Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet



Yüklə 5,72 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/197
tarix06.02.2018
ölçüsü5,72 Mb.
#26543
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   197

Dünya iqtisadiyyatının tarixi 

 

 



4

                                                            

Məlumdur  ki,  bununla  əksər  tədqiqatçılar  razılaşsalar  da,  onun 

mahiyyəti prizmasından yekdil fikirdə deyillər: 

1)

  Tarix – yüksələn xətlə gedən inkişaf prosesidir, tərəqqidir. 



2)

  Tarix – sadəcə olaraq inkişafdır. 

3)

  Tarix – ancaq dəyişmədir. 



Sonuncu  baxış  tarixi  heç  də  həmişə  proses  kimi  səciyyələndirmir. 

Tarix  –  bir-biri  ilə  əlaqədə  olmayan  çox  sayda  müxtəlif  təsadüflərin 

qaydasız yığınıdır. 

stənilən  halda,  tarixi  prosesin  mahiyyətini  anlamaq  üçün  inkişaf 

edənin  “nə”,  yaxud  “kim”  olduğunu,  başqa  sözlə,  prosesin  subyektini 

müəyyənləşdirmək zəruridir. 

Həmçinin,  qeyd  edilməlidir  ki,  tarixin  subyekti  elə  tədqiq  edilən 

obyektin özüdür. Yəni, tarixi prosesdə tədqiqat nöqteyi-nəzərindən subyekt 

– obyekt eyniyyəti mövcuddur. 

Məhz bu prizmadan, dünya iqtisadiyyatının tarixində ən azı üç böyük 

problem mövcuddur: 

1)

  Tarixi-iqtisadi prosesin dərkedilməsi və interpretasiyası problemi. 



2)

  Tarixi-iqtisadi  prosesin  əsasları  və  hərəkətverici  qüvvələrinin 

müəyyənləşdirilməsi problemi. 

3)

  Tarixi-iqtisadi prosesin xronoloji dövrlənməsi problemi. 



Müasir tarixi-iqtisadi ədəbiyyatda, o cümlədən retrospektiv müstəvidə 

sadalanan problemlərə  yanaşma tərzləri ifrat çoxluğu, ziddiyyətliliyi və bir 

çox  hallarda  tarixi  gerçəkliyə  adekvat  olmamaları  ilə  səciyyələnir.  Əgər 

nəzərə  alsaq  ki,  tarixi-iqtisadi  prosesin  hərəkətverici  qüvvələri  ilə  tarixi-

iqtisadi  prosesin  düzgün  dərkedilməsində  mühüm  rol  oynayan  səbəbiyyət, 

determinizm, təsadüf və zərurət, imkan və gerçəklik, müəyyənlik və qeyri-

müəyyənlik,  azadlıq  və  s.  Problemlər  sıx  bağlılıqdadır,  onda  metodoloji 

müəyyənliyin  və  gerçəkliyə  adekvatlığın  müstəsna  rol  oynadığını  anlaya 

bilərik. 

Dərsliyin ənənəvi qaydada tərtib edilmiş dərsliklərə verilən tələblərə o 

qədər  də  uyğun  gəlmədiyinin  fərqindəyik.  Ənənəviçilik  dərslikdə 

ümumqəbul  edilmiş  elmi  həqiqətlərin  əks  olunmasını,  onların 

mübahisəsizliyi  və  alternativsizliyini  başlıca  tələb  kimi  ortaya  qoyur. 

Əlbəttə, bu cür yanaşmanı qəbul etməmək mümkünsüzdür. 

Amma  təəssüf  ki,  “  dünya  iqtisdiyyatının  tarixi”ndə  (eləcə  də,  əksər 

ictimai-humanitar  elmlərdə)  bir  elm kimi hamı tərəfindən  birmənalı olaraq 

qəbul edilən “həqiqətlər” yoxdur. 

Bunun  yerinə  bir-birini  inkar  edən  “həqiqətlər”  bolluğu  mövcuddur. 

Elmin  bugünkü  metodoloji  arsenalı  çərçivəsində  bu  “həqiqətlər”dən 



Dünya iqtisadiyyatının tarixi 

 

 



5

                                                            

hansının  yeganə  düzgün  “həqiqət”  olduğunu  müəyyənləşdirmək 

mümkünsüz görünür. Buna görə də, tələbələri “həqiqət” adı altında təqdim 

edilən biristiqamətli  yanılma çərçivəsinə salmaqdansa, bütövlükdə mövcud 

olan  çoxluğun  panoramını  verməyi  daha  məqsədəuyğun  hesab  edirik. 

Bununla belə, bir çox məsələlərdə konkret müəllif mövqeyi də sərgilənir. 

Dərsliyin tərtibi metodikası ənənəvi yanaşmadan həm məzmun, əhatə 

dairəsi, həm də mahiyyətcə fərqlidir. Fərqlilik – real gerçəkliyin ifrat müxtə-

lifliyindən və ümumdünya tarixi-iqtisadi prosesin “çoxölçülü” məntiqindən 

qaynaqlanmaqla aşağıdakıları ehtiva edir: 

-

 



Tarixi-xronoloji müstəvidə, eləcə də müasir dövrdə baş verən 

hadisə  və  proseslərin  real  məzmununa  tam  şəkildə  adekvat 

olan,  hamı  tərəfindən  qəbul  edilən  vahid  sinkretik 

nəzəriyyənin yoxluğu; 

-

 

Metodoloji baxışlarda ifrat müxtəliflik; 



-

 

qtisadi-tarixi  proses  və  hadisələrdə  həqiqətin  aşkarlanması 



kriterilərinin mübahisəliliyi və ziddiyyətliliyi; 

-

 



qtisadi  məzmun  daşıyan  tarixi  faktların  interpretasiyasında 

subyektivizmin  həlledici  rol  oynaması;  Faktların  gerçəklik 

dərəcəsini  yoxlamaq  imkanlarının  ifrat  məhdudluğu,  yaxud 

mümkünsüzlüyü. 

Dərsliyin  konkret  strukturuna  gəldikdə  isə,  qeyd  etməliyik  ki,  ilkin 

başlanğıç, yaxud biliklərin strukturlaşdırılması prizmasından fərqli yanaşma 

ortalığa qoyulmuşdur. 

Dünya iqtisdiyyatının bir sistem kimi yaranması və inkişafından çıxış 

etməklə  tarixi-iqtisadi  prosesin  xronoloji  dövrlənməsində  əsas  kriteri  kimi 

kardinal  dəyişikliklərlə  sonuclanan  keyfiyyət  aspektləri  götürülmüşdür. 

“Kardinal  dəyişiklik”  ifadəsi  təkcə  iqtisadi  sferada  deyil,  bütünlükdə 

cəmiyyətin  (qlobal  sosium)  yeni  keyfiyyət  mərhələsinə  keçid  anlamını 

daşıyır.  ctimai həyatın bütün sferalarında adekvat dəyişikliklərə səbəb olan 

yeniləşmə 

prosesi 

böyük 



(mahiyyətcə) 

xronoloji 

dövrdə 

qruplaşdırılmışdır: 



1)

  “Mənimsəmə” iqtisadiyyatı. 

2)

  “ stehsal” iqtisadiyyatı. 



3)

  “Xidmət” iqtisadiyyatı. 

4)

  “ nformasiya” iqtisadiyyatı. 



Fikrimizcə, qeyd edlən ardıcıllıqla verilən dövrlənmə: 

Tarixi-iqtisadi  prosesin  interpretasiyasında  hər  hansı  br  nəzəri-

metodoloji  çərçivədə  “qapanmaq”  məcburiyyətini  aradan  qaldırır.  Tarixi 

həqiqətin aşkarlanması nöqteyi-nəzərindən qeyd edilən qənaət əslində elmi 




Yüklə 5,72 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   197




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə