Azərbaycan rəHBƏRLİYİNDƏ İXTİlaflar və daxiLİ Sİyasi ÇƏKİŞMƏLƏR
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
onların həyat və fəaliyyətindən bəhs edən müxtəlif nəşrlər mövcuddur (26, 45, 46, 57, 58, 60, 70, 78, 103, 104, 110, 129, 130). Bu şəxsiyyətlər bilavasitə Azərbaycan rəhbərliyində təmsil olunmuş və ixtilaflar prosesində iştirakçı olduqlarından onlardan bəhs edən əsərlər də tədqiqat üçün maraqlıdır. M. Katiblinin, L. Polonskinin «Çingiz İldırım» (57, 140) kitabçaları dövrün tələblərinə uyğun məzmunda yazıldığına görə, sovet idarəçiliyi sistemindəki ixtilaflardan bəhs edilməmişdir. Eyni prinsiplə də N. Nərimanov (25, 26, 60, 70), Ruhulla Axundov (78), Mir Bəşir Qasımov (103), Sultan Məcid Əfəndiyev (39), Qəzənfər Musabəyov (58), Aleksandr Serebrovski (110), Həbib Cəbiyev (46), Əliheydər Qarayev (36), Bünyad Sərdarov (129) və başqaları haqqındakı əsərlərdə bəhs edilən şəxsiyyətlərin fəaliyyəti birmənalı müsbət ümumiləşmədə təqdim edilir, onlarla bağlı problemlər üzərindən sükutla keçilir, yaxud hər müəllif «öz qəhrəmanını» müdafiə mövqeyindən çıxış edir, onun xidmətlərini qabartmağa çalışır. Bununla belə həmin əsərlər siyasi hakimiyyətdə baş verən prosesləri düzgün dəyərləndirməyə yardım edir. Baxmayaraq ki, şəxsiyyətin fəaliyyəti sovet ideologiyasının təsbitinə yönəlmiş məzmunda işıqlandırılır, eyni zamanda rəsmi göstəricilərin təhlili düşündürücü informasiya verir. «Azərbaycan tarixi»nin sovet dövründəki akademik nəşrinin üçüncü hissəsində milli məsələyə qismən toxunulsa da, rəhbərlikdə ixtilaflar mövzusu ayrıca başlığa çıxarılmamış, tematik mətnlərdə fikir ayrılığından cüzi bəhs edilmişdir (17, s.309, 326, 329, 331-332). Mövzunun sovet tarixşünaslığında məzmunu vahid konsepsiya əsasında verilmiş, yalnız İ. Stalindən sonra ab-havanın dəyişilməsi təsirsiz qalmamışdır. Xüsusən burjua millətçisi kimi uzun müddət damğalanmış N. Nərimanovla bağlı xeyli tədqiqat əsərləri meydana gəlmişdir. Lakin bu dəfə N. Nərimanov milli dəyərlərə önəm verən, yerli xüsusiyyətləri və şəraiti nəzərə alan şəxsiyyət kimi təqdim edilsə də, növbəti ümumiləşdirmədə «əsil beynəlmiləlçi», «alovlu mübariz», «həqiqi leninçi» kimi təqdim olunurdu. Bu şəxsiyyətə münasibətin tarixən qütbləşməsinin səbəbləri, mahiyyəti isə yetərincə açıqlanmırdı. Nəhayət, XX əsrin 20-ci illər tarixinə 90-cı illərdən etibarən mətbuatda, elmi monoqrafiya və əsərlərdə obyektiv baxış formalaşmağa başladı. 1990-cı ildə S. T. Qəndilovun redaktəsi ilə (68) partiya quruculuğunun bəzi məsələlərinə aid elmi əsərlərin toplusu, 1993-1996-cı illərdə isə 2 hissədən ibarət «Siyasi tarix» (102) dərsliyi 20-ci illər tarixini yeni aspektdə araşdırmaqda ilk təşəbbüs oldu. Yerli şəraitin, milli xüsusiyyətlərin düzgün nəzərə alınmaması ətrafında partiyadaxili mübahisələr, partiyada aparılan təmizlənmənin mahiyyəti və nəticələri sovet sisteminin süqutu ərəfəsində ilk dəfə idi ki, fərqli prizmadan qiymətləndirilirdi. Partiya quruculuğu, həmçinin 1920-1922-ci illərdə Azərbaycan rəhbərliyində ixtilaflar və daxili siyasi çəkişmələrə dair D. P. Quliyevin «Kommunist» və «Vışka» qəzetlərində çap etdirdiyi məqalələr də ilk maraqlı və obyektiv tədqiqat işləri idi. D. Quliyevin arxiv materialları əsasında yazdığı elmi məqalələri partiyanın müxtəlif sahələrdə yeritdiyi siyasətə, N. Nərimanovun apardığı mübarizəyə, rəhbərlikdə olan hərc-mərcliyə və s. problemlərə həsr edilmişdir. Xüsusən «Lenin: necə bilirsiniz eləcə edin», «Bakı məsələləri» adlı məqalələri sırf partiyadaxili ixtilaflara toxunur. Bu da çağdaş tarixşünaslıqda Azərbaycan rəhbərliyindəki çəkişmələrə dair ilk tədqiqat işi idi. Z. Bünyadovun «Qırmızı terror» (21) kitabı aprel çevrilişindən sonra bolşeviklərin siyasətini, qarətlər, kütləvi həbslər və zorakılıqları öyrənmək baxımından gərəkli nəşrdir. C. Həsənovun 1993-cü ildə çapdan çıxmış «Ağ ləkələrin qara kölgəsi» (43) monoqrafiyası qiymətli tədqiqat işi olmaqla 20-ci illərin əvvəllərində respublikada başlanan sosial-siyasi prosesləri bu günün tələbləri baxımından təhlil edir. N. Məhərrəmovun şəxsiyyətə pərəstişin qurbanı olmuş bir sıra görkəmli dövlət xadimləri haqqında, o cümlədən, hələ 20-ci illərin əvvəllərindən milli məsələdə öz mövqeyi ilə qeyri azərbaycanlılardan olan rəhbərlərə qarşı mübarizliyi ilə seçilən Ə. Ş. Xanbudaqovun həyatı, faciəli taleyi, milli siyasətlə bağlı apardığı mübarizəyə həsr olunmuş tədqiqat işləri – «Getsin gəlməsin 1937» (80) sənədli- publisist oçerklər toplusu, «Tək əldən də səs çıxar» elmi məqaləsi maraqlıdır. Müəllifin 1995-ci ildə çap olunmuş «Daşnaksütyun və Azərbaycanın taleyi» kitabı (79) aprel çevrilişindən sonra erməni bolşeviklərinin apardıqları məkrli siyasətin iç üzünü açıb göstərir. B. Rəfiyevin 1991-ci ildə çap olunmuş «Gənc-Azər» və 1995-ci ildə «Aysberqin sualtı hissəsi» (94, 95) kitabları aprel çevrilişindən sonrakı hadisələri araşdırmaqda mühüm rol oynayır. Əsərin əsas məziyyəti sırf rəsmi arxiv sənədlərinə söykənməsidir. F. İbişov 1996-cı ildə çap olunmuş «Azərbaycan kəndində sosial-siyasi proseslər (1920-1930)» (49) monoqrafiyasında tariximizin ən ziddiyyətli və mürəkkəb illəri olan 20-ci illərdə Azərbaycan kəndindəki sosial-siyasi prosesləri yeni arxiv sənədləri əsasında təhlil və tədqiq etmiş, ilk dəfə olaraq kənddə yeridilən siyasət ətrafında Azərbaycan rəhbərliyindəki ixtilaflara da yeni baxışla ətraflı toxunmuşdur. Paraqraflardan biri isə «Kənddə yeridilən siyasət ətrafında rəhbər dairələrdə ixtilaflar» adlanır. A. Hacıyevanın «20-ci illərin siyasi tarixinin bəzi məsələləri» əsəri (42) dünyadakı ictimai-siyasi vəziyyətlə yanaşı sovet cəmiyyətində gedən proseslərdən bəhs edir, Azərbaycanda milli dövlət quruculuğu zamanı milli siyasətdə müxtəlif mövqelərin olması, partiyadaxili mübarizənin ölkənin mənəvi həyatına təsiri kontekstində araşdırılır. 20-ci illərlə bağlı X. İbrahimlinin «Azərbaycan siyasi mühacirəti (1920- 1990) monoqrafiyasında (50) 1920-ci il aprel istilası ilə başlanan Azərbaycan mühacirətinin yeni mərhələsi, onu yaradan şərait və səbəblər, aprel işğalından Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|