93
ilkin mərhələsindədir və onun izləri qeyri-neft ticarətində hələ də mövcuddur. Azərbaycanın
2007-ci il
64
ərzində Rusiyaya 28 milyon ABġ dollar həcmində neft məhsullarının ixracı ilə
yanaĢı, Rusiya həmçinin Azərbaycanın geniĢ çeĢidli kənd təsərrüfatı məhsulları üçün (228
milyon ABġ dollarından artıq məbləği əhatə edən) bazardır (əsasən meyvə, tərəvəz, qoz, qida
üçün yağ və piylər, pambıq, çay və Ģəkər). Bundan əlavə eyni ildə Azərbaycanın Rusiyaya
ixracına 105 milyon ABġ dolları həcminə istehsal olunmuĢ məhsullar (plastik, kimya məhsulları
və tekstil) və maĢınqayırma məhsulları da daxildir
65
. Bundan fərqli olaraq, 2001-2004-cü illərdə
Ġranın Azərbaycan məhsulları üçün əhəmiyyətli ixrac bazarı olduğuna baxmayaraq, 2001-2007-
ci illər ərzində Azərbaycan məhsullarının ixracı baxımından Ġranın əhəmiyyəti azalmıĢdır.,
2006. 2004-cü ildə Azərbaycan Ġrana 135 milyon ABġ dolları dəyərində geniĢ çeĢidli məhsullar
ixrac etsə də, 2007-ci ildə Azərbaycanın Ġrana qeyri-neft ixracı 93 milyon (bunun 79 milyonu
istehsal olunmuĢ məhsullara aiddir) ABġ dolları həcminə qədər azalmıĢdır
66 67
. Eynisini
Diaqram 2.8: Azərbaycanın qeyri-neft
idxalının tərkibi,
2001, 2004 və 2007
(məsələn 2001-ci ildə Azərbaycanın qeyri-meft idxalı 1.4 mlrd
ABŞ dolları təşkil etmiş, bunun da 38 faizi istehsal mallarının,
30 faizi isə avadanlığın payına düşür)
Diaqram 2.9: Azərbaycanın qeyri-neft
idxalının mənbəyi,
2001, 2004 və 2007
(məsələn 2001-ci ildə Azərbaycanın qeyri-meft idxalı 1.4 mlrd
ABŞ dolları təşkil etmiş, bunun da 23 faizi İranın, 16 faizi isə
Türkiyənin payına düşür)
Mənbə: Comtrade
Qeyd: 2.35-də aparılan müzakirəyə bax
Mənbə: Comtrade
64
2.6-2.9-cu diaqramlarda Azərbaycanın ixrac və idxal rəqəmləri ticarət tərəfdaĢları olan ölkələrin ―Comtrade‖-ə
verilən rəqəmləri əsasında hesablanmıĢdır. 2001-2005-ci illər üzrə Azərbaycanın rəqəmlərilə ticarət tərəfdaĢları
tərəfindən verilən rəqəmlər arasında kiçik fərqlər mövcuddur. 2006-cı ildə də fərq o qədər də böyük olmamıĢdır,
lakin 2007-ci ildən fərqin böyüməsi müĢahidə olunur. Bu fəqlərin mümkün səbəbləri 5-ci fəsildə müzakirə edilir.
65
Diaqram 2.7 istifadə olunan rəqəmlərin mənbəyi Comtrade-dir. Burada həm idxal edən, həm də ixrac edən
ölkələrin məlumatları əks olunub. Diaqram 2.7-də istifadə olunan rəqəmlər ―güzgü ticarəti‖ əsasında hesablanıb
(yəni Azərbaycanın ixrac rəqəmləri idxal edən ölkənin məlumatı əsasında götürülür). Adətən idxal edən ölkə ixrac
edən ölkə ilə müqayisədə idxalın dəyərini daha çox görsədir ki, bu da ilk növbədə yükün nəqliyyat və sığorta
xərclərilə bağlıdır. Lakin, fərqlər digər səbəblərdən də ola bilər: hesablama Ģəhfləri, ixracdan daha çox
faydalanmaq üçün və idxal rüsumlarından boyun qaçırmaq məqsədilə yalnıĢ məlumatların verilməsi və sair. 2007-
ci ildə Rusiya ilə Azərbaycan arasında güzgü ticarətinə dair məlumat fərqləri cüzi olmuĢdur.
66
2007-ci il il üzrə Azərbaycanın Ġranla ticarəti haqqında Comtrade-in məlumatı Azərbaycan mənbələrindən
götürülüb. Bu məlumatlara əsasən Azərbaycanın Ġrana qeyri-neft ixracı ümumi qeyri-neft ixracın 10 faizini təĢkil
etmiĢdir.
67
Diaqram 2.7 güzgü ticarəti əsasında aparılmıĢ təhlili təsdiqləsə də, burada Azərbaycan mənbələrindən götürülmüĢ
məlumat bir istisna olaraq Comtrade-in 2006-cı il Ġrana dair hesabatına daxil edilmiĢdir. 2006-cı ildə
Azərbaycanın Ġrana qeyri-neft ixracı 74 milyon ABġ dolları və yaxud qeyri-neft ixracın 10 faizini təĢkil etmiĢdir.
Müzakirələri geniĢləndirmək və Azərbaycan mallarının Ġrana ixracının çox güman ki, sıfır olmadığını (güzgü
0%
10%
20%
30%
40%
50%
Qid
a
Kim
y
a
sən
ay
esi
E
m
al
MaĢ
ın
.
Mater
.
Dig
ər
2001 ($1.4 milyard)
2004 ($3.8milyard)
2007 ($7.3 milyard.)
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
Ġran
T
ür
kiy
ə
R
u
siy
a
A
v
ro
…
A
B
ġ
BK
Yap
o…
Uk
ra…
Ç
in
Dig
ər
2001 ($1.4 milyard)
2004 ($3.8 milyard)
2007 ($7.3 milyard)