Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 4,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.3. Biznesin t əşkilati-hüquqi formaları
- Payçı v
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 20
1.3. Biznesin təşkilati-hüquqi formaları
Biznesin müxtəlif təşkilati-hüquqi formaları mövcuddur (şəkil 1.2).
Şə kil 1.2. Biznesin təşkilati-hüquqi formaları
Biznesin təşkilati-hüquqi formaları bir sıra əlamətlərə görə fərqlənirlər ki, bunlara aşağıdakıları aid etmək olar: - kapital sahibinin idarəetmədə və müəssisənin istehsal fəaliyyətində şə xsən iştirakının zərurilik dərəcəsi; - sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən vətəndaşın və kommersiya təşkilatının kapital mülkiyyətçisinin kreditorlar qarşısında əmlak məsuliy- yətinin dərəcəsi; - müəssisənin nizamnamə kapitalının qoyulan vəsaitin qaytarılması imkanı və qaydası. Kollektiv sahibkarlığın ən geniş yayılmış formaları təsərrüfat-yol- daşlıq və təsərrüfat-cəmiyyət hesab edilir. Bunlar bir sıra ümumi cəhətlərə malikdirlər: - təsisçilərin qoyduqları pay hesabına yaranmış əmlak, həmçinin on- ların fəaliyyəti prosesində istehsal və əldə edilənlər üzərində mülkiyyət hüququ vardır; - onların hamısı ümumi mülkiyyət hüququna malik olan kommersiya təşkilatlarıdır; - cəmiyyət və yoldaşlıq hüquqi şəxs kimi digər cəmiyyətlərdə və yoldaşlıqlarda iştirak edə bilərlər; Biznesin təşkilati-hüquqi formaları
Hüquqi şəxs yaratmadan vətəndaşların sahibkarlıq fəaliyyəti
Kommersiya təşkilatları Təsərrüfat yoldaşlıq
Təsərrüfat cəmiyyət
stehsal kooperativi
Unitar müəssisə
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 21
- nə qədər ki, cəmiyyət və yoldaşlıq öz əmlakının mülkiyyətçisidir, on- ların təsisçilərinin cəmiyyətə münasibətə görə yalnız məcburi xarakterli hüququ vardır. Təsərrüfat yoldaşlıq və təsərrüfat cəmiyyət təsərrüfatçılığın təşkilati- hüquqi formasına görə bir-birinə yaxındır ki, bu da bir növdən digərinə keç- məyə imkan verir. Ancaq onların arasında əsas fərq ondan ibarətdir ki, təsərrüfat yoldaşlıqda şəxslər birləşir, təsərrüfat cəmiyyətdə isə kapitallar birləşir. Bu əsas fərq onların hüquqi vəziyyətini müəyyən edir: - təsərrüfat yoldaşlıqda bizneslə fərdi sahibkarlar, yaxud kommersiya təşkilatları məşğul ola bilər; - cəmiyyət bir şəxs tərəfindən yaradıla bilər, yoldaşlıq isə yox. Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan vətəndaş öz öhdəliklərinə görə bütün əmlakı ilə cavabdehdir. Fərdi sahibkarlıq həm fərdi (təkbaşına) yaradılan müəssisə əsasında, həm də yoldaşlıq və cəmiyyət formasında yaradılan müəssisə vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Xüsusi fərdi müəssisə bir nəfərin şəxsi mülkiyyəti olaraq həm biznes fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə görə və həm də bu fəaliyyətlə bağlı alınan nəticələrə görə tam məsuliyyət daşıyır. Xüsusi fərdi müəssisənin nizamnamə fondu mövcud qanunvericiliklə müəyyən edilmiş müddətdə müəssisənin hesablaşma hesabına təsisçinin qoyduğu vəsaitdən əmələ gəlir. Fərdi müəssisənin əmlakı müəssisənin təsisçiləri və iştirakçılarının, həmçinin onun mənfəətində iştirak edən şəxslərin qoyduqları pay hesabına formalaşır. Fərdi müəssisədə əmək fəaliyyəti ilə həm təsisçi, həm də əmək müqa- viləsi əsasında vətəndaşlar məşğul olurlar. Muzdlu işçilərə əməkhaqqı ödə- nilir, həmçinin mövcud qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş sosial-iqtisadi təminatlar verilir. Fərdi müəssisənin özünün ayrıca hesablaşma hesabı, valyuta hesabı olur. Müəssisənin əmlakı mövcud və müqavilə qiymətilə müəyyən edilmiş həcmdə balansda qeyd olunur. Prinsipcə müəssisənin idarəetmə strukturu- nun istənilən variantı mümkündür, o, işçilərin sayı, istehsalın xarakteri, mülkiyyətçinin ixtisas səviyyəsi və kompetensiyası kimi amillərdən bila- vasitə asılıdır. Biznes fəaliyyətində istifadə olunan kapitalın və sahibkarın intellek- tual potensialının artması təsərrüfat yoldaşlıq yaratmaqla təmin edilə bilər ki, bunun da iki növü olur: tam şərikli, payçı və şərikli. Şə
müqavilə əsasında təsis edilir. Müəssisənin şərikləri onun öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə görə özlərinin bütün əmlakı ilə məsuliyyət daşıyırlar. Fəaliyyət göstərən müəssisəyə sonradan daxil olan şərik həm də müəssi- sənin əvvəlki borclarına görə bütün əmlakı ilə məsuliyyət daşıyır. Müəssi- Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 22
sədən çıxan şərik həmin vaxta kimi müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində ya- ranmış borclara görə digər iştirakçılarla birlikdə bütün əmlakı ilə məsuliyyət daşıyır.
tərəfindən təsis edilir. Şərik və payçı həm fiziki şəxs, həm də hüquqi şəxs ola bilər. Şərik müəssisənin öhdəliklərinə və borclarına görə özünün bütün ə mlakı ilə, payçı isə yalnız müəssisəyə verdiyi pay həcmində məsuliyyət da- ş ıyırlar. Fəaliyyət göstərən müəssisəyə daxil olan şərik həm də müəssisənin həmin vaxta kimi olan borclarına görə də bütün əmlakı ilə məsuliyyət da- ş ıyır. Müəssisədən çıxan şərik həmin vaxta kimi yaranmış borclara görə də digər şəriklərlə birgə öz əmlakı ilə məsuliyyət daşıyır. Müəssisənin idarə heyətinin üzvlərinin seçilməsində və onların səla- hiyyətlərini müəyyənləşdirən nizamnamə müddəalarının qəbul edilməsində yalnız şəriklərin səs vermək hüququ vardır. Nizamnamənin digər müd- dəalarının qəbul edilməsində və müəssisədaxili məsələlərin həllində həm də payçıların səs vermək hüququ vardır. Payçı və şərik müəssisədən çıxdıqda öz payını geri alır. Yoldaşlığın göstərilən növlərinə bir neçə ümumi əlamətlər xasdır: 1. Yoldaşlıq – insanların könüllü birləşərək sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmasıdır. Praktiki olaraq yoldaşlığa çox da böyük olmayan bir qrup şə xslər daxil olur. Şərikləri vahid maraq birləşdirir. 2. Yoldaşlıq – müqavilə birliyidir. Müqavilə yazılı şəkildə bağlanılır və tam iştirakçıların hamısı tərəfindən imzalanır. Təsis müqaviləsində şərik- lərin adı, onun yerləşdiyi yer və idarəetmə qaydası haqqında məlumatlar, qoyulan kapitalın həcmi və tərkibi, nizamnamə kapitalında iştirakçıların pa- yının dəyişilməsi, iştirakçıların məsuliyyəti barədə məlumatlar əks etdirilir. 3. Yoldaşlıq – əmlak vasitələrinin birləşməsidir, hansı ki, pul, əşya, daşınan və daşınmaz əmlak şəklində bağlanıla bilər. Daşınmaz əmlaka tor- paq sahəsi, su obyekti, meşə, bina, tikililər və s. aid edilir. ştirakçılar həm özünün bütün əmlakını, həm də onun müəyyən hissəsini qoymaq hüququna malikdir. 4. Yoldaşlıq – maddi vəsaitlərlə yanaşı şəxsi qüvvənin birləşməsidir. Şə xsi iştirak işin yerinə yetirilməsində, yaxud xidmətlər göstərilməsində təşkilati, sərəncam və idarəetmə fəaliyyətinin həyata keçirilməsində, in- tellektual əməkdə ola bilər. Bu cür iştirakçının payı müxtəlif ola bilər, ancaq müəssisənin fəaliyyətində hər hansı formada şəxsi iştirakı mütləq vacibdir, ə ks təqdirdə iştirakçının mənfəətdən pay istəmək hüququ yoxdur. 5. Yoldaşlığın məqsədi özünün xarakterinə görə ən müxtəlif birgə fəaliyyətdən mənfəət alınması hesab edilir. Beləliklə, yoldaşlıq – öz maddi vəsaitlərini birləşdirən və şəxsi səyləri ilə müştərək fəaliyyətdən mənfəət alınmasına çalışan iştirakçıların bağladıqları müqaviləyə əsaslanan korporasiyadır.
Yüklə 4,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|