Azərbaycan rəHBƏRLİYİNDƏ İXTİlaflar və daxiLİ Sİyasi ÇƏKİŞMƏLƏR



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/48
tarix06.02.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#26544
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   48

Respublikada  inqilabi  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  gedişində  köhnə 
dövlət  aparatı  tamamilə  dağıdılmışdı.  Nazirliklərin  və  baş  idarələrin 
əməkdaşlarının, mütəxəssislərin xeyli hissəsi ya vətəni tərk edib getmiş, ya da cəza 
tədbirlərinə  məruz  qalmışdılar.  Halbuki,  onların  bir  çoxu  Rusiyanın  və  xarici 
ölkələrin  təhsil  ocaqlarında  oxumuş,  dövlət  idarələrində  lazımi  iş  təcrübəsi 
qazanmış  adamlar  idi.  Bu  mütəxəssislərin  dağıdılması  xalq  təsərrüfatının  bərpa 
edilməsinə, maarif, elm və mədəniyyətin inkişafına böyük ziyan vurdu. 
Bolşeviklər  sovetləşmənin  əvvəllərində  xalqın  milli  ləyaqətini  alçaldan, 
«müsadirəçilik»  -  sözün  əsl  mənasında  qarətçilik  kompaniyasına  başladılar.  Bu 
zaman  iri  burjuaziya,  xırda  mülkiyyətçilərlə  yanaşı,  mütəxəssislər,  hətta  sovet 
hökumətinə  hörmətlə  yanaşan  demokratik  ziyalılar,  fəhlələr  müsadirədən  yaxa 
qurtara  bilmədilər.  1920-ci  ilin  dekabrından  27  mindən  çox  adamın  iştirakı  ilə 
həyata keçirilən kütləvi axtarışlara Sarkis rəhbərlik edirdi ki, bu da çox acınacaqlı 
sonluqla başa çatdı. 
RSFSR  hökuməti  yanında  Azərbaycan  SSR-in  fövqəladə  və  səlahiyyətli 
nümayəndəsi  B.  Şaxtaxtinski  1920-ci  ilin  sentyabrında  V.  İ.  Leninə  yazmışdı: 
«Müsəlman  əhali  bitib  tükənmək  bilməyən  müsadirələrdən,  ələlxüsus  mənzillərin 
bölünüb bir neçə ailəyə verilməsindən cana doymuşdu, bütün bunlar xalqın məişət 
tərzinə, şəriətə tamamilə ziddir, dinə və qədim adət-ənənələrə qarşı ağır təhqirdir». 
Məktubda  deyilirdi  ki,  Azərbaycan  Xalq  Komissarları  Sovetinin  sədri  N. 
Nərimanov  öz  səlahiyyəti  gücünə  müsadirəni  saxlatmağa  məcbur  olmuş  və  artıq 
əmlakı könüllü təhvil verməyə çağırmışdı. Bunun çox böyük nəticəsi olmuş, təhvil 
müddətinin uzadılmasını əhali özü dəfələrlə xahiş etmişdi. Lakin bu addım inqilabi 
addım  sayılmamışdı.  Məsələ  Bakı  Soveti  İcraiyyə  Komitəsinin  müzakirəsinə 
verilmiş,  nəticədə  N.  Nərimanovun  əmri  ləğv  olunmuş  və  müsadirəni  davam 
etdirmək qərara alınmışdır (13, f.268, s.26, iş 32, s.180). 
«Müsadirə» adı altında gedən həddini aşmış qarətçiliklə bağlı AK(b)P-nin 
1920-ci ilin oktyabrında keçirilən II qurultayında N. Nərimanov öz kəskin etirazını 
bildirərək  deyirdi:  «Müsadirə  edərkən  və  müsəlman  evinə  girərkən  onun  hansı 
şəraitdə  yaşadığını  bilmək  lazımdır.  Müsəlman  qadınının  qulağından  sırğanı 
çıxarmaq və bədənində brilyant axtarmaq lazım deyil. Brilyant bizə lazımdır, ancaq 
onu başqa yerdə axtarmaq lazımdır» (13, f.l, s.l, iş.8, s.201). 
İntizamsız,  plansız  həyata  keçirilən  müsadirələr  acınacaqlı  nəticələrə 
gətirib  çıxardığından  N.  Nərimanov  vəziyyəti  yüngülləşdirmək  üçün  konkret 
təkliflər  irəli  sürərək  «qabaqcadan  burjuaziyanın  siyahısı  və  dəqiq  ünvanlarını 
tərtib  etmək  və  bu  məlumatlara  əsasən  müsadirə  keçirmək»  (90,  s.27)  lazım 
olduğunu  bildirdiyi  halda,  onun  bu  təklifinə  ciddi  əhəmiyyət  verilmədi.  Əksinə 
evlərin  nömrələrinə  görə  müsadirə  başlandı  ki,  bunun  da  ziyanı  əhalinin  yoxsul 
təbəqələrinə  dəydi.  İri  burjuaziyanın  evlərində  yerləşdirilmiş  sovet  qulluqçuları, 
kasıb fəhlələr qarət edilir, öz evlərində deyil, kiçik mənzillərdə yerləşən varlıların 
əksəriyyəti isə müsadirədən qismən yaxa qurtarırdı. 


