Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 4,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 185 bıyannamısindı ıks olunmuı “kınar nızarıtin üstünlüyü” prinsipi bizim qanunvericilikdı tıtbiq olunmur. Dünya tıcrübısindı, ali kınar nızarıt orqanlarına, hıtta daxili nızarıt standartlarının hazırlanması hıvalı olunur. Mısılın, ABı-da hılı 1950-ci ildı qıbul olunmuı “Büdcı proseduraları vı mühasibat uçotu proseduraları” adlı qanun ABı-ın Baı nızarıt idarısinı hökumıt üçün mühasibat uçotu, maliyyınin idarı olunması vı daxili nızarıt standartlarının hazırlanmasını tapıırmııdır. Kınar nızarıt orqanı nızarıtin keyfiyyıtinin yüksık sıviyyısini tımin etmık üçün aıaııdakı metodları istifadı etmıklı xüsusi monitorinq sistemini formalaıdırmalıdır: a) “Soyuq yoxlamalar” (cold reviews) − aparılmıı nızarıt tıdbirindın sonra auditorların fıaliyyıtinin onlara münasibıtdı müstıqil olan digır auditorlar tırıfindın kompleks yoxlanılmasıdır. b) “Qaynar yoxlamalar” (hot reviews) − auditin key- fiyyıtinı onun gediıi prosesindı nızarıtin aparılmasıdır. c) ımıkdaıların kompetentliyinin kompleks yoxlanılması (reviews of competence). e) Özıl ixtisaslaımıı firmalar vı ya digır ali audit or- qanları tırıfindın kınar yoxlamaların aparılması. Azırbaycanda dövlıt büdcısinin formalaıdırılması vı icrası qanunvericiliyinin qısa xarakteristkası, milli iqtisadi qanunvericiliyin, iqtisadi inkiıafın sıviyyısinı vı iqtisadi strukturun formalaımıı xüsusiyyıtlırinı çevik uyıunlaıması zırurıtini bir daha göstırir. Ölkımizdı iqtisadi inkiıafın son 5 ildıki gediıinin, dövlıt büdcısinin evolyusiyasında ıksini ifadı edın, aıaııda verilın qiymıtlındirmılır fikrimizin subutu hesab edilı bilır. 2004 ilin Dövl t büdc si. ılk dıfı olaraq “2004-cü ilin dövlıt büdcısi” layihısi yeni “Büdcı sistemi haqqında” qanu- nun tılıblırinı müvafiq hazırlandııından ıvvıl illırlı müqa- yisıdı daha çox informasiya daıımııdır. Parlamentı tıqdim edilmiı büdcı zırfinı ınınıvi mılumatlardan baıqa, Расим Щясянов 186 ölkımizdı ilk dıfı tırtib olunan büdcı ilindın sonrakı 3 il üçün makroiqtisadi proqnozları vı dövlıt büdcısinin göstıricilıri proqnozu, tamamilı yeni olan icmal büdcı, ölkınin daxili vı xarici borcları haqda mılumat, büdcı gılirlıri vı xırclırinin paraqraf vı xırc maddılıri kısimindı strukturu vı s. kimi mılumatlar daxil edilmiıdir. Bu mılumatlar toplusu “2004-cü ilin dövlıt büdcısi haqqında”kı qanun layihısinin dövlıt vısaitlırinin formalaıması vı istifa- dısindı ııffaflııın artırılması yönümündı irıliyı doıru çox böyük addım olduıunu göstırir. Qanunvericiliyı müvafiq olaraq qanun layihısinin Parlament tırıfindın kütlıvi informasiya vasitılırindı nııri, ıslindı onun geniı xalq kütlısinin müzakirısinı çıxarılması olmuıdur. Büdcı gılirlırinin vergi vı qeyri-vergi gılir növlıri üzrı ıhımiyyıtli artım müıahidı olunur. Büdcı xırclırinin artım sürıti gılirlırinin artım sürıtindın 2 bınd çox proqnozlaıdırılması müsbıt faktor kimi dıyırlındirilir. Nızırı almaq vacibdir ki, daxili bazarın potensial tılıbinin aktiv iqtisadi dövriyyıyı cılb edilmısinin stimullaıdırılması iqtisadi inkiıafın dövlıt tırıfindın tınzimlınmısinin ın mühüm vızifılırindın biridir. Hımin dövrdı Azırbaycanda bu sahıdı cılb olunmamıı potensialın xeyli böyük olduıunu nızırı alaraq xırclırin üstün artımı mıqsıdıuyıun hesab edilmılidir. Xırc maddılıri üzrı artım sürıti müxtılif olmuıdur. ın böyük artım “ımıyin ödıniıi” fondu üzrıdir. Bu ölkıdı aparılan büdcı siyasıtinin “sosial yönümlüyünün” tızahürü vı bilavasitı nıticısidir. Xırclırin strukturunu xarakterizı edın daha baıqa bir cıhıt, onların cari tılıbı istiqamıtlındirilmısi narahatlııı vı bu sıbıbdın “gılıcıyı xidmıt” etmımısi hesab oluna bilır. 