Azərbaycan rəHBƏRLİYİNDƏ İXTİlaflar və daxiLİ Sİyasi ÇƏKİŞMƏLƏR



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/48
tarix06.02.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#26544
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   48

zamanda  Mərkəz  Azərbaycanın  tamamilə  mübahisəsiz  ərazilərini  Ermənistana 
verir. Əgər bu ərazilər  Gürcüstana  verilmiş olsaydı,  əfkari  ümumiyyə ilə  birtəhər 
mübarizə  aparmaq  olardı,  lakin  Ermənistana,  daşnaklara  vermək  düzəldilməsi 
mümkün  olmayan,  pis  nəticələr  verə  biləcək  səhvdir.  Bu  barədə  bizim 
nümayəndəmiz ətraflı danışacaqdır...» (90, s.62). 
Məktubda  həmçinin...  Məgər  müstəqil  Azərbaycan  sizin  dilinizdən 
çıxmamışdırmı?  İndi  vəziyyət  belə  bir  şəkil  alır:  həmişə  Denikini  müdafiə  etmiş 
Ermənistan  müstəqillik  qazanmış  və  üstəlik  də  Azərbaycanın  ərazilərini almışdır. 
İndiyənə  qədər  ikili  siyasət  aparan  Gürcüstan  müstəqillik  əldə  etmişdir.  Üç 
respublikadan  birinci  olaraq  Sovet  Rusiyasının  qoynuna  atılmış  Azərbaycan  isə 
həm ərazisini, həm də müstəqilliyini itirir. 
Vladimir  İliç!  Çox  millətli  əhalinin  hüquq  və  hissləri  ilə  belə  zarafat 
etmək olmaz. Siz inanmayın ki, Azərbaycan çoxsaylı şüurlu rus fəhlələri yaşayan 
Bakı deməkdir. Bu  kobud səhvdir. İndi Bakıda  şüurlu  müsəlman  fəhlələrinin  sayı 
iki  dəfə  çoxdur.  Bəs  bütün  Azərbaycanın  kəndliləri?  Mən  qəti  surətdə  bildirirəm: 
əgər  siz  də  dəlillərə  diqqət  yetirməsəniz,  məcbur  olacağıq  ki,  bizim  geri 
çağırılmağımız barədə mərkəz qarşısında məsələ qoyaq. Onda qoy tarixən dolaşıq 
milli  məsələləri  belə  asanlıqla  həll  edənlər  bura  gəlsinlər.  O,  zaman  bilərik  ki, 
bizim  mənasız  -  Şərqə  doğru çığırtımız  nə  deməkdir. Belə olan halda  Şərqə  necə 
gedəcəyik»  (90,  s.62-63).  Zəngəzurun  Ermənistana  verilməsi  1920-ci  il  noyabrın 
30-da  keçirilən  AK(b)P  MK  Siyasi  və  Təşkilat  bürolarının  birgə  iclasının  qəbul 
etdiyi  qərarda  öz  əksini  tapmışdı.  İclasda  3-cü  məsələ  kimi  «Ermənistan  İnqilab 
Komitəsinin  Ermənistanda  Sovet  hakimiyyətinin  elan  olunması  haqqında 
teleqramı» müzakirə edilmiş və geniş bir qərar çıxarılmışdır. 
Həmin  qərarın  «v»  bəndində  yazılırdı:  «...Sovet  Azərbaycanı  ilə  Sovet 
Ermənistanı  arasında  heç  bir  sərhəd  mövcud  deyildir:  «İclasın  və  qərarın  demək 
olar ki,  başlıca məqsədi onun mərkəzi bəndində  («q») öz  əksini tapmışdır. Orada 
deyilirdi  ki,  Zəngəzur  və  Naxçıvan  Ermənistana  keçir.  Digər  bəndlərdə  isə 
yazılırdı:  d)  Qarabağın  Dağlıq  hissəsinə  öz  müqəddəratını  təyin  etmək  hüququ 
verilir;  e)  Sovet  Azərbaycanı  sovet  Ermənistanı  ilə  qırılmaz  hərbi  və  təsərrüfat 
ittifaqı bağlayır (o cümlədən neft haqqında göstərilsin)  «j» və  «i» bəndlərində isə 
Nərimanova  bütün  bunlar  barədə  bəyanat  hazırlamaq  və  onu  Bakı  Sovetinin 
plenumunda elan etmək tapşırılırdı (87, s.266). 
Q.  Orconikidzenin  təkidi  ilə  tarixin  qara  səhifəsinə  düşəcək  bu  bəyanatı 
məhz  N.  Nərimanov  elan  etməli  idi.  Bu  da  düşünülmüş  siyasət  idi.  Sonradan 
ermənilər  tərəfindən  («Dağlıq  Qarabağın  əməkçi  kəndlilərinə  öz  müqəddəratını 
təyin  etmək  hüququ  verilir»  əvəzinə,  Yuxarı  Qarabağın  Ermənistan  sosialist 
respublikasının  tərkib  hissəsi  kimi  tanınması)  təhrif  edilməsinə  N.  Nərimanov 
etiraz etmişdir. 
Rəsmi  dairələrin  ziddiyyətli,  tərəddüdlü  mövqeyi  olduğu  halda  dövrü 
mətbuatda  nikbin  əhvallı  məlumatlar  dərc  edilirdi.  XI  ordu  tərəfindən  müvəkkil 


