Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
13
Biznes – istehlakçıların tələbatının ödənilməsi və mənfəətin (gəlirin)
ə
ldə edilməsi məqsədilə təşəbbüskar insanlar arasında işgüzar münasi-
bətlərin məcmusudur. Biznes və onun mühüm istiqaməti olan sahibkarlıq
fəaliyyəti bazar iqtisadiyyatının ayrılmaz tərkib hissəsidir, iqtisadi artım
tempini, ümumi daxili məhsulun strukturunu və keyfiyyətini müəyyən edir.
Biznesin inkişafı demokratik prinsiplərə və azad bazar münasibətlərinə əsas-
lanan milli iqtisadiyyatın formalaşması və davamlı inkişafına kömək edir.
Belə ki, müasir biznesin sürətli inkişafı sayəsində Azərbaycan iqtisa-
diyyatında qeyri-dövlət sektoru aparıcı mövqeyə çıxmış, yəni ümumi daxili
məhsulda onun payı 81 faizə çatmışdır.
Biznes fəaliyyətini inkişaf etdirmək və milli iqtisadiyyatda onun
rolunu artırmaq üçün “Biznesin təşkili və idarə edilməsi” ixtisası üzrə ba-
kalavr və magistr kadrların hazırlanması məsələsi zəruriyyətə çevrilmişdir.
“Biznesin təşkili və idarə edilməsi” fənninin tədrisində məqsəd iqtisadçı ba-
kalavrlara biznesin təşkili və idarə edilməsinin nəzəri və praktiki məsələləri
haqqında zəruri bilikləri öyrətməkdir.
Kitabın strukturu biznesin təşkili və idarə edilməsinə bilavasitə aid
olan mövzuların qarşılıqlı əlaqəsi və asılılığı nəzərə alınmaqla məntiqi ar-
dıcıllıqla qurulmuşdur. Bu fənnin səmərəli tədrisi və tələbələr tərəfindən
yaxşı mənimsənilməsi məqsədilə mövzular üç bölmədə qruplaşdırılır: biz-
nesin təşkili, biznesin planlaşdırılması və biznesin idarə edilməsi.
“Biznesin təşkili və idarə edilməsi” fənninin tədqiqat obyektini müx-
təlif mülkiyyət və təsərrüfatçılıq formalarında biznes fəaliyyəti ilə məşğul
olan təsərrüfat subyektləri, predmetini isə biznes fəaliyyətinin səmərəli
təşkili, planlaşdırılması və idarə edilməsi ilə bağlı məsələlərin öyrənilməsi
təşkil edir.
1.2. Biznesin məqsədi və növləri
Biznesin məqsədi dedikdə müəssisənin kifayət qədər uzun müddət
ə
rzində nail olmağa cəhd etdiyi son nəticə başa düşülür. Biznesin xarakte-
rindən, inkişaf səviyyəsindən və s. amillərdən asılı olaraq məqsədi müx-
təlif ola bilər.
Buna misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar:
- mənfəətin əldə edilməsi;
- biznes fəaliyyətini inkişaf etdirmək üçün zəruri vəsaitlərin top-
lanması;
- cəmiyyətə zəruri əmtəə və xidmətlərin təqdim edilməsi;
- bazarda, sahədə qabaqcıl mövqeyə nail olunması;
- istehlakçıların tələbatının optimal ödənilməsi;
- öz əməkdaşlarına səmərəli fəaliyyət göstərmələri üçün əlverişli şə-
raitin yaradılması.
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
14
Biznesin məqsədinə çatmaq üçün konkret vəzifələrin həlli nəzərdə
tutulur. Biznes məqsədlərinin düzgün seçilməsi və yerinə yetiriləcək konkret
vəzifələrin müəyyənləşdirilməsi müəssisənin potensial imkanlarının tam sə-
fərbərliyə alınmasına, əmək, material və maliyyə resurslarından daha sə-
mərəli istifadə edilməsinə imkan verir.
Biznes fəaliyyəti bir sıra əlamətlər üzrə təsnifləşdirilir. Buna aşağı-
dakıları aid etmək olar:
- fəaliyyət növünə görə (istehsal, kommersiya, maliyyə və konsaltik
biznes);
- fəaliyyət miqyasına görə (kiçik, orta və iri biznes);
- mülkiyyət formasına görə (dövlət, xüsusi və bələdiyyə biznesi);
- mülkiyyətçilərin sayına görə (fərdi və kollektiv biznes);
- təşkilati-hüquqi formasına görə (təsərrüfat yoldaşlıq, təsərrüfat
cəmiyyət, kooperativ);
- təşkilati-iqtisadi formasına görə (konsern, assosiasiya, sindikat,
karter, maliyyə-sənaye qrupları).
Biznesin növləri sahibkarın əsas fəaliyyət sferasını müəyyənləşdirir.
Biznesin bütün növləri ayrıca, yaxud birlikdə fəaliyyət göstərə bilər.
Biznes növlərinin təsnifatı onlardan hər birinin spesifikasını əks etdirir
(şəkil 1.1).
stehsal biznesi - çoxşaxəli biznes fəaliyyətinin aparıcı və mürəkkəb
növü hesab edilir. stehsal biznesində məhsul istehsal edilir, iş və xidmətlər
yerinə yetirilir, müəyyən mənəvi dəyərlər yaradılır. stehsal biznesinin üstün
sürətlə inkişaf etdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir, çünki o, digər biz-
nes növlərinin inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirir. stehsal biznesinin
tərkibinə məhsul və xidmətlər istehsalı və onların istehsal istehlakı, inno-
vasiya, elmi-texniki fəaliyyət və s. aiddir.
stehsal biznesi ilə məşğul olan şəxs, hər şeydən əvvəl, istehsal edə-
cəyi məhsulu və göstərəcəyi xidmət növünü müəyyənləşdirməli, potensial
istehlakçını axtarıb tapmalı və onunla əlaqə qurmalıdır. Bazar iqtisadiyyatı-
nın inkişaf etdiyi qərb dövlətlərində sahibkarla potensial istehlakçı arasında
ş
ifahi razılaşmalar etibarlı təminat sayılır, yalnız zəruri hallarda bu razı-
laşma sonradan saziş formasında bağlanıla bilər. Bazar iqtisadiyyatına keçid
dövründə sahibkarla istehlakçı arasında şifahi razılaşma çox vaxt etibarlı
olmur.
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
15
Şə
kil 1.1. Biznes növlərinin təsnifatı
Elmi-texniki tərəqqinin sürətlənməsi milli iqtisadiyyatın formalaşması
və dayanıqlı inkişafında mühüm rol oynayır. “Yapon möcüzəsi” buna bariz
sübutdur. Məlum olduğu kimi, kinci cahan savaşında Yaponiyanın xalq
təsərrüfatı tamam dağılmış, qalib dövlətlər texnikanın yararlı hissələrini sö-
küb aparmış, qalan hissələrini isə məhv etmişlər. Yaponlar iqtisadiyyatın
bərpasına sıfırdan, özü də boş əllə başlamalı oldular. Buna baxmayaraq, Ya-
Biznesin növləri
stehsal
nnovasiya
Elmi-texniki
Ə
mtəə istehsalı
Xidmət
göstərilməsi
Ə
mtəənin istehsal
istehlakı
Xidmətin
istehsal istehlakı
nformasiya
Kommersiya
Maliyyə
Konsultativ
Ticarət
Ticarət -
tədarük
Bank
Ticarət-
vasitəçilik
Ə
mtəə birjası
Sığorta
Audit
Lizinq
Maliyyə birjası
Ümumi
idarəetmə
nzibati
Maliyyə
idarəetməsi
Kadrların
idarə edilməsi
Marketinq
nformasiya
texnologiyası