Azərbaycan mühacirət irsi
14
Əlavə edək ki, 1920-1930-cu illərdə Polşa dövləti bolşeviz-
mə qarşı mübarizə aparırdı və təbii ki, Rusiya əsarəti altında
yaşayan xalqların mühacirətdəki nümayəndələrindən də fay-
dalanmağa çalışırdı. Odur ki, Polşa rəsmiləri, xüsusən Marşal
Pilsudski bu mühacirlərin Qafqaz Birliyi adı altında, sonradan
isə “Prometey” klubunda birləşib fəaliyyət göstərməsini vacib
sayırdı. Həmin illərdə ayrıca bir “Prometey” jurnalının nəşri də
bu faktlara sübutdur. Bu proseslərdə isə azərbaycanlılar həmişə
faydalı mövqedən çıxış edirdilər.
Qeyd edək ki, Polşa dövləti Xarici İşlər Nazirliyinin Şərq
Departamenti vasitəsi ilə azərbaycanlı mühacirlərin nəşr etdik-
ləri mətbuat orqanlarına da maddi dəstək göstərirdi.
Polşa arxivlərində, xüsusən “Foto Sənədlər Arxivi”ndə
çoxlu sayda fotolar saxlanılır. Həmin fotoların da tədqiq edilib
öyrənilməsi vacibdir. Burada azərbaycanlılara aid fotolar da
əldə etmək mümkündür.
Polşada olarkən Varşava kitabxanasındakı materiallarla
tanış olduq. Burada mühacirət mətbuatı ilə bağlı çoxlu sayda
nümunələr saxlanılır. Xüsusən, “Prometey” jurnalının bütün
saylarını burada əldə edib bəhrələnmək mümkündür. Eyni za-
manda “Qafqaz”, “Şimali Qafqaziya – Severnıy Kavkaz” jur-
nallarının da əksər nüsxələri burada saxlanılır.
Qeyd edim ki, mühacirətdə yaşamış şəxsiyyətlərimizin
zəngin irsinin gətirilməsi sahəsində görülən ən ciddi bir iş
2010-cu ildə həyata keçirildi. Məhz həmin ili azərbaycanlı mü-
hacirlərin irsinin toplanıb gətirilməsi ilə bağlı layihəyə Azər-
baycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökümət
Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası tərəfindən dəstək veril-
di. Məhz bundan sonra Şuranın dəstəyi ilə Almaniyaya,
Polşaya, Türkiyəyə səfər edildi, oradan zəngin arxiv material-
ları toplanıb Azərbaycana gətirildi. Bu fəaliyyətin reallaşmasına
Azərbaycan mühacirət irsi
15
verdiyi dəstəyə və millətimiz üçün çox vacib bir problemin
həllinə göstərdiyi sayğıya görə Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında Qeyri-Hökümət Təşkilatlarına Dövlət
Dəstəyi Şurasının sədri cənab Azay Quliyevə təşəkkürümü
bildirirəm.
İnanıram ki, müxtəlif ölkələrdən toplayıb gətirdiyimiz sə-
nədlərin bir hissəsini əhatə edən bu kitab da faydalı və ciddi bir
vəsaitə çevriləcək.
Nəsiman Yaqublu,
Tarix elmləri namizədi.
Azərbaycan mühacirət irsi
16
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
(1884-1955)
zərbaycan Mü-
hacirət
Mət-
buatının banisi
olan Məhəm-
məd Əmin Rə-
sulzadə 31 yanvar 1884-cü ildə Bakı-
nın Novxanı kəndində doğulub. İlk
təhsilini Sultan Məcid Qənizadənin
(1886-1942) müdir olduğu Bakıda
fəaliyyət göstərən 2 saylı “Rus-tatar”
məktəbində alıb. O, tələbə ikən
ictimai-siyasi fəaliyyətə başlayıb.
1906-1907-ci illərdə çap
olunmuş “Təkamül” və “Yoldaş” qə-
zetlərinin nəşrində və redaktə olunmasında M. Ə. Rəsulzadənin bö-
yük rolu olub. “İrşad” və “Tərəqqi” qəzetində müxtəlif mövzularda mə-
qalələri və şerləri ilə çıxış edib. “İrşad” qəzetinin müvəqqəti redaktoru
olur. Bakıda təqib olunduğu üçün isə 1909-cu ildə İrana gedib. 1910-cu
ildə “İrane-nov” (Yeni İran) qəzetinin redaktoru olub”. 1911-ci ildə
İranda təqiblərdən yaxa qurtarmaq üçün İstanbula mühacirət edir. 1913-
cü ildə Romanovlar sülaləsinin 300 illiyi ilə əlaqədar verilən əfv-
ümumidən sonra Bakıya qayıdır. 1915-ci ilin 2 oktyabrından “Açıq söz”
qəzetini nəşr etdirir. 1918-ci il mayın 27-də Azərbaycan Milli Şurası
yaranır və səs çoxluğu ilə M. Ə. Rəsulzadə Milli Şuranın sədri seçilir.
1920-ci ilin aprel hadisələrindən sonra M. Ə. Rəsulzadə həbsə
alınır. Keçmiş mübarizə dostu Stalin onu azad edir,özü ilə birlikdə
Moskvaya aparır. 1922-ci ilin sonlarından onun İstanbulda siyasi
mühacir həyatı başlayır. 1923-cü ildə “Yeni Qafqasiya” jurnalını nəşr
edib Azərbaycan mühacirət mətbuatının əsasını qoyur. 1955-ci il, mart
ayının 6-da həyata göz yumub. Ankaranın Əsri qəbirstanlığında dəfn
edilib.
A
Azərbaycan mühacirət irsi
17
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
AZƏRBAYCAN DAVASI
28 May 1918-ci il Milli Azərbaycan Hərəkatının ən böyük
günüdür. Bundan 34 il öncə Milli Şura tərəfindən Azərbayca-
nın istiqlalı elan olunmuşdu. Bu tarixdə Türk və Müsəlman alə-
mində ilk dəfə Milli Xalq Hakimiyyətinə dayanan bir Cumhu-
riyyət qurulmuşdur.
Yüz il öncə, ayrı-ayrı 9 xanlıq halında Çarlığın hakimiyyəti
altına düşən Azərbaycan Birinci Dünya Hərbi nəticəsində ajan
(jandarm) Rusiya İmperatorluğunun ənqazı (xaraba, viranə) al-
tından siyasi bir bütün, bir millət, bir dövlət olaraq qalxdı.
12 ocak (yanvar) 1920-də Böyük Dövlətlər tərəfindən istiqla-
lının tanınması üzərinə Azərbaycanın davası millətlər arası bir
məsələ halına gəldi.
Azərbaycan Cümhuriyyəti sadəcə dünya ensiklopediyaları ilə
Birinci Dünya Hərbindən bəri dürlü lisanlarda basılan kitab, xə-
ritə və atlaslarda qeyd edilməklə qalmayıb, eyni zamanda bö-
yük-kiçik, uzaq-yaxın ilgili bütün dövlətlərin arxivlərində
Azərbaycan davasına aid dosyalar (sənədlər toplusu) vardır.
Siyasi “Garte du vistie”i 1918-də dünyaya təqdim olunan
Azərbaycan Hərəkatının ömrü sadəcə 36 il deyildir, əlbəttə!
Azərbaycan Türk xalqının tarixi gəlişmə (inkişaf prosesi)
seyrində 28 May 1918 siyasi bir olqunluğunun (kamilliyinin)
mühüm bir mərhələsidir.
Aləmşümul (cahanşümul) kültür dəyərləeinə və dürlü çağlar-
da yaşanmış siyasi istiqlal və hakimiyyət xatirələrinə malik
olan Azərbaycanın tarixi bilavasitə Yaxın Doğu İslam şərtləri
daxilində gəlişmişdir (inkişaf etmişdir). Son yüz il içində bu gə-
Dostları ilə paylaş: |