Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un verstet
Yüklə 1,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
12 patentlərə, iхtiraya, kompyuter proqramlarına, ədəbiyyatlara, müəllif və elmi-əsərlərə dair digər müqavilələrdən irəli gələn real, qiymətləndirmə hüququnun bütün standartları və qay- daları üzrə yerinə yetirilməsinə kömək etməkdən ötrü tez-tez müraciət edirlər. Qiymətləndirmə fəaliyyətinin həyata keçirilməsinin başlanğıcında yerinə yetirilən işlərin çoх hissəsi müəssisənin ə sas fondlarının yenidən qiymətləndirilməsi ilə əlaqədar apa- rılır. Hal-hazırda həm müstəqil qiymətləndiricilərin, həm də müəssisələrin özlərinin sərbəst iştirakı ilə yerinə yetirilən bir sıra yenidən təkrar qiymətləndirilməyə müəssisələrinin çoхu- nun balans dəyəri məruz qaldıqda bazar analoqu olmayan daşınmaz əmlak, yaхud bahalı avadanlıqları olan ayrı-ayrı ob- yektlərin qiymətləndirilməsi üzrə işlərin yerinə yetirilməsi tez- tez tələb olunur. Mülkiyyət obyektlərinin dəyərinin qiymətləndirilməsi tərəflərin əmlak marağı ilə əlaqədar bütün əməliyyatlarda ye- rinə yetrilir: alqı-satqı, sığorta, vergi cəlbetmə, investisiya qoyuluşu, restrukturizasiya və s. Real dəyər forması - qanuni sövdələşmələrə aid bütün şə rtlərə riayət edilərkən açıq bazarda mülkiyyət obyektinin satışından əldə olunan maksimal qiymətdir. Nəzərə almaq la- zımdır ki, bazar dəyəri, həyatda heç də həmişə müvəffəq olun- mayan, eləcə də sövdələşmənin real bazar qiyməti adətən ma- hiyyətcə bazar dəyərindən fərqlənən ideal standartlardan biridir. Qiymətləndirmədə «dəyər» və «qiymət» anlayışını adətən ayırırlar. Dəyər-sövdələşmə nəticəsində əldə olunan gözlənilən qiymətdir, verilən obyektin alıcısının hazır olduğu ödəmə həddidir. Qiymət isə başa çatan sövdələşmədə real analoji obyekti əldə edərkən (pul ekvivalentində) faktiki olaraq nə qədər xərclənəcəyini əks etdirən real nəticədir. Bazar dəyərinin müəyyən edilməsinin əsasında bir sıra ehtimallar vardır. Qiymətləndiriciyə bir qayda olaraq, qiymət- ləndirilən obyektə mümkün olan satış qiymətini müəyyən 13 etmək həvalə edilir. Belə göstərici bazar dəyərinin müəyyən olunmasına nisbətən qismən şərtdir və yaxın gələcəkdə müm- kün sövdələşmə qiymətinin proqrozunun tərtib edilməsini nəzərdə tutur. lk baxışdan elə görünür ki, bazar qiyməti müəyyən- ləşdirilərkən əlavə təhlil aparılmadan analoji obyektlərlə bun- dan əvvəlki sövdələşmələrin bazar dəyərinin məbləğini əsas kimi qəbul etmək olar. Belə yanaşmanın nəticəsi səhvdir, yəni sövdələşmə qiyməti satıcı və alıcının motivlərini, hər hansı xarici təsirin olmasını, yaxud olmamasını, maliyyələşdirmə şə rtlərini və s. xarakterizə etmir. Qiymətləndirici tərəfindən konkret sövdələşmə şərtlərinin təhlili aparılmayınca ixtisarlaş- dırılmış qiymətləndirilmənin aparılması barədə danışmaq ol- maz. Ə gər söhbət müəssisələrin əsas fondlarından gedərsə, onda ölkə üzrə təcrübədə ənənəvi dəyər növü balans dəyəridir, hansı ki, əmlaka görə vergi ödənişinin əsasıdır. Mühasibat ucotunda balans dəyərinin əks olunma qaydası mühasibat uco- tu üzrə normativ aktlarla tənzimlənir. Ə vvəllər balans dəyəri uçot obyektinin yaranması və ə ldə edilməsi üzrə məsrəflər əsasında təyin edilirdi. 1992-ci ildən başlayaraq müəssisənin balansında olan əsas vəsait ob- yektləri müəyyən edilmiş əmsallar üzrə illik yeni qiymət qoyu- luşu üzrə aparıldı və 1995-ci ildən tövsiyə edilmiş əmsallardan başqa yenidən qiymətləndirilmə üçün ekspertlərin cəlb edilmə- si tətbiq olunmuşdur. Bu gün yenidən qiymətləndirmə nəticəsi ilə müəssisənin əmlak dəyərinin əksər hallarda bazar dəyəri ilə heç bir ümumi cəhəti yoxdur. Belə surətdə alınan əmlakın balans dəyəri mühasibat uçotu və vergiqoyuluşu məqsədləri üçün istifadə edilir. Daşınmaz əmlak sahibləri, fiziki şəxslər üçün əmlak vergisi hesablanarkən vergiqoyuluşu bazası bazar dəyəri ilə heç bir ümumi cəhəti olmayan inventar dəyəridir. Ə mlakla həyata keçirilməsi planlaşdırılan əməliyyat növündən asılı olaraq dəyər fərqlənir. Burada söhbət adətən 14 sahibkarın çıxıb getməsi, icarəyə verməsi və s. ilə əlaqədar ol- mayan niyyətini əks etdirən istifadə dəyərindən (subyektiv dəyərindən) gedir. stifadə dəyərinə investisiya, balans, vergi- qoyuluşu məqsədləri üçün dəyər və s. kimi belə dəyər növlərini aid etmək olar. Mübadilə dəyərinə isə bazar, ləğvetmə, sığorta, icarə və s. kimi növləri aid edirlər. Açıq bazarda əmlakla alqı- satqı, icarə, girov və s. kimi əməliyyatların həyata keçirilməsi üçün dəyər obyektiv xarakter daşıyır. Qiymətləndirmə biznesi təşkilati planda da inkişaf edir. ndi Azərbaycanda peşəkar qiymətləndiricilərin ictimai təşkilatı fəaliyyət göstərir. 1998-cü ildən hüquqi və fiziki şə xsləri birləşdirən Azərbaycan Qiymətləndiricilər Cəmiyyəti (AQC) yaranmışdır. Məlumdur ki, güclü orqan olmadan ölkədə normal qiymətləndirmə bazarı ola bilməz. Qiymətləndirmədən danışarkən adətən hər şeydən əvvəl daşınmaz əmlakın qiymətindən söhbət gedir. Belə ki, müəssisə və təşkilatların əsas fondlarının dəyəri iqtisadiyyatın konkret sektorunun investisiya cəlbediciliyini formalaşdıran, sənaye potensialının təkrar istehsalını təmin edən, müəssisələrə amor- tizasiya vasitəsilə maliyyə resursları fondlarını yaratmağa im- kan verən, məhsulun maya dəyərinə fəal təsir göstərən əsas amil kimi çıхış edir. Müəssisənin əsas fondlarının dəyəri bila- vasitə vergi qoyuluşu bazasına təsir edir və daşınmaz əmlaka vergi qoyularkən daşınmaz əmlakın kütləvi qiymətləndirilmə- sini tələb edir. Qiymətləndirmə biznesinin təcrübəsi tədricən təkmillə- ş ir. Daşınmaz əmlakın dəyərinin qiymətləndirmə problemi onun sahibkarları, potensial alıcıları, investorlar, sığorta təşki- latları və vergi orqanları üçün bazar iqtisadiyyatı şəraitində təbiidir. Respublika Mülki Məcəlləsində, daşınmaz obyektlərə (daşınmaz əmlak, mülk) torpaq sahələri, yeraltı sahələr, хüsu- siləşdirilmiş su obyektləri torpaqla bağlı nə varsa, yəni ölçüsü olmayan ziyana görə təyinatı mümkün olmayan, o cümlədən Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|