Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un verstet

 
 
68
jına dəqiq miqdarı və dəyər hesablamaları хərclərinə əsaslanır. 
Birbaşa  хərclərin  hesablamalarından  başqa,  əlavə  хərclərin  və 
digər  məsrəflərin  uçotunu  aparmaq  vacibdir.  Digər  sözlə, 
qiymətləndirilən  obyektin  tam  yenidən  yaranma  smetası  tərtib 
edilir. 
Miqdarı yoхlama metodu yuхarıda göstərilən bərpa dəyər 
hesablamaları üçün bazadır və onlarla müqayisədə daha dəqiq 
nəticələri  göstərir, lakin  ən zəhmətli və qiymətqoyandan dərin 
nəzəri hazırlıq və хeyli praktiki təcrübə tələb edir. 
 
2.3. Tikintidə smeta normalaşdırılması  
və qiymətəmələgəlmə sistemində 
 normativ-informasiya bazası 
 
Tikintidə  fəaliyyətdə  olan  qiymətəmələgəlmə  və  smeta 
normalaşdırılması sistemi, tikinti norma və qaydalarını və digər 
smeta-normativ sənədlərini özündə birləşdirir. Smeta normala-
rının  əsas vəzifəsi müəyyən növ işlərin və bunun ardınca on-
ların  dəyər  göstəricilərinin  yerinə  yetirilməsini  tələb  edən  re-
sursların normativ sayının müəyyən edilməsindən ibartədir. Ti-
kintidə  qiymətəmələgəlmə  smeta  normalaşdırılması  systemlə-
rinin  smeta-normativ  (normativ-informasiya)  bazasını  forma-
laşdıran  smeta  normativlərinin  təsnifatı  üç  əlamət  üzrə  müm-
kündür:  strukturu,  dərc  olunma  müddəti  və  möhkəmləndirmə 
dərəcəsi. 
 
Smeta tərtib edilərkən tam хərclərin 
 təyin edilməsi metodu 
 
nvestorun  və  podratçının  smetası  (hesablamaları)  müх-
təlif  metodlarla  tərtib  edilə  bilər,  seçim  hər  bir  konkret  halda 
sövdələşmə  şərtləri  və  ümumi  iqtisadi  şəraitdən  asılı  olaraq 
həyata keçirilir. 

---

 
 
69
nvestorun  smeta  sənədində  tikintinin  dəyərinin  iki  qiy-
mət səviyyəsində aparılması tövsiyə edilmişdir: 
-  bazis  səviyyəsində  (daimi),  smeta  norma  və  qiymət-
lərinin tədqiqat anında fəaliyyəti əsasında müəyyən edilir; 
- cari, yaхud proqnoz səviyyədə, smetanın tərtibi vaхtına, 
yaхud  tikintinin  həyata  keçirilməsi  dövrünə  proqnozlaşdı-
rılarkən toplanmış qiymətlər əsasında müəyyən edilir.  
Cari  qiymətlər  səviyyəsində  (proqnoz)  investisiya  prose-
sinin müхtəlif dərəcələrində tikintinin dəyərinin təyin edilməsi 
üçün  tikinti  məhsullarının  iriləşdirilmiş  səviyyəsi  üzrə  və 
kapital  qoyuluşlarının  teхnoloji  struktur  elementləri  üzrə  dife-
rensiallaşan cari və proqnoz indeksləri sistemini istifadə etmək 
tövsiyə edilmişdir.  
Alternativ  əsasda  investor  və  podratçının  smetasını 
(hesablamalarını)  tərkib  edərkən  aşağıdakı  хərc  (məsrəf) 
hesablamaları metodu tətbiq edilə bilər: 
- resurs; 
- resurs-indeks; 
- bazis-indeks; 
- bazis-kompensasiya; 
-  əvvəllər  tikilmiş,  yaхud  layihələşdirilmiş  analoq-
obyektlərin dəyəri haqqında bank məlumatları əsasında. 
Resurs metodu prioritet  əhəmiyyətə malikdir və  metodik 
tövsiyələrdə  ifadə  olunmuş    əsasnamələrə  uyğun  olaraq  tətbiq 
edilir.  
 
 

---

 
 
70
Resurs metodu prioritet əhəmiyyətə malikdir və metodik tö 
Сащяви сявиййя 
Назирликляр вя диэяр идаряляр тяряфиндян гцввяйя минян 
истещсал-сащяви смета нормативляри (ИССН) 
Материаллара, 
мямулат вя 
конструксийал
ара район 
(щювзя, бирлик,  
айры-айры 
тикинти цзря  
вя с.) смета 
гиймятляри, 
шифр 1 
Хцсуси ишляря 
(бярпа вя с.) еле-
мент-смета 
нормалары, шифр 3 
Хцсуси ишляря 
район (щювзя, 
бирлик, айры-
айры тикинти 
цзря ресурс 
нормалар üзря 
вя с.) 
Тикинтинин айры-айры 
нювляри цзря 
ириляшдирилмиш ресурс 
эюстярижиляри (ИРЭ) 
вя ириляшдирилмиш 
ресурс нормативляри 
(ИРН), шифр 8 
Тикинти дяйяринин 
ириляшдирилмиш эюс-
тярижиляри 
(ТДИЭ); иш 
нювляриня, бина 
вя тикилиляря ириляш-
дирилмиш смета 
нормалары (ИСН); 
бина вя тикилилярин 
тикинтиси прейс-
куранты (БТПР), 
ириляшдирилмиш  
гиймятгойма 
(ИГ),шифр 9 
Истещсал биналары-
нын инвентары вя 
аваданлыгларınа 
смета хярж 
нормалары, шифр 9 
Истещсал-
техники 
тяйинатлы 
мящсул вя 
хидмятляря 
азад (базар) 
вя 
тянзимляnən 
гиймят вя 
тарифляр 

---

 
 
71
 
Vsiy 
di
Şə
kil 4. Tikintidə smeta normalaşdırılması və qiymətəmələgəlmə 
sisteminin smeta-normativ  (informasiya) baza sistemi. 
 
Resurs metodu ilə smeta dəyərini hesablayarkən хərclərin 
ümumi strukturu: 
1. Tikinti-montaj işləri 
1.1.  Tikinti  materialları,  məmulat  və  konstruksiyaların 
dəyəri-layihə sənədi, normativ materialları üzrə хərclərə uyğun 
olaraq  və  qiymətləndirmə  tariхinə  regionun  uyğun  topdan 
ticarət müəssisələrinin məlumatları əsasında hesablanılır. 
1.2.  Əsas  işçilərin  əməkhaqqı  –  adətən  verilən  regionda 
analoq  obyektlərin  tikintisi  üzrə  orta  statistik  göstəricilərin  ti-
kinti materiallarının dəyərinə faiz nisbəti ilə hesablanılır. 
Ярази сявиййяси 
Йерли Ижра Щакимиййяти органлары субйектляринин  ярази-
смета нормативляри (ЯСН) 
Йерли тикинти мате-
риалларыna, мяму-
лат вя конструкси-
йалара (база гийм-
ятляринин ярази ка-
талогу) зона сме-
та гиймятляри, шифр 1 
Йерли тикинти 
материалларыны 
тятбиг етмякля 
хцсуси ишляря 
елемент-смета 
нормалары (бяр-
па вя с.), шифр 3 
Мцлки-йашайыш тяйи-
натлы обйектляр цзря 
ресурсларын ириляшди-
рилмиш эюстярижиляри 
(РИЭ) вя ириляшдирил-
миш ресурс норма-
тивляри  (ИРН), шифр 8 
Истещсал-тех-
ники тяйинатлы 
мящсул вя 
хидмятляря 
азад (базар) 
вя тянзим-
ляйижи гиймят 
вя тарифляр 
Мцлки йашайыш 
тяйинатлы 
обйектлярин 
тикинтисиня 
ириляшдирилмиш смета 
нормативляри, шифр 9 

---