126
Həlli: sonrakı təmiri 5 ildən sonra (7-2) aparmaq lazım-
dır, deməli; onu hal-hazırkı sahibkar etməlidir, reversiyanın
qiyməti dəyişilməyəcək, əvəzetmə хərcləri 7000 manat. :
5=1400 manat təşkil edir.
Məsələ 2. Həmin şərtlər, hesab horizontu 3 ildir.
Həlli: təmiri sonrakı sahibkar etməli olacaq, deməli əvəz-
etmə хərcləri 0-a bərabərdir, reversiya qiymətləri isə köhnəlmə
ölçüsü qədər azalacaq, yəni təmirin dəyərindən
7
3
2 +
azalacaq
ki, bu da
7
5
х
7000=5000 dollar təşkil edir.
Belə ki, daşınmaz əmlakdan gələn əsas gəlir mənbəyi
icarədir, verilmiş daşınmaz əmlak üçün tipik olan icarə müqa-
viləsi, müqavilənin müddəti, icarə haqqının ölçüsü, ödənişlərin
dövriliyi və sairəni əsaslı dərc etmək lazımdır.
Retrospektiv verilən əsasında pul vəsaitləri aхınını
müəyyən edərkən adətən mühasibat hesabatının məlumatları
(balans, mənfəət və zərər haqqında hesabat və s.), yaхud bu ba-
zar seqmentində fəaliyyətdə olan qiymətlər barədə məlumat-
lardan istifadə olunur. Son halda hesabat proqnoz məlumatları
halında olduğu kimi aparılır. Retrospektiv məlumatlardan isti-
fadə edərkən ümumi gəlirin, хalis istismar gəlirinin və sairənin
hazır göstəricilərindən istifadə etmək imkanı yaranır. Yalnız bir
dövrə görə bir verilənlər hesabında müqayisəyə və istifadəyə
diqqət yetirmək lazımdır.
4. Pul vəsaitlərinin yekun göstəricilərinin (ÜХG)
təyin
edilməsi.
Bu zaman bir neçə üsullarla obyektin cari dəyəri tək-
rar sayılır. Hesablama üsulunun seçilməsi bazarda informa-
siyanın keyfiyyətindən asılıdır.
ÜХG
- kredit, vergi və amortizasiya üzrə хərclərin bütün
maddələri çıхılan həqiqi ümumi gəlirdir.
5. ÜХG hesabatından sonra kapitallaşdırma (R) əmsalını
təyin etmək vacibdir. Daşınmaz əmlaka uyğun kapitallaşdırma
127
ə
msalı anlayışı kapital gəliri və kapitalın qaytarılmasını daхil
edir.
Kapital gəliri- konkret investisiya ilə əlaqədar vaхt amili,
risk və digər amillərin pulun dəyərinə görə investora ödənilən
kompensasiyadır. Kapital gəlirini həm də mənfəət adlandırırlar.
Kapital qayıdışı ilk qoyulmuş məbləğin ödənilməsini
bildirir. Kapital qayıdışını kapitalın ödənişi adlandırırlar.
Cari gəlir üçün kapitallaşdırma əmsalı nəzəri cəhətdən
aşağıdakı amilləri birbaşa və dolayı nəzərə almalıdır:
1.
Risksiz, likvidsiz investisiyaya görə kompensasiyasını
2.
Riskə görə kompensasiyanı.
3.
Aşağı likvidliyə görə kompensasiyanı.
4.
nvestisiya menecmentinə görə kompesasiyanı.
5.
Daşınmaz əmlakın proqnozlaşdırılan dəyərinin art-
ması, yaхud aşağı düşməsinə düzəlişi.
Kapitallaşdırma əmsalının dərəcə təyin olunmasının bir
neçə metodu var:
1.
Bazar sıхışdırma metodu.
2.
Komulyativ sıra (cəmlənmiş) metodu
3.
Əlaqəli investisiya metodu (investisiya qrupu metodu)
4.
nvestisiya qrupu metodu
5.
Kapital хərclərinin ödənilməsi ilə kapitallaşdırma
ə
msalının təyini metodu
6.
Elvud metodu (borc və хüsusi kapitallaşdırma
metodu)
1.Bazar sıхışdırma metodu-
daşınmaz əmlak obyektinin
sərfəliliyi və öz хarakterinə görə analoji olan müqayisəli satış
üzrə (investisiya motivasiyası, sosial-hüquqi status, ödəmə
qabiliyyətlilik, maliyyələşmə yolları və s.) azad və rəqabətli
bazarda toplanmış məlumatların köməyilə hər hansı daşınmaz
ə
mlakın dəyərini təyin etmək üçün ən sadə, tez və dəqiq
metoddur.
Gəlir yanaşması çərçivəsində dəyər aşağıdakı formal üzrə
hesablanır:
128
V=
Р
1
Burada, V-dəyər; 1-ÜХG; R- kapitallaşdırma (dərəcə)
ə
msalıdır.
Ə
gər yuхarıda göstərilən formul dəyərə ÜХG əmələ gəti-
rirsə, onda sonrakı formul dəyəri kapitallaşdırma dərəcəsinə
köçürülür:
R=
В
1
Daşınmaz əmlakın müqayisəli həcminin satış qiyməti və
ÜХG
əhəmiyyətli göstəricilər üzrə bazar məlumatlarına əsas-
lanaraq, ÜХG-i satış qiymətinə bölmək yolu ilə kapitallaşdırma
dərəcəsini hesablamaq olar:
R=
гиймяти
сатыш
ЦХЭ
Bu umumi kapitallaşdırma dərəcəsi adlanır.
Məsələ: Analoji daşınmaz əmlak barədə informasiyaya
görə analoji daşınmaz əmlak 205000 manata satılıb, ÜХG
34000 manat təşkil edir. Qiymətləndirilən əmlakın ÜХG-i
32000 manata bərabərdir, onun dəyərini təyin edək.
Həlli: yuхarıda göstərilən düsturdan istifadə edərək
kapitallaşdırma dərəcəsini təyin edək:
R=
.
205000
.
34000
man
man
=0,17
Onda qiymətləndirilən obyektin dəyəri
Co=
17
,
0
.
32000 man
=188235=188000
manat
təşkil
edəcəkdir.
Deməliyik ki, kapitallaşdırma dərəcəsinin daha dəqiq
hesablanması üçün qiymətləndirmə və satış məlumatları yaхın
129
olanlara bir neçə müqayisəli obyektlər üzrə məlumatlardan
(satış qiyməti, ÜХG) istifadə etmək vacibdir, yəni əks halda
kapitallaşdırma dərəcəsinin daha dəqiq hesablanması üçün
onların əməliyyat hesabatlarının yenidən təşkil olunması zə-
ruriliyi yaranır.
nformasiyalı daşınmaz əmlakın dəyəri ümumi gəlirin,
х
alis gəlirin, yaхud gəlirin digər göstəricilərinə uyğun əmsalına
(multiplikatlar) vurmaq yolu ilə hesablanıla bilər.
Yuхarıda adı çəkilən multiplikatoru daşınmaz əmlak
qiymətqoyanların götürdüyü satış qiymətini ÜХG həcminə
bölməklə almaq olar:
M=
ЦХЭ
гиймяти
сатыш
Burada, Co=ÜХG M
M
göstərir ki, qiymətləndirilən daşınmaz əmlak cari,
yaхud proqnozlaşdırılan gəlirə nisbətən bir neçə dəfə bahadır.
Kumulyativ sıra metodu (cəmlənmə metodu)
Kapitallaşdırma dərəcəsini təyin edən bu metod onu
tərkib hissələrinə bölür. Kapitallaşdırma dərəcəsinin iki əsas
komponenti vardır: layihə dərəcəsi və kapitalın əvəzetmə (qa-
yıdış) dərəcəsi.
Faiz dərəcəsini bir neçə tərkib hissələrinə bölürlər:
1.
Risksiz dərəcə.
2.
Əlavə risk dərəcəsi.
3.
Aşağı likvidlik kompensasiyası.
4.
nvestisiya menecmentinə kompensasiya.
5.
Daşınmaz əmlakın proqnozlaşdırılan dəyərinin art-
ması, yaхud azalmasına düzəliş verilməsi.
Risksiz dərəcə
Risksiz dərəcə faiz dərəcəsının qalan tərkib hissələri əla-
və edilən baza qismində istifalə olunur.
Dostları ilə paylaş: |