Bünyadzadə  Nərimanova  teleqramla  elə  məlumat  verirdi  ki,  heç  bir  problemin 
qalmadığı  qənaətinə  gəlmək  olur:  «Erməni-müsəlman  məsələsi  ləğv  olunub. 
Zəngəzur  məsələsi  tezliklə  həll  ediləcək.  Dekretlər  həyata  keçirilir.  Naxçıvanda 
sovet  hakimiyyətidir.  Tam  qayda-qanun  hökm  sürür»  və  s.  İyulun  əvvəllərində 
«Kommunist»  qəzetində  Qarabağ  bölgəsi  üzrə  verilən  məlumatlar  dinc  həyat 
tərzindən,  erməni-müsəlman  dostluğundan,  təsərrüfat  quruculuğu,  mədəni-kütləvi 
planlarından  bəhs  edirdi.  Gerçək  durum  Nərimanovun  Mdivani,  Mikoyan, 
Nuricanyanla  birgə  imzaladığı  teleqramda  belə  ifadə  olunmuşdur:  «Ermənistan 
faktiki  olaraq  Azərbaycanla  müharibə  vəziyyətindədir.»  Daşnak  hökumətinin 
törətdiyi  vəhşiliklər  ittiham  edilir  və  yalnız  «yerli  təşkilatlardan  və  məsuliyyətli 
yoldaşlardan»  daxil  olan  informasiyaya  əsaslanmaq  tövsiyə  edilirdi.  «Öz 
tərəfimizdən,  daşnak  hökumətilə  hər  hansı  danışıqları  və  nəzərdə  tutulan  şəkildə 
Türkiyə  Ermənistanı  məsələsini  vaxtsız  hesab  edirik.  Orconikidze  ermənilərlə 
«zakatalaşina»nın  təkrarlana  biləcəyindən  ehtiyat  edərək  Çiçerinə  təklif  edirdi  ki, 
Azərbaycan nümayəndəsi Moskvaya çağırılsın, onunla Azərbaycan və Ermənistana 
aid məsələlər ikinci ilə müqavilə imzalananadək həll edilsin.» (33, s.109). 
Rusiya ilə sovet Ermənistanı arasında bağlanan hərbi siyasi sazişə əsasən 
Rusiya  İrəvan  quberniyası  və  Zəngəzur  qəzasını  birmənalı  erməni  ərazisi  kimi 
tanıdı. 
Ermənilərin genişlənməkdə olan işğalçı fəaliyyətinə ən böyük maneə yerli 
əhalinin birgə mübarizəsi, gücü olduğundan, Zəngəzur bölgəsini məkrlə parçalayıb 
«Kürdüstan»  yaradılan  hissəsində,  erməni  hücumuna  qarşı  sipərə  çevrilmiş 
Sultanov qardaşlarını məhv etmək planı da həyata keçirilirdi. 
Hələ  Cümhuriyyət  dövründən  qənim  hesab  etdikləri  Sultan  və  Xosrov 
Sultanovları erməni fitnəkarları hər vasitə ilə aradan qaldırmağa çalışaraq, nəhayət, 
istədiklərinə nail oldular. Sentyabrın 18-də AK(b)P MK bürolarının birgə iclasında 
Qaragözovun məruzəsi əsasında «Qarabağ-Kürdüstan məsələsi» müzakirə edilmiş, 
«Sultan bəyi bandası ilə birlikdə məhv etmək» qərara alınmışdı (33, s.l 15). 
Zəngəzurun  inzibati  bölgüsü  ilə  bağlı  Azərbaycan  rəhbərliyində 
narazılıqlar  özünü  göstərməkdə  idi.  Zəngəzurun  Ermənistana  verilməsi  rəsmən 
elan  olunsa  da  qəzanın  onun  idarəçiliyinə  keçməsi  dərhal  baş  vermədi.  AK(b)P 
MK  Siyasi  və  Təşkilat  bürolarının  1921-ci  il  12  yanvar  tarixli  iclasında 
«Zəngəzurun  müsəlman  hissəsinin  inzibati  cəhətdən  təşkili»  haqqında  qərar 
çıxarıldı. Azərbaycan SSR-in inzibati bölgü layihəsinə dair izahat vərəqəsindən də 
göründüyü  kimi,  bir  hissəsi  ermənilərin  işğalı  altında  olan  Zəngəzur  bölgəsini  2 
yerə: Qərbi Zəngəzur qəzası və Şərqi - əhalisinin əsasən kürdlərdən ibarət olmasına 
görə Kürdüstan qəzasına bölmək təklif edilirdi.» (87, s.284). 
Bu  və  ya  digər  səbəblərə  görə  Azərbaycan  SSR-in  yeni  inzibati-iqtisadi 
bölgüsünün  hazırlanması  üzrə  respublika  İnqilab  Komitəsi  idarələrarası 
komissiyanın (sədri Çikalo) iclaslarında inzibati bölgüdə Zəngəzurun yeri məsələsi 
ətraflı  müzakirə  olundu.  Onun  1921-ci  il  2  aprel  tarixli  iclasında  (pr.  №4) 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   48




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə