170
5.35.
Azərbaycan ixracatçıları da ÜTT-yə üzv olan ölkələrə nisbətən daha əlveriĢsiz
vəziyyətdədirlər. Xarici bazarlara daxil olmaq üçün Ģərtlər ÜTT-nin əsasını təĢkil edən
çoxtərəfli ticarət saziĢləri ilə tənzimlənmir. Bu Ģərtlər ÜTT qaydaları ilə məhdudlaĢdırılmadığı
üçün hökumətlər təĢkilata üzv olmayan ölkələrə münasibətdə onları öz mülahizələrinə uyğun
Ģəkildə dəyiĢdirə bilərlər. Bu subyektivlik ixrac sektorlarında investisiyalara mənfi təsir göstərir,
çünki investorlar cari tarif və digər haqların dəyiĢməz qalacağına təminat ala bilməzlər. Əksinə
ÜTT-nin üzvləri olan ölkələrin ixracatçıları ÜTT-nin qaydalarını pozan tədbirlərdən əsasən
müdafiə olunmuĢlar.
5.36.
“Ticarətin asanlaĢdırılması infrastrukturunda” zəifliklər səbəbindən Azərbaycan
ixracatçıları və idxalatçıları daha yüksək əməliyyat xərcləri ilə üzləĢirlər. Logistika
Fəaliyyəti Göstəricilərinə (Logistics Performance Indicator) 150 ölkədə həm xarici logistika
mühiti barədə təsəvvürlər, həm də logistika xidmətlərinin rahatlığı ilə bağlı obyektiv tədbirlər
aiddir.
114
Azərbaycanın LFG-i MDB ölkələrinin əksəriyyətindən aĢağıdır (Cədvəl 5.5).
Azərbaycanın LFG-i gömrük sisteminin reytinqindən aĢağıdır, amma bunun səbəbi gömrüyün
səmərəliliyi və ya effektivliyi ilə deyil, yerli logistika xərclərinin bahalığından irəli gəlir. Bura
yerli nəqliyyat, terminal xidmətləri və anbarlar, yüklərin öz təyinat məntəqəsinə vaxtında çatması
və birbaĢa yük xərcləri daxildir. Azərbaycanın göstəricisi ən yaxĢı reytinqə malik olan
Sinqapurun göstəricisinin 36 faizinə bərabərdir. Bu göstəriciyə görə Azərbaycan Özbəkistanla
eyni sırada, Qazaxıstandan (35) azca yuxarı, Tacikistandan (29) isə əhəmiyyətli dərəcədə
yuxarıda yer alır. Lakin Azərbaycanın LFG-i dənizə çıxıĢı olmayan digər iki ölkənin –
Qırğızıstan (42) və Ermənistandan (40) xeyli aĢağıdır.
5.37.
Son illərdə Azərbaycanın gömrük sistemi infrastruktura, gömrük obyektlərinə və
ĠT sistemlərinə faydalı investisiyalar qoymuĢdur. Bu təkmilləĢdirmələr Azərbaycanın
beynəlxalq reytinqlərinin yaxĢılaĢdırılması məqsədilə gömrük prosedurlarının yerinə
yetirilməsi
vaxtının
azaldılmasına
transformasiya olunmalıdır. Hazırda
beynəlxalq
reytinqlərin
aĢağı olması
regionda potensial biznes mərkəzi kimi
Azərbaycanın
rəqabət
qabiliyyətini
əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədir. Azərbaycan
rəhbərliyinin
gömrük
tənzimləməsində
islahatlar aparmağa ciddi öhdəliyi sərhəd-
icazə
sənədlərinin
sayını əhəmiyyətli
dərəcədə
azaltmağa,
əməliyyatların
əksəriyyətinin fiziki yoxlamasından post-
nəzarət audit sisteminə keçməyə, ticarət
axınlarına nəzarət etmək üçün müasir
risklərin idarə edilməsi metodlarından
istifadə etməyə və hər əməliyyat üzrə
yoxlama əvəzinə müəssisələrdə istifadə olunan sistemlərin xüsusiyyətləri əsasında aparılan
114
LFG ölkə daxilində logistika təchizat zəncirinin fəaliyyətini qiymətləndirir və üç hissədən ibarətdir: ticarət
tərəfdaĢı olan ölkələrin logistika mühiti ilə bağlı təsəvvürləri; gömrük və digər sərhəd prosedurlarının səmərəliliyi
və effektivliyi; və logistika üçün nəqliyyat və ĠT infrastrukturunun keyfiyyəti.
Cədvəl 5. 5: MDB ölkələrində logistikanın fəaliyyət
göstəriciləri və gömrüyün qiymətləndirilməsi, 2006
Logistikanın fəaliyyət
göstəriciləri
Gömrük
Ukrayna
49
41
Belarus
48
56
Rusiya
43
31
Qırğızıstan
42
40
Moldova
41
38
Ermənistan
40
41
Azərbaycan
36
37
Özbəkistan
36
31
Qazaxıstan
35
30
Tacikistan
29
30
Mənbə:
http://web.worldbank.org/wbsite/external/topics/exttransport/exttlf
Ġnternet səhifəsində məlumatlar əsasında hazırlanmıĢdır
Qeyd: Gürcüstan və Türkmənistan üzrə məlumatlar yoxdur.
171
auditlərə arxalanmağa imkan verəcək. Xüsusi olaraq, bu sistem aĢağı risk kateqoriyasına aid
edilən müəssisələr üçün gömrük təmizləməsi vaxtını və qaydalara riayət etmə xərclərini
azaldacaq, çünki bu müəssisələr sərhədi keçən hər bir yük partiyasını yoxlatdırmaq zərurəti ilə
üzləĢməyəcəklər. Əvəzində ildə bir dəfədən çox olmamaqla onların hesabları kompleks Ģəkildə
audit olunacaq. Azərbaycan gömrüyündə vahid pəncərə sistemi prinsipcə tətbiq olunsa da, de-
fakto olaraq sərhədlərdə mal axınlarına bir neçə təĢkilat nəzarət edir. Bu, beynəlxalq ticarətin
xərclərini artırır və təəccüblü deyil ki, ictimaiyyət bütün ləngimələri gömrük orqanlarına aid edir.
Əksər müasir sərhəd sistemlərində sərhəddə yalnız bir qurum (bir qayda olaraq Gömrük) olur və
o, fitosanitar, baytarlıq, nəqliyyat və digər hökumət qurumlarının müvafiq səlahiyyətlərini yerinə
yetirmək hüququna malikdir. Lakin Azərbaycanın halında bu qurumlar öz sahələrində siyasətləri
həyata keçirməkdə davam edir və lazım gəldikdə icazələr verir və ya sənədlər tələb edirlər.
Vəziyyətin dəyiĢdirilməsi inteqrasiya olunmuĢ tarif sisteminin yaradılmasını tələb edəcək. Bu
zaman informasiya sistemi yükün və sənədlərin xarakterindən asılı olaraq müvafiq məmura hansı
sənədlərin tələb olunduğu və hansı rüsumun tətbiq olunacağı barədə avtomatik olaraq
xəbərdarlıq edəcək.
F.
Ġ
QTISADI ARTIMA VƏ DIVERSIFIKASIYAYA YÖNƏLDILMIġ ISLAHATLAR ZƏRF
Ġ
5.38.
Əsas məqsədi məĢğulluğun artırılması və iqtisadi diversifikasiyanın təmin olunması
olan kompleks islahat paketi vergi yükünün azaldılması, vergi rejimi nəticəsində yaranmıĢ
disproporsiyaların aradan qaldırılması və bazara çıxıĢın liberallaĢdırılması yolu ilə həyata
keçirilməlidir. Azərbaycanın zəif idarəçilik və vergi rejimi sadələĢdirmə və müasirləĢməni tələb
edir. Eyni zamanda, buna paralel olaraq vergi yükünün azaldılmasına da ehtiyac var. Bazara
çıxıĢın liberallaĢdırılması rəqabəti artıracaq və Azərbaycan biznesi üçün qlobal əmək bölgüsündə
yeni iĢtirak imkanları yaradacaq. Bununla belə, biznesin aparılması üçün məsrəfləri azaltmaq
yolu ilə ölkədə biznes mühitinin yaxĢılaĢdırılması üçün təklif olunan tədbirlər məcmu təklifə
müsbət təsir göstərməsi ehtimalını artırır. Bu hesabata görə Azərbaycan qarĢıdan gələn iki il
ərzində kompleks islahatlar zərfini hazırlayaraq, bəyan edərək və həyata keçirərək özəl sektorun
artımına yönəldilmiĢ ―daha sürətli‖ yanaĢmadan faydalana bilər. Sözü gedən zərf əsas
məqsədlərə çatmaq üçün bir sıra zəruri ortamüddətli tədbirlərdən ibarət olacaq.
5.39.
Azərbaycanın vergi siyasəti strategiyası özəl investisiyaların qeyri-neft sektoruna
istiqamətləndirilməsi
və
gizli iqtisadiyyatdan çıxarılması məsələlərini nəzərdən
keçirməlidir. Neft bumu və ölkənin gəlir cəhətdən problemlərinin olmaması Azərbaycan üçün
fiskal nöqteyi-nəzərdən vergi siyasəti strategiyasına dəyiĢiklik edilməsi üçün unikal imkan
yaradır. Vergi siyasətinin gəlirlərin maksimallaĢdırılması məqsədinə qulluq etməsinə daha
ehtiyac duyulmur; əksinə, vergi siyasəti gizli iqtisadiyyatın leqallaĢdırılmasına yardım etmək və
vergilərin könüllü Ģəkildə ödənilməsinin stimullaĢdırılması məsələlərini əhatə etməlidir. Neft
gəlirlərinin bu yaxınlarda öz zirvəsinə çatacağını nəzərə alaraq, 2009 - 2010-cu illərdə vergi
siyasətinə dəyiĢiklik etmək və vergi inzibatçılığını təkmilləĢdirilmək daha məqsədəuyğundur.
Bu, post-neft dövrü üçün Azərbaycana daha geniĢ vergi bazasını yaratmağa imkan verə bilər.
Dövlət sektorunun miqyasının kiçildilməsi və dövlət xərclərinin azaldılması (xərclərin real
baxımdan dondurulması və daimi gəlir yanaĢmasının tətbiqi) tədbirləri ilə yanaĢı Hökumətin
2009 - 2010-cu illərdə qlobal böhran dövründə qeyri-neft gəlirlərinin kursundan asılı olaraq öz
gəlirlərini 3 faiz azaltması imkanı da var (fəsil 3). .
Dostları ilə paylaş: |