2004-cü ilin dövlıt büdcısi layihısi üzrı bütövlükdı aıaııdakı qiymıtlındirmılır mümkündür. - dolayı subsidiyanın hıcminin büdcı vısaitinı aid edilmısi daha mıqsıdıuyıun hesab olunarsa, onda bu büdcınin gılir vı xırclırinı aid edilmılidir; icmal büdcınin tırtib olunması son dırıcı müsbıt addım olsa da, büdcı- Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 187 lırarası transferlırin tıkmil mexanizminin formalaımaması dövlıt büdcısinin ııffaflııına xılıl gıtirir; - büdcınin bızi qeyri-vergi gılirlırinin cılb olunması mexanizmi formalaıdırılmadııından belı gılirlırin mınbıyini vı ödımı qrafikinin müıyyınlııdirilmısi subyektiv xarakter daııyır. Ona görı dı, onların büdcıyı cılbinin mıqsıdıuyıunluıunun müıyyınlııdirilmısi çıtinlııir; - “dövlıt müıssisılırinin büdcıdınkınar vısaitlırinin” cılbi vı istifadısi mexanizmi qeyri-korrektdir. Belı vısaitlırin potensialının proqnozlaıdırılması mexanizmi yoxdur. Onların tıklif olunan qaydada istifadısi isı mövcüd xırc normativlırinin pozulmasına gıtirı bilır. Çünki, büdcıdı müvafiq xırclır “sair xırclır” adı ilı verilir vı gılirdı olan qıdır nızırdı tutulur. 2004-cü ilin dövlıt büdcısi, qeyd edildiyi kimi “Büdcı sistemi haqqında” qanunun ilk tıtbiqi tıcrübısidir. Ona görı dı, artıq bü tıcrübıdın çıxıı edırık qeyd etmık olar ki, bızi çatıımazlıqların hılli üçün “Büdcı sistemi haqqında” Qanuna bir sıra zıruri düzıliılırin aparılması, ilk növbıdı isı “Büdcı sistemi haqqında” qanunla nızırdı tutulmuı “Vahid büdcı tısnifatı” vı “Dövlıt büdcısinin tırtibi vı icrası Qaydaları”nın qıbul edilmısi zırurıti özünü bir daha göstırmiıdir. Bütövlükdı, isı “Büdcı sistemi haqqında” Qanun büdcı qanunvericiliyindı irıliyı doıru iri addım hesab olunsa da, o inkiıaf prosesindı “aralıq” mırhılıdir. Bu qanunun dövlıt vısaitlırinin formalaıdırılması vı istifa- dısinin bütün mırhılılırini ıhatı edın, onun effektliliyi vı sımırıliliyinin tımin olunmasını hıyata keçirın, vahid maliyyı nızarıti sistemini formalaıdıran “Büdcı Mıcıllısi” sıviyyısinı çıxarılması, hılı bu dövrdın dövlıtin iqtisadi idarıetmı sisteminin islahatlarını getdikcı daha da aktuallaıan vızifısidir. 2005-ci il hökumıtin “Büdcı zırfi” daxilindı parlamentı tıqdim etdiyi “Azırbaycan Respublikasının 2005-ci il vı sonrakı üç il üçün iqtisadi, sosial inkiıaf Расим Щясянов 188 konsepsiyası vı proqnoz göstıricilıri” ısasında 2005-ci ildı ölkıdı gözlınilın makroiqtisadi ııraiti bütövlükdı aıaııdakı kimi xarakterizı etmık mümkündür: - ıqtisadiyyatın liberallaıdırılması vı makroiqtisadi tarazlııın stabilliyi meyarlarına cavab verın iqtisadi islahat kursu yeni büdcı ilindı qorunacaqdır; dövlıtin iqtisadiyyata müdaxilısinin forma vı mahiyyıti dıyiımıkdı davam edir. Dövlıtin bilavasitı iqtisadi fıaliyyıtdı xüsusi çıkisi 2005-ci ildı dı azalmaqda davam edir; dünya neft bazarında güclının ılveriıli konyunktura ölkınin iqtisadi inkiıafının sürıtlınmısindı kınar faktorların tısirini artırır. - ıqtisadi inkiıafın sosial yönümlüyü ÜDM-in yenidın bölgüsü nisbıtlırinin artması vasitısilı daha da yüksılir. Lakin iqtisadiyyatın cari vıziyyıtinin qiymıtlındirilmısi, sta- tistik vı mühasibat uçotu sisteminin yenidın qurulması, iqtisadi islahatların ümumi gediıindın geri qalır. Ona görı dı, bir sıra struktur formalaıdırıcı göstıricilır, mısılın, inflyasiya sıviyyısi, deflyator siyasıti, gömrük vı bank uçotu vı s. kimi qarıılıqlı ılaqıyı malik parametrlır arasında sinxronlaıma zıif gedir vı bu real ııraitin obyektiv qiymıtlındirilmısinı mane olur. Bütün bunlarla bırabır hökumıtin proqnozları vı bıyan etdiyi hıdıflırı görı, ölkıdı gözlınilın makroiqtisadi ıırait dövlıt büdcısinin son illırdı formalaımıı xarakterinin 2005-ci ildı saxlanılmasına, onun tarazlııının vı dayanıqlııının güclındirilmısinı ılveriıli imkan yaradır. Büdcı sınıdlırindı büdcı gılirlırinin bütün ınınıvi kanalları, o cümlıdın, maliyyı tııkilatlarından büdcıyı daxil edilmiı vergi vı qeyri-vergi gılir növlıri üzrı ıhımiyyıtli artım müıahidı olunur. Bütövlükdı isı büdcı gılirlırinin ayrı-ayrı növlır üzrı proqnozlarında makroiqtisadi inkiıaf ııraiti vı gılir növlırinin qarıılıqlı ılaqısi baxımından harmoniklik müıahidı olunmur. Hökumıtin izahında belı mıqamların ıırhi verilmir. Büdcı zırfinin materialları isı yetırli olmadııından müvafiq proq- nozların etibarlılııını qiymıtlındirmık mümkün olmur. Yüklə 4,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|