Azərbaycan nağillari haqqinda düŞÜNCƏLƏr azərbaycan nağillarinin obrazlar sistemi

getməyə ><razı ><ohır.>

<Bu ><nağılda ><özünəməxsus ><şəkildə ><toy ><mərasimi ><əks ><olunur. ><Bu ><sual-cavabda ><qız ><və ><oğlan ><mədh ><olunur. ><Tapmacanın ><><><><cavabı ><ilə ><yarış, ><müsabiqə, ><toy ><mərasimi ><məcazi ><formada ><ifadə ><olunur. ><Kiçik ><şahzadə ><şah ><qızı ><ilə ><sual-tapmacalarla ><yarışır. ><Bu ><cür ><yarışmada ><nə ><qalib, ><nə ><məğlub ><olmur, ><hər ><iki ><tərəf ><öz ><ağlını, ><bacarığını, ><bərabərliyini ><nümayiş ><etdirir, ><bununla ><da ><evlənmək ><qərara ><alınır.>>

<<Bu ><nağılda ><üç ><şahzadə ><qardaşın ><hər ><biri ><sınaqdan ><uğurla ><çıxır, ><öz ><ölkəsində ><deyil, ><başqa ><məmləkətdə ><öz ><arzularına ><çatırlar. ><Şahzadə ><qızlar ><ona ><görə ><onlarla ><evlənməyə ><razı ><olurlar ><ki, ><qardaşlar ><onlara ><verilmiş ><tapşırığın ><öhdəsindən ><gələ ><bilirlər. ><Deməli, ><qədim ><toy ><mərasiminə ><görə ><nişanhnın ><kimliyi ><deyil, ><bacarığı, ><qabiliyyəti ><əsas ><yer ><tuturmuş.>

<Nəzərdən ><keçirilən ><nağıllarda ><sual-tapmacalar ><daha ><çox ><qəhrəmanın ><nə ><dərəcədə ><hazırcavab ><olduğunu ><üzə ><çıxarmaq ><məqsədi ><daşıyır. ><Bir ><çox ><nağıllarda ><oğlan ><qızın ><düzəltmiş ><olduğu ><tilsimləri ><sındırır ><və ><qızın ><tapmacalarına ><cavab ><verməli ><ohır. ><Bu ><tipli ><nağılların ><bir ><qismində ><isə ><nişanhmn ><fiziki ><gücünü ><yoxlamaq, ><sınaqdan ><çıxarmaq ><üstünlük ><təşkil ><edir.>

<Bu ><baxımdan ><"Hazarandastan ><bülbülü><">< ><və ><"Məlik ><Məmməd" ><nağılı ><maraqhdır. ><Nağılda ><təsvir ><olunur ><ki,><"><Şahzadə ><ov ><zamanı ><Gülü-Qahqah ><xanıma ><aşiq ><ohır. ><Sən ><demə ><bu ><qız ><sirli-sehrli ><imiş. ><Onun ><dalınca ><çox ><igidlər ><gəlsə ><də ><onun ><şərtinə ><əməl ><edə ><bilməmiş, ><məğlub ><olmuşlar. ><Qız ><öz ><şərtini ><Məlik ><Məmmədə ><də ><söyləyir: ><"...Mənim ><bir ><taxtam ><var, ><gərək ><onu ><suda ><elə ><axıdasan ><ki, ><suya ><dəyməyə. ><Bir ><də ><bir ><qazanım ><var, ><yeddi ><dəmirçi ><hərəsi ><onun ><bir ><küncündə ><oturub ><çəkic ><döyür. ><Qazan ><o ><qədər ><böyükdü ><ki, ><bunların ><səsi ><bir-><birinə ><çatmır. ><Gərək ><onu ><suynan ><doldurub ><götürəsən. ><Bir ><gilə ><də ><su ><yerə ><düşməyə" ><.>

<Sirli-tilsimli ><gözəl ><qızın ><bu ><şərtini ><yerinə ><yetirən ><qəhrəman ><öz ><istəyinə ><çatır, ><bütün ><sınaqlardan ><da ><möcüzəli ><köməkçinin ><köməyilə ><çıxır.><Əski ><elementləri ><özündə ><qoruyub ><saxlayan ><bu ><nağılda ><bir ><neçə ><oxşar ><epizod ><və ><sehrli ><hərəkətlərə ><- ><"><qəhrəmanın ><sehrli ><doğuluşu><"><, ><"><sehrli ><köməkçi><"><, ><"><yerdəyişmə><“><, ><"daşlaşma" ><epizodlarına ><təsadüf ><olunur.>

<Qəhrəmanın ><qarşısında ><duran ><çətin ><tapşırıq ><- ><möcüzəli ><şərtlər ><də ><bu ><nağılda ><mühüm ><yer ><tutur ><və ><hərəkətin ><inkişafına ><təkan ><verir. ><Təhlil ><göstərir ><ki, ><bu ><tipli ><nağıllar ><öz ><><><məzmunu, ><obrazları ><və ><poetikası ><etibarilə ><miflərdən ><qaynaqlanır.>>

<<Bu ><cəhət ><"Hazarandastan ><bülbülü" ><><nağıhnda ><da ><əks ><ohınmuşdur. ><Nağılda ><təsvir ><olunur ><ki, ><üç ><şahzadə ><qardaş ><şah ><atanın ><arzusu ><ilə ><şah ><bağını ><daha ><da ><gözəlləşdirmək ><üçün ><Hazarandastan ><gülü, ><Bili-Bilqeyis ><xanım ><və ><Süleyman-Ərəbaü ><gətirmək ><üçün ><yola ><düşürlər. ><Qardaşlar ><üç ><yol ><ayrıcında ><böyük ><bir ><daşın ><altına ><üzük ><qoyurlar ><ki, ><hansı ><tez ><qayıtsa, ><o ><birilərin ><dalınca ><yola ><düşsün. ><Kiçik ><qardaş ><ağıl ><və ><igidliyi ><sayəsində ><Sü><leyman-Ərəbaünı ><ələ ><keçirir ><və ><üç ><yol ><ayrıcına ><gəlir.>

<O, ><qardaş><larının ><çətin ><vəziyyətdə ><olduğunu ><bilir. ><Ortancıl ><qardaşını ><əsir><likdən ><qurtarır, ><sonra ><gedib ><böyük ><qardaşını ><gülün ><və ><bülbülün ><sahibi ><Bilqeyis ><xanımın ><qapısında ><palçıq ><ayaqlayan ><halda ><tapır. ><Məhım ><ohır ><ki, ><bu ><qız ><yenilməz ><bir ><pəhləvandır, ><onun ><qarşısında ><palçıq ><ayaqlayanlar ><isə ><şah ><oğlanlarıdır. ><Bilqeyis ><xanımı ><almağa ><gəlmiş, ><onunla ><yarışmış, ><məğlub ><olmuş, ><qıza ><əsir ><olmuşlar. ><Kiçik ><qardaş ><üç ><gün, ><üç ><gecə ><qızla ><güləşir, ><yalnız ><üçüncü ><günü ><qızı ><yıxır, ><bundan ><sonra ><qız ><ona ><getməyə ><razılıq ><verir.>

<Deməli, ><bu ><nağılda ><nişanhnın ><fiziki ><gücünü ><sınamaq ><əsas ><yer ><tutur. ><Bilqeyis ><xanmı ><ancaq ><o ><oğlana ><ərə ><getməyə ><razılıq ><verir ><ki, ><ona ><qalib ><gəlsin. ><Kiçik ><qardaş ><qızın ><bu ><şərtinə ><əməl ><edir ><və ><Bilqeyis ><xanımın ><razıhğını ><alır.>

<Hadisələrin ><sonrakı ><inkişafında ><həm ><kiçik ><şahzadə, ><həm ><də ><pəhləvan ><xanım ><sınaqdan ><uğurla ><çıxır. ><Kiçik ><qardaşın ><öldüyünü ><güman ><edən ><qız ><buna ><baxmayaraq ><fərsiz, ><namərd ><şah ><oğlanla><rının ><təklifini ><rədd ><edir ><və ><yenə ><də ><onların ><qarşısında ><öz ><şərtini ><bildirir. ><Paxıl, ><qorxaq ><qardaşlar ><qızın ><bu ><şərti ><qarşısında ><yenə ><də ><aciz ><qahrlar. ><Belə ><olanda ><zorla ><qızı ><əwəlcə ><şahın ><böyük ><oğluna, ><sonra ><isə ><ortancıl ><oğhına ><verməyə ><çahşırlar. ><Elə ><bu ><vaxt ><gəlib ><toy ><mərasiminə ><özünü ><yetirən ><kiçik ><şahzadə ><yalançı ><qəhrəmanları ><cəzalandırır. ><Bilqeyis ><kimi ><pəhləvan, ><igid ><qıza ><ancaq ><özünün ><layiq ><olduğunu ><sübuta ><yetirir.>

<Ümumiyyətlə, ><Azərbaycan ><nağıllarının ><böyük ><bir ><bölümündə ><həddi-buluğa ><çatmış ><igid ><oğlanlar ><evlənmək ><üçün ><çətin, ><uzaq ><səfərlərə ><yola ><düşür, ><möcüzəli ><şərtləri ><yerinə ><yetirir, ><çətin ><sınaqlardan ><çıxır, ><istədikləri ><qızları ><alıb ><gətirilər. ><Bu ><nağılların ><süjetlərindən ><aydın ><olur ><ki, ><uzaq ><məmləkətdən, ><qeyri-adi ><padşahhqdan >< ><qız >< ><alıb >< ><gətirmək ><><><igidlik ><sayılmış, ><bu ><adətə ><əməl ><olunmuşdur. ><Bu ><motiv ><"><Məlik ><Düçar", ><"Məlik ><Məmməd ><və ><Məlik ><Əhməd", ><"Cantiq", ><"><Soltan ><Ibrahim", ><"><Qızıl ><üzük", ><"Hatəmin ><nağıh", ><"><Üçbığ ><Kosa", ><"><Qaraqışn ><nağıh", ><"Tapdıq", ><"><Qırx ><Qönçə ><xanım><">< ><və ><s. ><bir ><çox ><nağıllarda ><əsas ><yer ><tutur.>>

<<Bu ><motiv ><dastanlarımızda ><da ><geniş ><yayılıb. ><"><Kitabi-Dədə ><Qorqud><"><un ><" ><Bamsı ><Beyrək ><boyu><"><nda ><bu ><cəhət ><özünü ><aydın ><göstərir. ><Bamsı ><keyik ><qova-qova ><nişanhsı ><Banuçiçəyin ><otağı ><tikilmiş ><göy ><çəmənliyə ><gəlib ><çıxır. ><Tanınmasın ><deyə ><qəsdən ><"><yaşmaqlanıb><">< ><qabağa ><çıxan ><Banuçiçək ><Bamsımn ><nə ><üçün ><gəlmiş ><olduğunu ><soruşur. ><Boydakı ><bu ><epizoda ><diqqət ><yetirək:>

<"Baybican ><Bəkün, ><bir ><qızı ><varmış, ><anı ><görməkə ><gəldim!" ><-><dedi. ><Qız ><aydır: ><"Ol ><eylə ><adam ><degildir ><kim, ><sana ><görinə!><">< ><-><dedi, ><əmma ><mən ><Banıçiçəyin ><dadasıyam ><gəl, ><indi ><sənünlə ><ava ><çıqalım. ><Əgər ><sənin ><atın ><mənim ><atımı ><keçərsə, ><onun ><atını ><dəxi ><keçərsən. ><Həm ><sənünlə ><ox ><atalım. ><Məni ><keçərsən, ><ani ><dəxi ><keçərsən ><və ><həm ><səninlə ><gürəşəlim. ><Məni ><basarsan, ><ani ><dəxi ><bacarsan", ><- ><dedi >.<>

<Banuçiçəyin ><sözlərindən ><də ><görünür ><ki, ><o ><zamanlarda ><evlənmək ><istəyən ><qızla ><oğlan ><yarışmah ><imişlər. ><Ancaq ><sınaqdan ><uğurla ><çıxan ><nişanhya ><razılıq ><verilərmiş. ><Yuxarıdakı ><epizoddan ><aydın ><görünür ><ki, ><Bamsı ><Beyrək ><Banuçiçəyin ><köbəkkəsmə ><nişanlı ><olmaları ><belə ><bu ><adəti ><poza ><bilməmişdir. ><Nağıl ><və ><dastanlarımızda ><bu ><adətin ><geniş ><əks ><olunduğunu ><qeyd ><edən ><prof. ><M. ><H. ><Təhmasib ><yazır:>

<"><Lakin ><qədimlərdə ><evlənən ><oğlanın ><daha ><çox ><fiziki ><gücünü ><yoxlamaq, ><sınaqdan ><keçirmək, ><imtahan ><etmək ><zərurətinə ><əsaslanan ><bu ><müsabiqələr ><getdikcə ><öz ><yerini ><daha ><çox ><oğlanın ><ağlını, ><dərrakəsini, ><zəkasını, ><nə ><dərəcədə ><hazırcavab, ><tezfəhm ><olduğunu ><yoxlamaq ><sınaqlarına ><tərk ><etməyə ><başalyır.><>

<Tapmacalar ><üzərində ><qurulan ><nağıllar ><sujet ><və ><kompo><zisiyasına, ><bədii ><üsul ><və ><vasitələrinə ><görə ><zəngindir. ><Bu ><nağılların ><qəhrəmanı ><yalnız ><öz ><ağh, ><bacarığı ><ilə ><deyil, ><həm ><də ><cəsarəti, ><igidliyi ><ilə ><də ><onu ><əhatə ><edənlərdən ><yüksəkdə ><durur.><>>