, həm də heca vəznində Azərbaycan dilində dram əsərləri yaradılmasının mümkün olduğunu sübut etdi. M.Cəfər, vaxtilə Cavidin əsərlərinin dilinin ağırlığından, osmanlı, ərəb, fars dillərinin təsirindən qopa bilməyəcəyini sübut etməyə çalışanlara «Səyavuş» pyesindən doğma Azərbaycan hecasında yazılmış aşağıdakı parçaları misal gətirir:
Könül, sən söylədikcə Anar əski çağları. Canlandı gözlərimdə Həm Suriyə dağları.
21
O bir quzu, sən bir quduz canavar, Ah, nə qədər çirkin vəhşi duyğular. Heç yalan deyilmiş anamın sözü, Başqa imiş sarayların iç üzü.
Ötər keçdiyiniz yerdə bayquşlar, Qəhrəman cildinə girən sərxoşlar. Məzlumlara qarşı duyğusuz qalan Bir insandan daha şərəfli qaplan.
Yüksək buludlarda uçar. Rəqs edərək uçar, uçar, Qayğı bilməz göyərçinim, Enib gəlməz göyərçinim.
Zaman olur atar məni, Bir gülüşə satar məni. Həmən qoşar göyərçinim, Ruhu oxşar göyərçinim.
M.Cəfərin həmin məqalədə Cavidin əsərlərindəki bədii təsvir vasitələrindən necə sənətkarlıqla istifadə etməsi ilə bağlı xeyli
misallar gətirməsi və bunları elmi dəqiqliklə mənalandırması da cavidşünaslıqda yenidir. Deyə bilərik ki, M.Cəfərdən sonra hətta bu mövzuya heç toxunulmamışdır. Bircə misalla kifayətlənək: «Cavidin şeirində insan təbiətə bənzədildiyi kimi, təbiət hadisələri də insana bənzədilir. Ay, günəş, ulduzlar, bulud, duman, qövsi-qüzeh, otlar, çiçəklər, güllər, ağaclar, yarpaqlar, dəniz, çaylar, nəhrlər, kiçik sular da, şeir də insanlar kimi dərin psixoloji hallar keçirir. Ay, günəş düşüncəyə dala bilir, iztirab keçirir, şadlanır, kədərlənir, əsəbiləşir və ya əksinə, təzə gəlin kimi bəzənir,
22
seyrə çıxır, sevir, sevilir, gülür, əylənir. Azadlıq, bəxtiyarlığın qədrini bilir. Bəzən də insanların ruhuna gizli-gizli nə isə söyləyir:
Bax qızarmış günəşə! Utanıb qaçmaq istəyir…guya, O da qızğın sənin zəlalətinə, O da küskün sənin bu halətinə. Günəş, heyhat…O, qəhrindən Qızarmış qanlı bir sima» Hüseyn Cavidin şeirin bütün janrlarında (mənzum dramlarında, poemasında, süjetli şeirlərində, siyasi-ictimai və fəlsəfi parçalarında, lirikasında, klassik şeirin və şifahi xalq şeirinin bütün əsas şəkillərindən), üçlük, dördlük, qoşma, bayatı, rübai, məsnəvi, beşlik, müxəmməs, müsəddəs, qəzəl, tərkibbənd, müstəzad, türki, nəğmə, şərqi və s. …çox müvəffəqiyyətlə istifadə etdiyini də məqalədə genişliklə izləyə bilirik. Qətiyyətlə demək olar ki, Cavidşünaslığın bir elm kimi formalaşmasında akademik Məmməd Cəfərin böyük rolu olmuşdur, onun «Hüseyn Cavid» monoqrafiyası dahi sənətkarın zəngin ədəbi irsinin geniş oxucu kütlələrinə tanıdılmasında doğrudan da fövqəladə bir addım idi. Təbii ki, bu monoqrafiyada Cavid sovet məfkurəsinə uyğun olaraq «ziddiyyətli», «keçmişi idealizə edən», «proletar inqilabının mahiyyətini gec başa düşən» və s. bu kimi məlum stereotip ifadələrlərdən də xilas ola bilmədi, M.Cəfər iyirminci-otuzuncu illərdə Cavid yaradıcılığı ilə bağlı bəzi «tənqidi» fikirləri təsdiqlədi, lakin ümumilikdə, bu monoqrafiya şairin bədii irsinin ən mükəmməl elmi təhlili idi. Və bu monoqrafiya sonralar Cavid haqqında yazılan elmi məqalələr və monoqrafiyalar üçün istinad nöqtəsinə çevrildi.
23
G Ġ R Ġ ġ
Hüseyn Cavid ədəbi fəaliyyətə XX əvvəllərindən başlasa da, öz əsərləri və görüşləri haqqında ədəbi tənqidin ilk sözünü sovet dövründə eşidən yazıçılardandır. İnqilabdan əvvəlki mətbuatda Cavid haqqında heç bir tənqidi mülahizəyə təsadüf etmirik. Onun yaradıcılıq taleyi ilə birinci dəfə marksist tənqidi məşğul olmuşdur. Bu təsadüfi deyildi. İnqilaba qədər Cavidin əsərlərinin ancaq az bir hissəsi nəşr olunmuşdu. Şairin dramlarından heç biri tamaşaya qoyulmamışdı. Cavid bir dramaturq kimi ilk dəfə əsasən sovet dövründə səhnə üzü görmüşdür. 1921-ci ildən başlayaraq 1936-cı ilə qədər Cavidin ―Şeyda‖, ―Şeyx Sənan‖, ―İblis‖, ―Uçurum‖, ―Knyaz‖, ―Səyavuş‖ və başqa dramları müxtəlif quruluşda həmişə Azərbaycan teatrlarının repertuarında xüsusi yer tutmuşdur. Cavidin bir dramaturq kimi inkişafına, kamilləşməsinə kömək edən də yenə sovet səhnəsi olmuşdur. Yazıçı, demək olar ki, özünün bütün əsas əsərlərinin kütləvi nəşrini ancaq sovet dövründə görmüşdür. İnqilabdan əvvəl Cavidin şəxsi həyatı da çox ağır keçmiş, şair həmişə maddi ehtiyac duymuş, əsərlərini vaxtlı-vaxtında nəşr etdirə bilməmişdir; o bir müəllim kimi daimi iş yeri tapa bilməmiş, şəhərdən-şəhərə köçmüş, hətta bir müddət ehtiyac ucundan Gəncədə dəmir yolunda mühasiblik etməyə məcbur olmuşdur. Sovet hakimiyyəti illərində isə Cavid həmişə qayğı ilə əhatə olunmuş, hər gün yeni bir əsərini səhnədə, yeni bir şeirini mətbuatda görməyə müvəffəq olmuş, nəhayət, sovet yazıçısı kimi şərəfli bir ada layiq görülmüş, Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqı üzvlüyünə qəbul edilmişdir. Deməli, Hüseyn Cavid əsil şairlik şöhrətini və hörmətini sovet dövründə qazanmışdır. Bütün bu ümumi qayğıkeşilyə uyğun olaraq Sovet hakimyyətinin ilk illərindən başlayaraq Sovet Azərbaycanının tənqidçi və yazıçıları da Cavidin yaradıcılığını diqqətlə izləmiş
Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|