Azərbaycan mühacirət irsi 1
Azərbaycan mühacirət irsi
Yüklə 2,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan mühacirət irsi
- Davamız, Azərbaycan davasıdır, bu, tarixi və milli bir davadır.
- Sadəcə hökumət və ya parlament üzvü olmaq, insana özəl bir imtiyaz və şərəf verməz. Əsl imtiyaz, əsl şərəf ideyaya səda
Azərbaycan mühacirət irsi 18 lişmə (inkişaf) Qafqaz müqəddəratı ilə ilgili olaraq müəyyən özəlliklər ərz etmişdir. Cümhuriyyətin qurulmasına təqəddüm (irəliləmək) edən dövrdə Azərbaycan topluluğunda əsaslı üç fikir cərəyanı təbəl- lür (saflaşma, durulaşma) etmiş olurdu. Bunlardan biri, dini dü- şüncəyə görə, milliyyət fikrinə xor baxan İslami ittihadçılıqdı. Buna müqabil yenə milliyyət ayrılığını rədd edən kosmopolit bir fikir cərəyanı – sosializm vardı. Biri sağçı, digəri solçu bu hər iki kosmopolit cərəyana Azərbaycan çərçivəsi daxilində qalmaq çox dar gəlirdi. Azərbaycan məfhumu onları təmin et- mirdi. Onlar üçün ya “Rusiyada Müsəlmanlıq” ya da “Rusiyada Sosializm” vardı. Milli olmayan bu cərəyanların arasında milli Azərbaycan milliyyətçiliyi mərkəzi bir mövqedə dururdu. Tarix və kültür anlayışında türkçü olan bu milliyyətçi zümrə aləmdə Azərbaycan muxtariyyat və istiqlalını hədəf tuturdu. Azərbaycan Türk özəlliyinin formulunu verən və Rusiya hakimiyyətindəki Türk elləri üçün milli-məhəlli muxtariyyətlər halında öz müqəddəratlarını müstəqil idarə etmə tələbini irəli sürən canlı bütün qüvvətlər Azərbaycanda “Müsavat” Xalq Fir- qəsi ətrafında birləşmişdilər. 1911-ci ildən bəri gizli fəaliyyətdə olub, Rusiyada partlayan inqilab nəticəsində, 1917-ci ildə təşəkkül edən “Türk Ədəmi Mərkəziyyət Firqəsi” ilə birləşən “Müsavat” partiyasının Bakı- da toplanan ilk konqresi sadəcə Azərbaycan tarixində deyil, Rusiya məhkumu bütün Türk ellərinin yaxın tarixində də mü- hüm bir hadisə olmuşdu. Qəbul etdiyi proqramda Azərbaycan muxtariyyatını cəsarət və cəpahətlə (səhihliyi, aydınlığı) təsbit edən bu firqə o gündən etibarən gürcülərdə Menşevik, erməni- lərdə Daşnak partiyaları kimi Mavarayi Qafqasya həyatında Azərbaycan Türklüyünü təmsil edən üçüncü bir qüvvət halına gəlmişdi. Daşnak, Menşevik, Müsavat isimləri dost, düşmən bütün dillərdə dastandı. Bu üç ismi təsrif (istədiyi kimi dəyiş- mə) etmədiyi bolşeviklər bilhassa sevərlər gərək düşmən, gə- rəksə Azərbaycandan əlaqə ilə bəhs edən dostlar üçün “Müsa- Azərbaycan mühacirət irsi 19 vatizm” Azərbaycan patriotizminin bir müradifidir (bir-birinin ardınca gələn). 1917-ci ilin aprelində Bakıda toplanan Qafqasya Müsəlman- ları Qurultayı ilə eyni ilin Mayında bütün Rusiya Müsəlman- larının Moskvada toplanan qurultayında bu tezisi müdafiə edə- nlər “Müsavat” firqəsinə mənsubdu. Rusiya Qurucular Məclisinə edilən seçim əsnasında bu se- çimdə iştirak edən Azərbaycan partiyalarından yalnız “Mü- savat” firqəsinin bəyannaməsində Azərbaycan muxtariyyatın- dan bəhs edilirdi. Sonra 1918 Mavərayi Qafqasya Seymində eyni Azərbaycan tezisini yalnız “Müsavat” firqəsi ilə “Tərəfsizlər Bloku” namına oxunan açıqlamada bulunuruz. Seymin dağılması üçün Azərbaycan Cümhuriyyətinin istiqlalını elan edən Şurayi Millidə bütün partiyaların artıq istiqlalçı olduqlarını görürük. Azərbaycan davasının yaxın tarixində müəssir (təsir edən, iz buraxan) bir rol oynayan fikir cərəyanları ilə müəssisələrinin ta- rixi məsnədləri (dayaqları) bunlardır. “Davamız”ın yaxın tari- xindən bəhs açanların hər şeydən əvvəl, bu obyektiv hadisə və vaqelər (olan, baş verən) üzərində durmaları lazım gəlir. Belə edilərsə, dava tarixi əsaslara, fikirlərə və fikir müəssəsələrinə bağlanmış olur. Milli böyük bir davanı şəxslərə bağlamaq və onu parlament və ya hökumətdə olan düzinə (xeyli) münfərid (tək, təkbaşına) insanların vərəsəlik malı kimi əddetmə (qəbul etmək) çox xə- talı bir anlayışdır. Şurayi Millidən də, parlamentodan da öncə Azərbaycan muxtariyyat və istiqlal fikrini təəzzüv (üzv olma) etdirən və bunu sağdan-soldan gələn bütün müxalifətə qarşı sa- vunan (müdafiə olunan) bir müəssisənin varlığını inkar və ya ihmal (biganə) etmək milli davaya zərərdən başqa bir şey ver- məz. “Davamızı” fikir müəssisələrinə deyil, münfərid (tək, tək- başına) şəhislərə bağlayanlar, mənsub olduqları millətin inkişaf etməmiş ibtidai bir cəmiyyət olduğunu bilirmiş (müəyyən- Azərbaycan mühacirət irsi 20 ləşmiş) olduqlarının fərqində olmayanlardır. “Davamız”ın ya- xın tarixini, tariximizdəki fikir müəssəsələrindən təcrid edərək izaha qalxışanlar bilərək və ya bilməyərək tarixi təhrif edən- lərin ta özləridir. Tarixdə fikirlərin əhəmiyyəti var da şəxslərin heç bir dəyəri yoxmudur? Əlbəttə vardır. Fəqət, bu dəyər şəxslərin fikirlərə sədaqətləri və fikir müəssəsələrinə bağlılıqları nisbətindədir. Bu sədaqət və bağlılığın şəkil və dərəcəsi ancaq bir şəxsi bir şəx- siyyət mərtəbəsinə ulaşdırır (çatdırır). Tarixdə dəyər və əhə- miyyət kəsb edən şəxslər işdə müəyyən fikir cərəyanlarına və müəssəsələrinə bağlanan, onlara simvol olan şəxsiyyətdir. “Davamız”ı anladırkən onu hali hazırda yalnız “üç kişi”nin baqi (daimi, əbədi) qaldığı bir listəyə bağlamaq və bu yaşayan- ları o ölənləri siyasi biricik (vahidlik) varisi kimi görmək salim (sağlam) bir düşüncənin əsəri sayılamaz, təbii!.. Davamız, Azərbaycan davasıdır, bu, tarixi və milli bir davadır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bu davanın tarixi fikir müəssisələri və onları qanlarıyla və canlarıyla təqdis etmiş qəh- rəmanları vardır. Bu qəhrəmanlar sadəcə Milli Şura, Parlament və ya hökumətə mənsub olan şəxslərə inhisar etməz. İçlərində milli ideala, Azərbaycan fikrinə, yəni “Davamıza” ihanət (xəya- nət) etmiş olanların da, maələsəf (təəssüflər ki) bulunduğu bu təşəkküllər dışında, şairimizin “Buzlu Cəhənnəm” dediyi sürgün yerlərində şəhadət camını içən, Xəzərin qanlı sularında ayaqlarına daşlar bağlanaraq boğdurulan neçə qurbanlarımız, şəhidlərimiz vardır. Sadəcə hökumət və ya parlament üzvü olmaq, insana özəl bir imtiyaz və şərəf verməz. Əsl imtiyaz, əsl şərəf ideyaya səda- qətdə və ona hüsniyyət və səmimiyyətlə bağlı qalmaqdadır. Parlament və hökumət dışında Firudin Köçərlilər, Piri Mür- səlzadələr, İslam Qəbulzadələr, Mirzə Abbaslar, müəllimə Və- silə xanımlar, Qasımzadə Qasım bəylər, Rəfibəyli Xudadat bəylər, şair Hüseyn Cavid ilə Əhməd Cavadlar; gənc öyrənçi və zabitlərdən Ağa Kərim Əlizadə, Ağa Səlim Rəhimzadə, Salman Yüklə 2,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|