Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 4,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 8 29.4. Səhmdar cəmiyyətinin idarəetmə sistemi …………….. 29.5. Səhmdar cəmiyyətlərinin emissiya-dividend siyasəti …. 440 442 XXX Fəsil. Xüsusi qtisadi Zonaların yaradılması və idarə edilməsi ……………………………………………..… 30.1. Xüsusi qtisadi Zonaların yaradılmasının zəruriliyi …… 30.2. Xüsusi qtisadi Zonaların tipləri ………………….…… 30.3. Xüsusi qtisadi Zonaların idarə olunması xüsusiyyətləri .. 30.4. Biznesin inkişafında Xüsusi qtisadi Zonaların rolu …...
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 9
1.1. Biznes anlayışı və onun iqtisadi mahiyyəti «Biznes» sözü dünyanın bütün ölkələrində istifadə olunur. Gəlir gə- tirən fəaliyyət və bu fəaliyyətlə məşğul olan insanlar müxtəlif ölkələrdə müxtəlif cür adlandırılır. Əsasən ingilis dilli ölkələrdə sözügedən fəaliyyət növü «biznes», bu fəaliyyətlə məşğul olan insanlar isə «biznesmen» adlan- dırıldığı halda, digər ölkələrdə, o cümlədən MDB məkanında müvafiq ola- raq «sahibkarlıq» və «sahibkar» adlandırılır. qtisadi ədəbiyyatda «biznes» termininin müxtəlif anlayışlarına rast gəlinir. Məsələn, Alan Xoskinq biznesə belə tərif vermişdir: «Biznes təbii nemətlərin hasilatı, əmtəənin istehsalı, yaxud əldə edilməsi və satışı, digər ə mtəələrin dəyişdirilməsində xidmətlərin göstərilməsi, maraqlı şəxslərin, yaxud təşkilatların qarşılıqlı gəlirinə xidmət, pul üzrə fiziki şəxslərin, müəs- sisələrin və təşkilatların həyata keçirdikləri fəaliyyətdir». Biznes proses kimi müəyyən funksiyaları: maliyyə və uçot, kadr və maddi-texniki təminat, is- tehsal, marketinq, elmi-tədqiqat və layihə işlərini nəzərdə tutur. Digər iqti- sadçılar biznesə müəyyən struktur çərçivəsində təşkil edilən, məqsədi və nəticəsi gəlir götürmək olan konkret iqtisadi fəaliyyət növü kimi baxırlar. Beləliklə, istənilən biznesin müəssisə şəklində öz iqtisadi-təşkilati for- ması olur. Müəssisə oxşar mühitdən bazarda ayrılmağa cəhd edərək firma adı və atributları şəklində öz fərqli cəhətlərini yaradır. Burada biznes anla- yışı genişdir: biznesə təkcə fəaliyyət prosesi kimi deyil, həm də mülkiyyət obyekti kimi baxılır, hansı ki, satmaq, girov qoymaq, sığortalamaq, vəsiyyət etmək olar. Bu halda biznes saziş, əmtəə obyektinə çevrilir. N.Y.Kruqlova «biznes» anlayışını kommersiya fəaliyyəti, yəni mən- fəətin alınmasına bilavasitə yönəldilən fəaliyyət ilə eyniləşdirir və bura aşa- ğ ıdakı fəaliyyət növlərini aid edir: − əmtəə bazarlarında fəaliyyət; − istehsal vasitələri bazarında fəaliyyət; − xarici ticarət fəaliyyəti; − qiymətli kağızlar bazarında fəaliyyət; − azad iqtisadi zonalarda fəaliyyət; − mənfəət gətirən vasitəçilik fəaliyyəti. Biznes ticarət-istehsal-ticarət sxemi üzrə əmtəənin son istehlakçıya çatdırıl-ması ilə əlaqədar həyata keçirilən fəaliyyətdir. Deməli, biznes təkcə kommersiya fəaliyyəti deyil, həm də istehsal sferasında həyata keçirilən fəa- liyyət növüdür. Aydındır ki, iqtisadiyyatın bütün sahələrində və təkrar istehsalın bütün fazalarında işgüzar münasibətlər qurulur, biznes fəaliyyəti həyata keçirilir. Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 10
«Biznes» və «sahibkarlıq» anlayışları bir-biri ilə sıx əlaqədardır və çox vaxt onlar sinonim kimi işlədilir. Lakin kəsb etdiyi mənalara görə bu an- layışlar bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənirlər. Biznes və sahibkarlıq anlayışları təkamül prosesi keçmiş və onların mahiyyətinə aydınlıq gətirilmişdir. Dünyanın tanınmış alimləri sahibkarlığın mahiyyəti haqqında qədim dövrlərdən düşünməyə başlamışlar. Belə ki, mer- kanti-lizm məktəbinin nümayəndəsi A.Monkretyen (1576-1621) müxtəlif işlərin reallaş-dırılması məqsədilə monarxla müqavilə bağlayan şəxsi «sahibkar» adlandırmışdır. Sahibkarlıq anlayışını elmə ilk dəfə fransız bank sahibi və iqtisadçısı Riçard Kantilyon (1680-1734) gətirmişdir. O, ticarəti ön plana çəkirdi, «sa- hibkar» məfhumuna sənətkar, kəndli və ticarətçi ilə yanaşı yoxsul və qul- durları da daxil edirdi. Sahibkarı kapital sahibi ilə eyniləşdirmişdi. O, həm- çinin qeyd edirdi ki, kapital həm şəxsi, həm də borc kapitalı ola bilər və bu fakt sahibkarın xarakteristikasına təsir göstərmir. Sahibkarlığı risk şəraitində ə mtəənin təklifi ilə tələbini uyğunlaşdıran iqtisadi fəaliyyət, torpağı və ə məyi isə iqtisadi sərvətin mənbəyi hesab edirdi və maddi nemətlərin dəyərini bu amillərdə axtarırdı. Fiziokratlar məktəbinin nümayəndəsi A.Tyurqo (1727-1781) da ba- zarda qiymətlərin dəyişməsi ilə əlaqədar riskin mövcud olmasını sahibkar- lığın səciyyəvi əlaməti kimi qeyd etmişdir. Fransız iqtisadçısı B.Sey «Siyasi iqtisadın traktatları» əsərində sahibkarlıq fəaliyyətini istehsalın üç amili – torpaq, kapital və əməyin birləşdirilməsi ilə xarakterizə edirdi. Onun fik- rincə, sahibkar məhsul istehsal etmək üçün öz kapitalı və təşəbbüskarlıq qabiliyyətilə riskə gedən şəxsdir. Klassik iqtisadın banisi olan A.Smit «Xalqların sərvətinin təbiəti və səbəbləri haqqında tədqiqat» adlı əsərində sahibkarlıq fəaliyyətinin dəqiq xarakteristikasını verməyə cəhd etmişdir. Onun mülahizələrinə görə sahib- kar yeni kapitalın mülkiy-yətçisi kimi hər hansı konvensiya ideyalarının reallaşması və mənfəət alınması üçün riskə gedir. Ancaq A.Smit iqtisa- diyyatı «görünməz əl» vasitəsilə idarə edilən, özütənzimlənən mexanizm kimi təsəvvür edirdi, ona görə də sahibkarlıqda yaradıcılığa və sahibkar si- masına xüsusi diqqət yetirmirdi. C.M. Keyns də özünün kredit-pul və büdcə siyasəti vasitəsilə iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin zəruriliyini ifadə edən nəzəriyyəsində sahibkara təxminən eyni əhəmiyyəti verirdi. Alman iqtisadçısı V.Zombart sahibkarlıq nəzəriyyəsinin işlənilməsinə böyük töhfə vermişdir. V.Zombart sahibkarı «iqtisadçı», «təşkilatçı» və «ticarətçi» hesab edirdi. Y.Şumpeter sahibkarı istehsal amillərinin yeni kombinasiyasını həyata keçirən və bununla iqtisadi inkişafı təmin edən in- san adlandırırdı. O, hesab edirdi ki, sahibkarın istehsalın mülkiyyətçisi, fərdi kapitalist olması heç də məcburi deyil, əslində bankın, yaxud səhmdar cəmiyyətin idarəedicisi də sahibkar ola bilər.
Yüklə 4,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|