Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet



Yüklə 213,58 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/7
tarix02.03.2018
ölçüsü213,58 Kb.
#29085
1   2   3   4   5   6   7

 

 

                                                                                            Cədvəl 1.1 



                     Vaqranka şixtəsi təşkiledicilərinin orta miqdarı, % 

Çuqun tökükləri  Domna 

çuqunu 

Kənardan gətirilən 



qırıntı 

stehsalın öz 

qırıntıları 

Ferro 


ə

rintilər 

Çuqun 

Polad 


Kürəvi qrafitli 

30-50 


20-30 

0-10 


30-35 

1-2 


Lövhəvarı qrafitli  20-40 

15-25 


10-20 

30-35 


2-3 

Döyülən 


10-20 

10-20 


30-50 

35-45 


2-4 

 

Vaqrankada çuqun əridərkən istifadə edilən əsas yanacaq koks və təbii qazdır. 



Yanacaq  sərfiyyatı  tikələrin  ölçülərindən,  onların  sıxlığından,  reaksiya  qabiliyyə-

tindən,  mexaniki  möhkəmliyindən,  kükürdün  və  külün  miqdarından  asılıdır. 

Yanacağın tərkibindəki külün miqdarı 8-10%-dən çox olmamalıdır.  

Vaqrankada koksun üzərinə ağır metallik şixtə sütun təzyiq göstərir. Ona görə 

də  koks  tikələri  möhkəm  olmalıdır.  Kokil  tikələri  aşağı  möhkəmliyə  malik  olduqda 

dağılaraq xırdalandığından, şixtədə üfürmənin müntəzəm bölüşdürülməsi və metalın 

qızdırılması çətinləşir. Koks ələnməli və möhkəmliyi yoxlanılmalıdır.  

Belə  ki,  furma  zonasında  koks  ovuntuları  posa  ilə  birlikdə  metalı  soyudur, 

həmçinin,  koksun  sərfi  artır.  Koksu  diametri  2  m,  uzunluğu  0,8  m  olan  silindrik 

barabanlarda sınaqdan keçirirlər.  

Barabana 410 kq koks yükləyir, 10 l/dəq tezliklə 15 dəq. müddətində fırladırlar. 

Kiçik  tikələr  barabanın  xüsusi  hazırlanmış  deşiklərindən  töküldükdən  sonra  koksun 

hissəsi  çəkilir.  Çəki  kiloqramla  ifadə  olunur  və  baraban  nümunəsi  adlanır.  Koksun 

mexaniki  möhkəmliyi  «baraban  nümunəsi»  hazırlandıqdan  sonra  325  kq-dan  çox 

olmalıdır.  



 

 

Yanacağın  nəmliyi  minimal  (4%)  olmalıdır.  Yanacağın  reaksiya  qabiliyyəti, 



yəni 900°C temperaturda koksun CO

2

-ni CO-dək reduksiya etmə qabiliyyəti nə qədər 



aşağı olarsa, vaqranka qazlarında CO

2

/CO nisbəti o qədər çox, ərintinin temperaturu 



isə o qədər yüksək olar. Növündən asılı  olaraq vaqranka koksunun tərkibində 1,4 %-

dək S olur [ 8 ].  

Ş

ixtə materialları, yanacaq və flüsün ərintiyə hazırlanması.  stənilən tökmə 

ə

rintisinin əridilməsi zamanı ancaq kimyəvi tərkibi məlum olan şixtə materiallarından 



istifadə  etmək  olar.  Ona  görə    tökmə  sexinə  daxil  olan  bütün  şixtə  materiallarına, 

yanacağa,  flüsə və odadavamlı materiallara nəzarət edilir.  

Tökmə  sexinə  daxil  olan  materialların  keyfiyyətini  müəyyənləşdirən  əsas 

sənədlər sertifikat və pasportdur. Bu sənədlər olmadan materiallardan istifadə etmək 

olmaz.  Belə  sənədlərə  malik  olan  materialları  istehsalata  buraxmazdan  əvvəl  seçmə 

yolu ilə  zavodun laboratoriyalarında yoxlayırlar. 



Geriqaytarılan  istehsal  tullantıları.  Bura  tökmə  sistemləri  əlavəliklər,  zay 

töküklər, skrap və s. daxildir. Onları istifadədən qabaq yanıb-yapışmış qəlib və içlik 

qarışıqlarından təmizləyirlər. Belə ki, onlara yapışmış qarışıqların posaya keçməsinə 

vaqrankada əlavə yanacaq və flüs sərf edilir.  