N.  Nərimanov  «Ucqarlarda  inqilabımızın  tarixinə  dair»  adlı  məktubunda 
yazırdı:  «Bu,  əsl  plansız  qarət  idi...  Nəhayət,  təşkilatların  özləri  böyük  səhvə  yol 
verdikləri  haqqında  danışmağa  başladılar.  Bu  səhvlər  bütün  Azərbaycan  boyu 
təkrar  edilirdi.  Nəticədə  şeylərin  düzgün  bölüşdürülməməsi,  təşkilatların  hər 
şeydən  qabaq  özlərini  yaddan  çıxarmaması  əsas  ilhamverici  yoldaş  Sarkisin 
himayədarlığı  altında  şeylərin  itməsi  və  i.  a.  haqqında  bir  cild  iş  tərtib  edilmiş 
oldu.» (90, s. 27). 
AK(b)P MK Siyasi və Təşkilat Bürosu 1921-ci ilin iyulunda  «Partiyanın 
təmizlənməsi  haqqında  məsələ»  müzakirə  edərək,  Mərkəzi  Komissiyanı  təsdiq 
etdikdən  sonra  Azərbaycanda  22  yoxlama  komissiyası  təşkil  edildi.  Təmizləmə 
1921-ci 
ilin 
sentyabrında 
başladı  və  dekabrında  qurtardı.  Partiyanın 
təmizlənməsində bitərəf və kommunistlərin fəal iştirakı nəticəsində bir çox keçmiş 
ağqvardiyaçı  polis  məmuru  ifşa  olunaraq,  partiyadan  qovuldu...  Ümumiyyətlə 
partiya sıralarının təmizlənməsi dövründə Azərbaycanda partiyadan xaric edilənlər 
içərisində 417 qolçomaq və polis məmuru olmuşdur (67, s.47). 
Qəzalardakı  bəzi  yoxlama  komissiyaları  yerli  mədəni-məişət  şəraitini 
nəzərə almayaraq, siyasi cəhətdən savadsız və dini mülahizələrə görə də partiyadan 
xaric  etmək  kimi  hərəkətlərə  yol  vermişdilər.  Bunun  nəticəsində  bir  çox 
kommunist  əsassız  olaraq  partiyadan  xaric  edilmişdir  ki,  bu  da  partiya 
təşkilatlarının işində çətinliklər törədirdi (67, s.47). 
1921-ci  ilin  sentyabr-dekabrında  Azərbaycanda  aparılmış  «partiyanın 
təmizlənməsi» 
kompaniyasında 
özbaşınalıqlar 
artmaqda 
idi. 
Yoxlama 
Komissiyasının sədri K. F. Strua, üzvləri İ. Vatsek və S. D. Yaqubovun rəhbərliyi 
ilə  aparılan  təmizləmədən  bir  alət  kimi  istifadə  edilərək  N.  Nərimanovu  müdafiə 
edən  milli  ruhlu  kommunistlərə  qarşı  əsassız  ittihamlar  irəli  sürülür,  «millətçi» 
kimi  günahlandırılaraq  partiyadan  xaric  edilirdilər.  Onların  içərisində  tanınmış 
partiya, dövlət xadimləri, çoxillik staja malik olan kommunistlər də var idi. 
Sovet  hakimiyyətinin  ilk  günlərindən  «aprelə  qədərki»  ziyalıların 
nümayəndələrinə  münasibətdə  müəyyənləşdirilmiş  ümumi  rəy  yaradılmasına 
hazırlıq  başlandı.  Onların  yeni  həyata  qoşulmaq,  öz  bilikləri  ilə  Vətənə  xidmət 
etmək  arzusu  hiyləgərlik,  sovet  idarələrində  işə  daxil  olmaları  isə  məkrli  niyyət 
kimi təqdim edilirdi. Əgər AXC-nin mövcud olduğu qısa dövrdə onlar müəyyən bir 
vəzifədə  olublarsa,  necə  irəliləmələrindən  asılı  olmayaraq  onlara  şübhə  ilə 
baxırdılar...  məsələn:  İsmayıl  Rəhimov  «keçmiş  ağ  zabit»  olduğu  üçün  aradan 
götürülməlidir. Yunis xan Naxçıvanski  «ümumiyyətlə, təkcə  xan oldu,  buna  görə 
deyil, həm də ruhuna və dünyagörüşünə görə proletar hakimiyyəti və sovet idarəsi 
üçün  yad  ünsürdür».  1923-cü  ilin  cəmi  bir  neçə  ayı  ərzində  Ş.  Mahmudbəyovun 
göstərişi ilə 87 bitərəf, 46 kommunist məsuliyyətə cəlb edilmişdir (94, s.17). 
İ.  Vatsek  Zaqafqaziya  Kommunist  Təşkilatlarının  I  qurultayında  (fevral 
1922)  öyünərək  demişdi:  «Partiyadaxili  ixtilafların  aradan  qaldırılması  Qafqaz 
bürosunun,  hər  hansı  başqa  partiya  komitələrinin  xidməti  deyildir,  partiyadakı 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   48




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə