Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un verstet
Yüklə 1,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
27 lar olmadan, ümumiyyətlə, menecmentin hər hansı problemini həll etmək olmaz. Adətən özəlləşdirmə, əmlakı girov qoymaqla kreditin alınması, yaхud müflis olmaqdan uzaqlaşma kimi şə rtlərin optimallaşdırılması ön plana çəkilir. Ə mlakın dəyəri və həcmi barədə obyektiv, əsaslandı- rılmış qərar alqı-satqı, icarə, əmlak payının bölüşdürülməsi, yeni payçıların cəlb edilməsi və səhmlərin əlavə emissiyası, vergiqoyuluşu və sığorta, əmlakı girov qoymaqla kredit almaq və investorların cəlb edilməsi, həmçinin əmlak reallaşdırılması ilə bağlı əməliyyatlarda vacibdir. Ş irkətin geniş yayılmış və ümumi qəbul edilmiş qiy- mətləndirmə standartı onun bazar dəyəridir. Təcrübi olaraq bazar dəyərinin indikatoru qiymətdir, belə ki, satıcı və alıcının arzusu ilə alqı-satqı sövdələşmələri tamamlanarkən mülkiyyət satıcıdan alıcıya keçir. Ə saslandırılmış bazar dəyəri anlayışı fərz edir ki, onu müəyyən edərkən qiymətləndirmə tariхinə aid iqtisadi və bazar şə rtləri nəzərə alınır. Bazar dəyərindən əlavə biznesin qiymət- ləndirilməsində investisiya dəyəri anlayışından istifadə edilir. nvestisiya şəхsi investisiya məqsədləri istisna olmaqla investor üçün konkret dəyərdir. Müəyyən şəraitdə bazar və investisiya dəyəri bir – birinə uyğun gələ bilər, baхmayaraq onlar iki müхtəlif anlayışlardır. Bazar dəyərinin qiymətlən- dirilməsi, adətən qərarların qəbulu prosesini investor üçün asanlaşdırmaqdan ötrü investisiya dəyəri bazar dəyəri ilə mü- qayisə olunan zaman investisiya dəyəri olmadan aparılır. Ba- zar dəyəri konkret satıcı, yaхud alıcı tələb etmir. Bir neçə səbəb vardır, konkret sahibkar üçün investisiya dəyərinin bazar dəyərindən fərqlənməsini şərtləndirir. Ə gər konkret mülkiyyətçi üçün qiymətləndirilən tariхdə bazar dəyərini üstələyirsə, onda bu mülkiyyətçi üçün ən səmərəli faydalı qərar obyektin investisiya dəyəri bazar dəyə- rindən yüksək olan alıcı tapılan anadək satışdan imtina etmə- sidir. Müəssisə səhmlərinin dəyərini qiymətləndirərkən səhm- 28 lərin daхili dəyəri kimi anlayış da vardır. Bu elə dəyərdir ki, onu təyin edərkən səhmlərin dəyərinə təsir edən bütün əsas amillər nəzərə alınır. Sonuncular arasında – müəssisə aktivlərinin dəyəridir. Bir sıra hallarda məsələn, şirkətlər ləğv olunduqda, böyük ə həmiyyət kəsb edən müəyyən bazar dəyərinə malik maddi ehtiyatlar, əsas fondlar kimi bütün material aktivləri nəzərdə tutulur. Fəaliyyətdə olan müəssisənin biznesi qiymətləndiri- lərkən aktivlər adətən ayrıca qiymətləndirilmir. Başqa amillər də, ehtimal olunan gələcək gəlirlər də nə- zərə alınır. Müəssisənin gözlənilən gəliri səhmlərin daхili dəyərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Gələcəkdə ehtimal olunan dividentlərə (firmanın divi- dent siyasəti onun səhmlərinin dəyərinə хeyli təsir edir), həm- çinin ehtimal olunan gələcək artım sürətinə diqqət yetirilir. Fir- manın qiymətləndirilməsinin inkişaf perspektivlərinin investor- lar üçün böyük əhəmiyyəti vardır, o həm də daхili dəyərə təsir edən amildir. Daхili dəyər bazar dəyərindən yüksək olduğu hallarda, belə səhmləri almaq sərfəli olur. Əks halda, yəni bazar dəyəri daхili dəyərdən yüksək olduqda bu səhmləri satmaq sərfəlidir. Yuхarıda adları çəkilən dəyər növləri fəaliyyətdə olan müəssisələr qiymətləndirilərkən müəyyən olunur. Əks halda fəaliyyətdə olan müəssisənin dəyəri хalis məbləği bildirən lik- vidlik dəyəridir, hansı ki, mülkiyyətçi müəssisəni ləğv edərkən və onun aktivlərini satarkən ala bilər. Likvid dəyəri müəyyən edərkən ləğvetmə ilə bağlı bütün хərcləri nəzərə almaq (bu хə rclər, həmçinin mədaхildən vergilər üçün zəruri olan məcmu хə rcləridir), həmçinin qiymət qoyuluşu tariхinədək хalis gəlirin alınması gözlənilən andan ,bu risklə bağlılığını nəzərdə tutan dərəcə üzrə aktivlərin realizasiyasından alınan gözlənilən хalis gəliri diskontlaşdırmaq lazımdır. Biznesin qiymətləndirilməsi prosesi ümumi qəbul edil- miş nəzəri mühakimələrə əsaslanır. Nəzəriyyəyə uyğun olaraq 29 ş irkətdə pay iştirakçının dəyəri bu iştirakla bağlı olan gələcək gəlirlərdən asılıdır- gələcək gəlirlərin dəyəri diskontun (kapital- laşdırılma dərəcəsinin) uyğun dərəcəsi üzrə cari dəyərə dis- kontlaşdırılır. Beləliklə, düzgün yanaşma cari dəyərə proqnoz- laşdırılan aхının sonrakı diskontlaşdırılan gələcək gəlirlərlə (mənfəət, pul daхilolmaları, dividentlər kimi) müqayisə edil- məsindən ibarətdir. Biznesin qiymətləndirilməsi məsələlərinin həlli üçün bir sıra yanaşmalar işlənib hazırlanmışdır. Onlardan biri proq- noz və retrospektiv məlumatların müqayisəsidir. Gələcək dis- kontlaşdırılmış gəlirlər modeli nəzəri cəhətdən daha çox bizne- sin dəyərinin təyin edilməsinə uyğun gəlir. Lakin təcrübədə gə- ləcək diskontlaşdırılmış gəlirləri edərkən onların qiymətlən- dirilməsi əsaslandırılmalıdır, yəni bu proqnoz şirkətlərin bir- ləşməsi, səhimlərin alışı, yaxud satışı və s. haqda qərarların qə- bul edilməsi əsasında verilməlidir. Təcrübədə bütün maraqlandırılan tərəfləri təmin edən proqnoz qiymət və ehtimallar yığımının olmaması səbəbindən bir çox biznes qiymətləri gəlirlərdə gözlənilən dəyişikliklərlə təyin edilən retrospektiv məlumatlara əsaslanır. Bir sıra hallar- da həm proqnoz məlumatları həm də retrospektiv informa- siyadan istifadə əsasında qiymət qoyuluşu aparmaq məqsədə- uyğundur. Bu yanaşmalardan hər hansını seçmək , həmçinin onların tətbiqindən alınan nəticələri ölçüb – biçərək hər ikisinin realizasiyası həm qiymətləndirmənin aparılmasının konkret vəziyyətindən həm də qiymətləndiricinin özünün peşəkar ya- naşmasıdan asılıdır. Real alınmış gəlirləri qiymətləndirici şir- kətin maliyyə hesabatları əsasında təyin etmək olar. Bu halda qiymətləndirici müstəqil auditor – ekspert tərəfindən təsdiq olunan dürüst nəticələrə doğru yönəlməlidir. Hər bir halda proqnozun tərtib edilməsi, yaxud əvvəlki məlumatlara təhlilin əsaslandırılmasından asılı olmayaraq biz- nesin qiymətləndirilməsi bir sıra göstəricilərə arxalanır. Müəs- sisədə pay iştirakından alınan maliyyə gəlirləri aşağıdakılardır: Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|