məcbur oldular: ərzaq diktaturasının elan edilməsi, silahlı dəstələrlə məsələlərin
həll edilməsi, yoxsul komitələrin təşkili, ərzaq çatışmazlığı, bəzi problemlərin
aradan qaldırılmaması və s. Artıq 1920-ci ilin axırı üçün məlum oldu ki, xalq
təsərrüfatını bu cür yollarla bərpa etmək düzgün deyil. Gənc sovet hökumətinin
siyasətində Rusiyaya neft ixracının tələsik bərpası və istismarı iqtisadiyyatı xeyli
ağırlaşdırmışdı. Ağır vəziyyəti yüngülləşdirmək üçün hökumət 1921-ci ilin
yazından Yeni İqtisadi Siyasətə /YİS/ keçmək haqqında göstəriş verir.
Bolşeviklərin hakimiyyətini gücləndirmək, xalqın aclığının qarşısını almaq, k/t-nın
inkişafı üçün YİS zəruri islahatlar sistemi idi.
Sovetləşmənin ilk vaxtlarında partiya quruculuğunda olan çətinlikləri,
xüsusən milli mənafeləri və yerli şəraiti nəzərə alan və bu xüsusiyyətlərə hörmətlə
yanaşan rəhbər partiya üzvləri az idi. Yerli kadrlara qarşı inamsızlıq və
etimadsızlıq, onların rəhbər vəzifələrə çəkilməməsi vəziyyəti daha da
mürəkkəbləşdirirdi.
Çevrilişdən əvvəl əgər əhalinin bəzi hissəsində bolşeviklərə ümidlə
baxanlar var idisə, çevrilişin ilk günlərindən bu ümidlər qırıldı.
Sənədlərlə diqqətlə tanış olduqda görürük ki, Azərbaycanda sovet-totalitar
rejimi öz ağalığının təməlini başlıca olaraq 3 istiqamətdə quraraq inkişaf
etdirmişdi:
l.Dövlət quruculuğu və hakimiyyət uğrunda mübarizə;
2.Ölkə iqtisadiyyatı üzərində totalitar idarə rejimini
bərqərar etmək;
3.Siyasi və ideoloji iş sahəsində bütün vasitələri rejimin əlində
cəmləşdirmək.
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulan kimi hələ 1920-ci ilin fevralında
yaradılmış AK(b)P ölkədə siyasi rəhbərlik adı altında bütün yuxarıda göstərilən 3
istiqamətdə rəhbərliyi tamamilə öz əlində cəmləşdirir. Ölkədə hər şey bu partiyaya,
onun «demokratik mərkəziyyət prinsipləri əsasında qurulmuş» rəhbər orqanlarına
tabe edilir. Bütün hakimiyyət tam şəkildə partiyanın mərkəzi komitəsindən
başlayaraq aşağı getdikcə yerli təşkilatların əlində cəmləşdirilir (93, 21-
22.07.2001).
Aprel çevrilişindən sonra Azərbaycanda diktatura bərqərar oldu.
Bolşeviklər xalqın adından çıxış edərək yaranmış dövləti proletar diktaturası
adlandırdılar. Bu isə hakim bolşevik partiyasının hökmranlığına bir növ siyasi
pərdə idi.
Danılmaz fakt idi ki, sovet Rusiyası Azərbaycanı işğal etmişdi. Acınacaqlı
o idi ki, sözdə «müstəqil» olan Azərbaycana Rusiyanın bolşevik hökumətinin
antiazərbaycan siyasəti, bütün münasibətlərdə iki müstəqil dövlətin deyil, imperiya
ilə müstəmləkənin qarşılıqlı münasibətləri, milli mədəniyyət və ənənələrə
etinasızlıq, yerli dilə nifrət, böyük qardaş rolunu zorla qəbul etdirmək və s. ilə açıq
göstərmək idi.