Azərbaycan neftġ
Yüklə 1,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
71
Sənaye naziri tərəfindən müqavilələr üzrə bilavasitə neft hasilatı üçün icarəyə verilməyə yararlı hesab edilsin. Beləliklə, burada torpaqların, dərhal, dəqiq və aydın surətdə alınmasının məqsədi — torpaqların dərhal istismara verilməsi göstərilirdi. Torpaqların alınması haqqında 1890-cı il 9 fevral qanununda isə nə bu tədbirin məqsədləri, nə də müsadirə üçün nəzərdə tutulan torpaqların istismarı üsulu göstərilmirdi.
"Abşeron yarımadasında neftli torpaqların dövlət kəndlilərinin istifadəsindən alınıb xəzinənin sərən- camına verilməsi üsulları və şərtləri haqqında" qaydalar qüvvədə olan 1891-ci il 20 fevral tarixli "Torpaqların alınması qaydası"ndan formal cəhətdən onunla fərqlənirdi ki, sonuncular qanunvericilik qaydasında qəbul edilmiş və Qanunlar Külliyyatına daxil edilmişdi. Əvvəlki "Qaydalar" isə idarəetmə qaydasında Dövlət Əmlak naziri tərəfindən 1890-cı il 9 fevral qanunu əsasında təsdiq edilmişdi. Mahiyyət etibarilə birinci və ikinci "Qaydalar" aşağıdakılarla fərqlənirdi: a) Kəndlilərin pay torpaqları arasından geri alınan sahələrin sərhədləri Dövlət Əmlak nazirinin razılığı ilə Qafqazda mülki hissə baş rəisi tərəfindən, yeni qaydalarda isə Ticarət və Sənaye naziri, Əkinçilik və Torpaq Quruculuğu Baş İdarəsi rəisi və Qafqaz canişini ilə razılaşdırılmaqla müəyyən edilirdi (1912-ci il 25 iyun "Qaydalar"ının 12-ci maddəsi). b) Əvvəlki qaydalara əsasən yerli hökumətin köməyi ilə bilavasitə Bakı quberniyası Dövlət Əmlak İdarəsinin rəisinə həvalə edilən iş neftli torpaqların faktik müsadirəsi, yeni "Qaydalar"a məxsusən bu məqsəd üçün Qafqazda Əkinçilik və Torpaq Quruculuğu Baş İdarəsi rəisinin sərəncamı ilə yaradılan xüsusi torpaq - quruculuq partiyasına həvalə edilirdi. v) 1891-ci il "Qaydalar"ında həyətyanı sahələr qəti göstərişə əsasən, kəndlilərin tam və daimi istifadəsində qalmalı, elə buna görə də xəzinənin sərəncamına keçən pay torpaqları tərkibindən çıxarılmalı idi (bənd 2); 1912-ci il "Qaydalar"ında isə həyətyanı sahələrə dair nəinki hər hansı bir qeydə rast gəlinmir, hətta tikinti və qurğular yerləşəcək belə torpaqların da alınması açıq-aşkar nəzərdə tutulurdu (3 və 4 maddələr). "Qaydalar"ın mətnində göstəriş olmadığından, bu torpaqların tərkibindən həyətyanı sahələrin ayrılması üçün heç bir əsas yox idi. Həmçinin yeni "Qaydalar"da pay torpaqlarının ayrı-ayrı kateqoriyaları (icmanın töycü verdiyi sahələr, bağlar, otlaqlar, şumlama sahələri) arasında heç bir fərq qoyulmur və müsadirə (torpaqların alınması) haqqında qanun icra edilərkən bunlar üçün heç bir məhdudiyyət nəzərdə tutulmurdu. q) Kəndlilərin istifadəsindən alınıb, xəzinənin sərəncamına verilən neftli torpaqlar müqabilində kəndlilərin mükafatlandırılması 1891 və 1912-ci il "Qaydalar"ında bir-birindən tamamilə fərqli üsulda müəyyən edilirdi. Əvvəlki "Qaydalar" əsasında kəndlilər aşağıdakı iki üsuldan biri ilə mükafatlandırılırdı: ya onlara digər sərbəst dövlət torpaqlarından pay ayrılırdı, ya da xəzinə və yerli idarəetmə orqanları (zemstvo) vergiləri ödəməkdən azad edilirdilər. Özü də bu iki üsulun müəyyən nisbətdə birləşdirilməsinə yol verilmirdi. Torpaqların dəyərləndirilməsinə görə xəzinədən xüsusi pul mükafatı almaq hüququ yalnız elə şəxslərə verilirdi ki, onlar əkilib-becərilməsi çox böyük çətinliklərlə əlaqədar olan bağlardan və digər sahələrdən imtina etmiş olsunlar (bənd 10). Hazırda qüvvədə olan 1912-ci il "Qaydalar"ı isə, əksinə, ümumi əsas kimi pul mükafatı prinsipini nəzərdə tutur və onun şərtləri dəqiq müəyyən edilirdi (1-3 və 7-11-ci maddələr). Və yalnız sakinlərin özlərinin xüsusi vəsatəti olduqda, onlara başqa yerlərdə sərbəst dövlət torpaqlarından həmin həcmdə sahələr ayrıla bilərdi (maddə 2). Ümumiyyətlə, 1912-ci il "Qaydalar"ı kəndlilərin mükafatlandırılması məsələsinə xüsusi diqqət yetirirdi. 1891-ci il "Qaydalar"ında isə bu məsələyə çox səthi toxunulurdu. Məsələn, qiymətləndirmə məsələlərindən danışılarkən nə qiymətin təyin edilmə üsulu, nə də onu həyata keçirməli olan şəxslər barədə bir söz deyilmirdi. d) 1912-ci il 25 iyun "Qaydalar"ında 6 və 7-ci maddələr xüsusilə mühüm əhəmiyyətə malikdir. Həmin maddələrə əsasən, müsadirə edilməli torpaqların, eləcə də orada inşa edilmiş qurğu və tikililərin verilməsi barədə müqavilələr, həmin torpaqların xəzinə sərəncamına keçməsindən sonra fəaliyyətlərini dayandırır və orada yerləşən qurğuların sabiq icarəçiləri isə, bu müsadirə nəticəsində özlərinə vurulmuş həqiqi ziyanlar həcmində xəzinədən mükafat alırdılar. Aydın ifadə olunmuş və heç bir istisnaya yol verməyən bu müddəa əvvəl qüvvədə olan qaydanı ləğv etdi. Əvvəlki qaydaya görə, neftli torpaqların alınmasından öncə, kənd icmalarını, yaxud da bu icmanın ayrı-ayrı üzvlərinin müxtəlif şəxslərə töycü verilən torpaqlar, yaxud da ümumiyyətlə ictimai-dövlət torpaqlarına dair bağladıqları müqavilələr öz qüvvəsini müsadirədən sonra da saxlayırdı (1812-ci il “Qaydalar"ı, 5 və 6-cı bəndlər). Bu zaman birinci halda icarə haqqı kəndli icmalarının xeyrinə daxil oldu, ikinci halda, yəni ayrı-ayrı kəndlilərlə dövlət-ictimai torpaqların bir hissəsinə dair əvvəl bağlanmış müqavilələrin qüvvədə qalması, xəzinə üçün sərfəli olmayan maddi nəticələr verirdi və hüquqi xarakterli bir sıra çətinliklər yaradırdı. Bu əngəllər, 1891-ci il 21 fevral qanununun icrası gedişində dərhal özünü büruzə verdi və xüsusi olaraq bu məqsəd üçün Dövlət Əmlak Nazirliyinin ümumi işlər Departamenti nəzdində, bu departamentin direktorunun sədrliyi altında,
Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|