Azərbaycan paris sülh konfransinda
Yüklə 26,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
neoimperialist niyyətlərini gizlətməyən Rusiyadan gəlmirdi. Digər qonşu dövlətlərlə də ciddi problemlər mövcud idi. Ermənistan Azərbaycanın bir sıra tarixi ərazilərinə iddialı olduğunu açıq şəkildə bildirir və yaranmış mürəkkəb şəraitdən istifadə edərək həmin ərazilərdə xüsusi amansızlıqla etnik təmizləmə həyata keçirirdi. Gürcüstanla münasibətlərin nisbətən normal olmasına baxmayaraq burada da mübahisəli ərazilər problemi qalmaqda idi. Nəhayət, tarixi Azərbaycanın İranın əyalətlərindən biri olduğunu iddia edən İran da Cənubi Qafqazda yaranmış yeni dövlətin Azərbaycan adlandırılmasına etirazını bildirirdi. Məhz bu səbəbdən də Azərbayan Nümayəndə heyəti Sülh konfransı ilə bütün rəsmi yazışmalarda, habelə çap etdirdikləri kitab, məqalə və s. öz ölkələrinin adını “Qafqaz Azərbaycanı” kimi göstərmək məcburiyyəti qarşısında qalmışdı. Tarixi ədalət naminə qeyd ctmək lazımdır ki, yaranmış mürəkkəb vəziyyətdə artıq özünün son günlərini yaşamaqda olan Osmanlı imperiyası yeni Azərbaycan dövlətinə hərbi-siyasi və hüquqi yardım göstərən, ölkənin təbii və tarixi paytaxtı Bakının daşnak-bolşevik əsarətindən azad olunmasında mühüm rol oynayan, nəhayət ermənilərin həyata keçirdiyi kütləvi soyqırımının qarşısını alan yeganə qüvvə olmuşdu. Nümayəndə heyətinin üzvləri pantürkizmdə və panislamizmdə təqsirləndirilməkdən çəkinməyərək “Tələblər”də Osmanlı dövlətinin və qardaş türk xalqının bu xeyirxah tarixi missiyasını yüksək qiymətləndirmişdilər. Təxminən 90 illik bir zaman kəsimindən sonra yenidən mütəxəssislərin və geniş oxucu auditoriyasının diqqətinə təqdim edilən “Qafqaz Azərbaycanı Nümayəndə heyətinin Paris Sülh konfransından tələbləri” kitabı öz dövrü üçün Azərbaycan Cümhuriyyətinin beynəlxalq miqyasda ilk rəsmi təqdimatı kimi dəyərləndirilə bilər. Əhatə etdiyi məsələlərin genişliyi baxımından həcm etibarı ilə o qədər də böyük olmayan bu kitab Avropa oxucusunda, ilk növbədə isə siyasətçilərdə Azərbaycan xalqının etnogenezi, tarixi kökləri, etnoqrafik özəllikləri, dini, dili, mədəniyyəti, qonşu xalqlarla qarşılıqlı münasibətləri, dövlətçilik ənənələri, ölkənin qanunverici və dövlət aparatı, iqtisadi potensialı, təbii sərvətləri, maliyyə qaynaqları haqqında ümumi təsəvvür yaratmağa xidmət edirdi. Müəlliflər Azərbaycan Cümhuriyyətinin meydana gəlməsini zəruri edən amillərə daha çox diqqət yetirmişdilər. Azərbaycanın müstəqilliyi ideyasına qarşı çıxan bolşeviklər və onlarla işbirliyi şəraitində çalışan erməni millətçi-daşnaklarla aparılan siyasi mübarizə də diqqət mərkəzində dayanmışdı. 1918-ci ilin martında Bakıda və ölkənin digər bölgələrində bolşevik-daşnak alyansının birgə səyi ilə Azərbaycan türklərinə qarşı törədilən dəhşətli soyqırımı (təqribi məlumatlara görə faciə qurbanlarının sayı 10-12 min nəfərə çatırdı) haqqında beynəlxalq miqyasda ilk məlumat da Nümayəndə heyətinin ingilis və fransız dillərində hazırladıqları bu kitablarda verilmişdi. “Tələbləri” bizim üçün qiymətli edən başqa bir mühüm cəhət Azərbaycan dövlətinin sərhədlərinin ilk dəfə dəqiq və təfərrüatlı şəkildə bu tarixi-diplomatik sənəddə öz əksini tapmasıdır. Əlbəttə, həmin sərhəd parametrlərində bir sıra mübahisəli məqamlar da yox deyildi. Bir sıra ərazilərə digər yeni müstəqil dövlətlər də iddialı idilər. Lakin Nümayəndə heyəti sərhədləri müəyyənləşdirərkən Azərbaycan etnosunun tarixən bu torpaqlarda yaşadığını, onların üzərində xalqımızla bağlı çoxsaylı maddi-mədəniyyət abidələrinin mövcudluğunu, nəhayət böyük əksəriyyətini azərbaycanlılar təşkil edən yerli sakinlərin Azərbaycan dövlətinin tərkibində yaşamaq istəklərini əsas tutmuşdu. Ərazi mübahisələrinə gəldikdə isə onların həllini bir sıra Nümayəndə heyətləri kimi Azərbaycan diplomatları da bu çətin və mürəkkəb işdə arbitraj funksiyasını öz üzərinə götürmüş Paris Sülh konfransından gözləyirdilər. Lakin Sülh konfransı dünyanın digər hissələrində, eləcə də Avropanın ucqarlarında gedən siyasi proseslərə müdaxilə etmədiyindən, bir sıra yeni müstəqil dövlətlərin taleyinə biganə mövqe tutduğundan arbitraj rolunu Qafqazı yenidən işğal edən bolşevik Rusiyası yerinə yetirməli oldu. Nəticədə təxminən 150 min kv.km. əraziyə iddialı olan və bu ərazilərin çoxuna nəzarət edən Azərbaycan sovet imperiyasmın tərkibində 86,6 min kv.km. ərazi ilə kifayətlənməli oldu. Ermənistanla Azərbaycan, Gürcüstanla Ermənistan arasında bir çox mübahisəli məsələlərin, hətta hərbi konflikt və lokal müharibələrin mövcudluğuna baxmayaraq Azərbaycan Nümayəndə heyəti Sülh konfransına təqdim etdiyi “Tələblər”də regionun eələcəyini bu üç dövlətin və Şimali Qafqazda yaranmış Dağlılar Respublikasının konfederasiya şəklində birləşməsində görürdü. Həm o zaman, həm də indi iqtisadi potensial, təbii sərvətlər, ərazi və əhali baxımından Qafqazm ən böyük ölkəsi olan Azərbaycan bu mühüm geostrateji addımı ilə real təhlükə qarşısında regionun müstəqilliyini və birliyini qorumağa, imkanlarını yaxın qonşularla bölüşməyə, ümumi düşmənə qarşı birgə mübarizə aparmağa hazır olduğunu bəyan edirdi. Lakin Ermənistanın destruktiv mövqeyi belə bir mürəkkəb şəraitdə vəziyyətdən bəlkə də yeganə çıxış yolu olan “Qafqaz evi”nin yaranmasına imkan vermədi. Bu ölkənin Qafqazda Rusiyanın forpostu kimi çıxış etməsi Sovet imperiyasının süqutundan sonra da regionda eyni dağıdıcı proseslərin, milli və etnik qarşıdurmanın yaranmasına təkan vermişdir. Çar Rusiyasının müstəmləkəçilik siyasəti, dövlət səviyyəsində həyata keçirilən milli və dini ayrı-seçkilik prinsipləri “Tələblər”də azərbaycanlıların və digər “müsəlman xalqların” ictimai tərəqqi yolunda üzləşdikləri çətinliklərin əsas səbəbi kimi göstərilirdi: “Bu bir həqiqətdir ki, milyonlarla azərbaycanlı indiyə qədər az tanınır, onların etnoqrafiyası, tarixi, ədəbiyyatı, həyat tərzləri indiyə qədər ciddi tədqiqatların mövzusu olmayıb. Bu da bir həqiqətdir ki, həmin vəziyyətin əsl günahkarı Azərbaycanda yüz il hakimiyyət sürən rus rejimidir” Bolşeviklərin köklü inqilabi dəyişikliklərlə bağlı vədləri də ictimai inkişafın təkamül yoluna daha böyük üstünlük verən azərbaycanlı diplomatlar tərəfindən qətiyyətlə rədd edilirdi: “Azərbaycanlılar ümumbəşəri tərəqqiyə mövcud bazisin hər hansı bir sıçrayışsız təkamülü prosesi kimi, burada siyasi və ictimai həyatla, əxlaq normaları ilə ziddiyyət təşkil edən amillərin rol oynamadığı məntiqi inkişaf prosesi kimi baxırlar”. Kommunist ideologiyasının 70 illik dəhşətli eksperimentləri Yüklə 26,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|