Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
8 qardaşlıq əlaqələrinin genişlənməsində mühüm rol oynamışdır. Bu yöndəki xeyirxah fəaliyyətinizi indən sonra da davam etdirəcəyinizə əminəm” (10). Tofiq Hacıyevin fikrincə: “Bəxtiyarın dili bir çaydırsa, o, axarını dolğunluğu, suyunun şəffaflığı, səsinin ürəkaçanlığı ilə seçilir. Bu poeziya məntiqi cəhətdən dərin və aydın, bədii baxımdan fəaldır. Bu poeziya həyatla bərabər addımlayır, nəsil- nəsil artır, on illikdən on illiyə müdrikləşir, müasirliyini saxlayır. Bu əlamətləri bizə onun dili deyir” (41). B.Vahabzadə həm də gözəl tərcüməçidir, dünya xalqlarının bir çox məşhur şairlərini (Höte, Bayron C., Nekrasov A.N., Mejelaytis E., Yevtuşenko Y., Dementyev A., Moldonis A., Kuşner A.) Azərbaycan oxucuları onun çevirməsində tanımışlar. B.Vahabzadənin şeirlərinə onlarla bəstəkar musiqi bəstələmiş, bu da onun geniş xalq kütlələri arasında daha da sevilməsinə səbəb olmuşdur. Məhz yaradıcılıq üfüqlərinin genişliyi B.Vahabzadə tədqiqatçılarının diqqətini onun əsərlərinin ümdə keyfiyyətinə - umimiləşdirici mahiyyəti və fəlsəfi mündəricəsinə cəlb etmişdir. “Dərin məna, gözəl məntiq, ürək çırpıntılarıyla dolu bədii fəlsəfi fikirləri Bəxtiyar əsərlərinin özülüdür” (5). Akademik Bəkir Nəbiyevin dediyi kimi: “B.Vahabzadə öz parlaq yaradıcılığı və ictimai fəaliyyəti ilə Azərabycanın estetik fikrinin zənginləşməsində mühüm rol oynamışdır. Bu böyük sənətkar xalqımızın əsrlər boyu təşəkkül tapmış yüksək milli-mənəvi dəyərlərinin qorunması, adət- ənənələrimizin yaşadılması naminə 60 ildən artıq bir müddət ərzində müntəzəm olaraq yazıb-yaradıb. O, Azərbaycançılıq məfkurəsinə dərindən bağlı olan və milli özünüdərkə çağıran çoxsaylı əsərləri ilə ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin inkişafına çoxlu dəyərli tövhələr verib” (90). Bütün bunlarla yanaşı qeyd etmək gərəkdir ki, B.Vahabzadə yaradıcılığının mühüm bir hissəsini onun dramaturgiyası təşkil edir. Bütün yaradıcılığı boyu teatr və səhnə poeziyadan sonra B.Vahabzadə sözünün ən gur səsləndiyi, onu geniş auditoriyalara çatdıran vacib bir tribuna olmuşdur. Lakin şair-dramaturqun teatr aləminə gəlişi təsadüf olmadığı kimi, birdən-birə də baş verməmişdir. Cəlal Məmmədova görə: “Müasirlərinin zəngin və 9 rəngarəng daxili aləmi, nəcib həmvətənlərinin çirkin ehtiraslara, köhnə adətlərə, pisliyə qarşı mübarizəsi şair-dramaturqun hər bir pyesinin əsas məzmununu, mahiyyətini təşkil edir. Bəxtiyar Vahabzadənin dramaturgiyası fəlsəfi dərinliyi ilə, həyat, cəmiyyət, insan haqqında qayğıkeş, həssas sənətkar və vətəndaş mühakimələri ilə qiymətlidir” (124). Başqa sözlə, dramaturq B.Vahabzadənin sənət doğuluşu poetik yaradıcılığının üzvi davamı olduğu qədər, həm də Azərbaycan teatrının ötən əsrin ikinci yarısındakı real durumu və tələbləri ilə bilavasitə bağlıdır. 1960-cı illər Azərbaycan teatrının inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcı hesab olunur. Tədqiqatçılar bunu milli səhnə sənətində monumental-romantik üslubun dominantlığının başa çatması, yerini yeni – psixoloji realist teatra tərk etməsi kimi səciyyələndirir, ictimai-siyasi və mədəni həyatda baş verən köklü dəyişmələrlə bağlayırlar. Belə ki, yeni teatr yaratmaq yolunda cəhdlər hələ 1950-ci illərdən, müasirlik problematikası və müasir estetika axtarışları ətrafında başlamış, bütövlükdə yalnız 1960-cı illərin ikinci yarısında bəhrə vermişdi. “50-ci illərin sonundan özünü göstərən və 60-cı illərdə daha da dərinləşən bir proses indi sabitləşməkdə və öz real bəhrələrini verməkdə idi. “Yeniləşmə” daha meyl deyildi, “təmayül” deyildi; o, yeni səhnənin özü, onun əsas keyfiyyəti idi. İnkişafda mühüm tarixi bir dövr tamamlanmış və onu əvəz etməli olan növbəti, daha yüksək mərhələnin əlamətləri görünməyə başlamışdı” (21, 292). Teatrın və bədii fikrin müasir inkişafı mərhələsində lirik- psixoloji dramın ön plana keçməsi qanunauyğun və məntiqi bir hadisə idi. Stalinizmin və totalitarizmin kəskin ifşasından sonra cəmiyyətdə yeni əxlaq normalarının bərqərar olması, həm məişətin, həm də ictimai həyatın bütün sahələrində mənəvi-əxlaqi problemlərin aktuallıq kəsb etməsi fərdi insan taleyinə, şəxsiyyət - cəmiyyət qarşılaşmasına, müasir insanın daxili aləminə, iç dünyasına diqqəti artırdığından yeni mövzular yeni də həllini gözləyirdi. “Teatrın əsas qəhrəmanına çevrilən yeni insan əxlaqi, fəlsəfi və sosioloji təhlil predmeti kimi getdikcə daha hərtərəfli tədqiq olunmağa başlayırdı” (21, 292). 10 Teatrın yeniləşməsində görkəmli səhnə xadimləri, qabaqcıl teatr ideyaları ilə yaşayan rejissorlar, aktyorlar, ümumən teatra ömrünü həsr etmiş insanlarla yanaşı, şəksiz ki, Azərbaycan dramaturqlarının da böyük rolu vardı. 1960-cı illərin əvvəllərində “milli teatrın ən yaxşı realist ənənələrinin təsbitinə və inkişafına nail olmaq” yolunda bir sıra qəti islahatlar keçirmiş Azərbaycan teatrı həmçinin səhnəni yeni repertuarla zənginləşdirən müasir dramaturgiya arzusunda idi. “Teatrın müasir tələblərə doğru meylinə kömək göstərmək, ən müxtəlif üslub, janr və təsvir üsulları vasitəsilə səhnədə xarakterin və psixoloji vəziyyətlərin həqiqətini canlandırmaq lazım idi” (21, 270). Mehdi Məmmədovun fikrincə, hətta “bu zaman başlıca təşəbbüs, həlledici söz, təbii ki, dramaturgiyaya məxsus idi. Belə ki, köhnə “passiv rejissura” teatrının, basmaqəlib aktyor oyununun, psevdopatetika və yalançı pafosun izləri orda və burda rudiment və residivlər şəklində hələ qalırdısa da, amma bu onilliyin dramaturgiyası əks tədbirlər və profilaktika zəminində səhnəyə aşkar psixologizmə meyl edən bir çox pyeslər təklif etdi” (148, 342). Sözsüz ki, bu məqamda birincilik görkəmli yazıçı və dramaturq İlyas Əfəndiyevə məxsus idi. Akademik Məmməd Arif haqlı qeyd edir ki, “İlyas Əfəndiyev dramaturgiyamızın qabaqcıl ənənələrini davam etdirərək daha çox psixoloji-lirik planda yaratdığı əsərlərlə səhnəmizə yeni bir hava, yeni məna və məzmun gətirmişdir”(73, 256). Dramaturqun səhnəmizə gətirdiyi “yeni bir hava”, “yeni məna və məzmun” ondan irəli gəlirdi ki, dramaturq yaşadığı qapalı cəmiyyətin, sovet rejiminin və ideologiyasının, sosializm realizmi metodunun qoyduğu tabulardan, qadağalardan kənara çıxaraq, onların tələb etdiyi kimi yalnız “ictimai insan”ı deyil, həm də adi cəmiyyət üzvünü, sadə insanı-fərdi bir şəxsiyyət olaraq öz qəhrəmanına çevirirdi. Sənətkar yalançı pafosdan, patetikadan, romantikadan uzaq olan personajlarının daha çox daxili dünyasını, fikir və duyğularını, hiss və həyacanlarını, şəxsi arzu və istəklərini önə çəkməsi ilə Azərbaycanın teatr səhnəsinə yeni və fərqli obrazlar qalareyası bəxş etdi. Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|