Tullantıların da iri tikələri tələb olunan ölçülərədək xırdalanır. Bütün hallarda 

ə

ritmənin münasib aparılması üçün tullantı və qırıntı tikələrinin ölçüləri vaqrankanın 



daxili diametrinin 1/3-dən kiçik olmalıdır. 

Ə

rinti  zamanı  istifadə  edilən  ferroərintilər  və  flüslər  tələb  edilən  ölçülərədək 



yanaqlı  xırdalayıcılarda,  mexaniki  ələklərdə  çəkicli  və  kürəli  dəyirmanlarda  xırda-

lanır.  Dəqiq  çəkilmiş  şixtə  materialları  vaqrankaya  badyalar  vasitəsilə  yüklənir. 

Ş

ixtənin  çəkilməsi  üçün  müxtəlif  çəki  qurğularından  istifadə  olunur.  Müasir 



vaqrankalar  şixtənin  çəkilməsi  və  yüklənməsi  üçün  avtomat  avadanlıqlar  dəsti  ilə 

təchiz edilmişdir. 




 

 

Çuqunəritmə  texnoloji  prosesləri  vaqranka  və  elektrik  sobalarında  aparılır. 



Onları təhlil edək. Vaqranka əritməsi zamanı sobada bir sıra fiziki-kimyəvi proseslər 

baş verir. Bu proseslərin məcmusu əritmə prosesi adlanır. Bunlardan əsas iki proses-

ş

ixtənin aşağıya doğru fasiləsiz hərəkəti və yanma  məhsullarının yuxarı istiqamətdə 



hərəkəti-sobada baş verə bilən digər proseslərin gedişini təyin edir.  

Ş

ixtənin  sobada  qızması,  ondan  nəmliyin  kənar  olunması,  karbonatlı 



birləşmələrin  və  metal  oksidlərinin  parçalanması,  metal  oksidlərinin  reduksiyası, 

posanın əmələ gəlməsi və s. şixtənin və soba qazlarının hərəkət sürətindən, şixtənin 

paylanma xarakterindən asılıdır. Sobaya verilən şixtə materialı hiqroskopik (koksda) 

və hidrat (filizdə) nəmliyə malik olur. 

Hiqroskopik  nəmlik  koloşnikdə,  hidrat  nəmlik  isə  sobanın  daha  yüksək 

temperaturlu  (670-1270  K-da)  zonasında  kənar  olunur.  Hidrat  birləşməsinin 

parçalanması istiliyin udulması ilə müşayiət olunur. Şixtədə CaCO

3

, MgCO



3

, FeCO


3

 

və MnCO



3

 kimi karbonatlı birləşmələr ola bilər. Bunlar şixtəyə filizlə daxil olur, ya 

da onun tərkibinə texnoloji komponent kimi verilir. 

Göstərilən  karbonatlar  müxtəlif  temperaturlarda  endotermik  reaksiyalar  üzrə 

parçalanır: 

ܯ݁ܥܱ


= ܯܱ݁ + ܥܱ

(−݈ܳ݇ܽ) 


CaCO

3

-ın sürətlə dissosasiyasının uyğun gəldiyi temperatur təxminən 1260 K-



dir.  Təxminən  1270  K  temperaturlu  zonalarda  kiçik  ölçülü  CaCO

3

  tam  parçalanır. 



Nisbətən iri ölçülü hissələrin tam parçalanması isə sobanın daha yüksək temperaturlu 

zonalarda qurtarır. 

Bu zonalarda gedən parçalanma reaksiyaları endotermiki xarakterli olduğundan 

sobanın  temperaturunu  aşağı  salır.  Sobanın  temperaturunun  aşağı  düşməsinə 

endotermik xarakterli karbonun qazlaşma reaksiyası da təsir edir: 

ܥ

(௞௢௞௦)



+ ܥܱ

= 2ܥܱ(−݈ܳ݇ܽ) 



 

Beləliklə,  karbonatlı  birləşmələrin  parçalanması  sobada  dəmirin  reduksiya 

olunma zonasının temperaturunu aşağı salır, onun reduksiyasını zəiflədir və kokusun 

bir hissəsi CO

2

 ilə reaksiyaya girdiyindən onun furmaya çatan miqdarını azaldır. Bu 



hal yanma zonasının lazımi dərəcəyədək qızması üçün əlavə koksun sərf olunmasını 


Yüklə 213,58 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə