Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

11 

D.Rikardo  «Siyasi  iqtisadın  və  vergiyə  cəlb  olunmanın  başlanğıcı» 

adlı əsərində sahibkarın rolu haqqındakı mülahizələri inkişaf etdirmişdir. O 

sahibkarlıq fəaliyyətini kapitalizmdə abstrakt, sonsuz və təbii istehsal üsulu, 

sahibkarlıq  fəaliyyətini  isə  effektiv  təsərrüfatçılığın  vacib  elementi  hesab 

edirdi. K.Marksın iqtisadi nəzəriyyəsinin əsasını isə tamamilə alternativ ba-

xış təşkil edir. Daha doğrusu o, sahibkarlıq fəaliyyətinə kaptalizmdən doğan 

istismarçı alət kimi baxırdı. 

Sonralar  istehsal  amillərinin  koordinasiyası  ideyası  A.Marşall  (1842-

1924) tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. O, istehsalın üç əsas amilinə dördüncü 

amili – sahibkarlıq fəaliyyətini əlavə etmiş, sahibkarlıq fəaliyyətinin cəmiy-

yətin  həyatında  mühüm  rol  oynadığını,  iqtisadi  prosesləri  sürətləndirdiyini 

və təkmilləşdirdiyini xüsusi vurğulamışdır.  

Avstriya  iqtisadçısı  Y.Şumpeter   (1883-1950)  « qtisadi inkişaf nəzə-

riyyəsi»  adlı  kitabında  sahibkarlıq  fəaliyyətini  kapitalist  iqtisadiyyatında 

iqtisadi artımın təmin edilməsində başlıca hərəkətverici qüvvə hesab edirdi. 

O,  sahibkarı,  hər  şeydən  öncə,  yüksək  risk,  yaradıcılıq  və  sərbəstliyə  səy 

göstərən  bir  şəraitdə  yeni  fəaliyyət  kombinasiyaları  yaradan  və  yenilikləri 

reallaşdıran novator kimi nəzərdən keçirirdi. 

Y.Şumpeter  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  aşağıdakı  funksiyalarını  qeyd 

etmişdi: 

 

- yeni, istehlakçıya hələ məlum olmayan maddi nemətin və ya əvvəlki 

nemətin, ancaq yeni keyfiyyətdə istehsal edilməsi; 

- istehsalın əvvəllər tətbiq edilməmiş yeni metodlarından istifadə edil-

məsi; 

-  yeni  satış  bazarlarının  mənimsənilməsi  və  ya  əvvəlkilərin  geniş-

ləndirilməsi; 

- xammalın yeni mənbə və növlərinin mənimsənilməsi; 

- istehsal və satışın yeni təşkilati formalarının həyata keçirilməsi. 

ngilis  iqtisadçısı,  Nobel  mükafatı  laureatı  F.A.Hayek  (1899-1922) 

sahibkarlığın mahiyyətini spesifik şəkildə nəzərdən keçirmiş və sahibkarlığı 

bu  və  ya  digər  fəaliyyət  növü  kimi  deyil,  maksimum  mənfəət  əldə  etmək 

üçün  yeni  iqtisadi  imkanların  axtarılması  və  öyrənilməsi  kimi 

səciyyələndirmişdir. 

qtisadi  ədəbiyyatda  «sahibkar»  anlayışı  haqqında  müxtəlif  fikirlərə 

rast  gəlinir,  ancaq  onların  hamısında  müəyyən  oxşarlıq  nəzərə  çarpır. 

«Ekonomiks»  dərsliyinin  müəllifləri  K.Makkonnell  və  S.Brju  sahibkarlığa 

xüsusi fəaliyyət növü kimi baxırlar, hansı ki, əsasında bir sıra vacib şərt və 

tələblər  durur.  Birincisi,  sahibkar  əmtəə  və  xidmətlərin  istehsalının  vahid 

prosesində torpaq, kapital və əmək resurslarının birləşdirilməsi təşəbbüsünü 

öz üzərinə götürür.  kincisi, biznesin həyata keçirilməsi prosesində əsas qə-

rarın  qəbulu  kimi  çətin  vəzifəni  öz  üzərinə  götürür,  hansı  ki,  müəssisənin 

fəaliyyət  kursunu  müəyyən  edir.  Üçüncüsü,  sahibkar  yeni  məhsulun  isteh-

---

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

12 

salına,  yeni  istehsal  texnologiyalarının  və  biznesin  təşkilinin  yeni  for-

malarının  tətbiqinə  cəhd  göstərən  novatordur.  Nəhayət,  dördüncüsü, 

sahibkar riskə gedən insandır. 

Professor Q.N.Manafov biznes və sahibkarlıq arasında ümumi cəhətlər 

kimi hər ikisinin bazarla əlaqəli olmasını, mənfəət götürməyə  yönəlməsini, 

məhsul və xidmət istehsalı və satışı şəklində həyata keçirilməsini qeyd edir. 

Onun fikrincə, sahibkarlığın biznes fəaliyyətindən fərqi isə onun innovasiya 

xarakteri  ilə  məhdudlaşmır.  Konkret  işin  və  sövdələşmənin  reallaşması  ilə 

ə

laqədar  olan  biznes  fəaliyyətindən  fərqli  olaraq  sahibkarlıq  bazar  iqtisa-

diyyatında  fasiləsiz  bir  proses  olub,  onun  mövcudluğunun  və  inkişafının 

ə

sas şərtidir. 

Professor A.B.Abbasovun fikrincə sahibkar – risk şəraitində fəaliyyət 

göstərən,  təşəbbüskar,  yaradıcı,  sosial-iqtisadi  mexanizmi  təşkil  edən  in-

sandır. Düzdür, «sahibkar» və «sahibkarlıq» anlayışlarında yaxınlaşma hiss 

olunur. Əslində sahibkar sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan insandır. 

«Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanu-

nunda  yazılmışdır:  «Sahibkarlıq  fəaliyyəti  (sahibkarlıq)  fiziki  şəxslərin, 

onların birliklərinin, habelə hüquqi şəxslərin mənfəət və ya şəxsi gəlir əldə 

edilməsi  məqsədilə  özlərinin  cavabdehliyi  və  əmlak  məsuliyyəti  ilə,  yaxud 

digər  hüquqi  və  ya  fiziki  şəxslərin  adından  qanunvericiliklə  qadağan  edil-

məyən  təsərrüfat  fəaliyyətinin  bütün  növləri,  o  cümlədən  məhsul  istehsalı, 

satışı  və  xidmətlər  göstərilməsi  formasında  həyata  keçirdikləri  müstəqil 

təşəbbüskarlıq  fəaliyyətidir».  Bu  tərif  təkmildir,  sahibkarlıq  fəaliyyətinin 

məzmununu dəqiq əks etdirir.  

Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyasında  və  “Sahibkarlıq  fəa-

liyyəti  haqqında”  Qanununda  təsbit  edilmişdir  ki,  fiziki  və  hüquqi  şəxslər 

qanunvericiliklə qadağan edilməyən təsərrüfat fəaliyyətinin bütün növləri, o 

cümlədən  məhsul  istehsalı,  satışı  və  xidmətlər  göstərilməsi  formasında  

müstəqil biznes fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququna malikdirlər. 

qtisadi  ədəbiyyatlarda  “biznes”  termininə  müxtəlif  təriflər  verilir, 

məsələn: 

- biznes – öz biliyi, bacarığı və kapitalından istifadənin köməyi ilə gə-

lirin alınmasına yönəldilən insan fəaliyyətidir; 

-  biznes  –  işin  görülməsi  sistemidir,  insanlar  üçün  zəruri  məhsul 

istehsalı və xidmətlərin göstərilməsidir; 

-  biznes  –  istehlakçıların  tələbatını  ödəmək  üçün  yaradılan  istehsal 

sistemidir; 

- biznes - yüksəkkeyfiyyətli məhsul istehsalı və xidmətlər göstərilməsi 

vasitəsilə puldan pul əldə etmək bacarığıdır. 

Yuxarıda söylənilən fikirləri umumiləşdirərək biznesə aşağıdakı tərifi 

vermək daha düzgün olardı. 

---