Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Q.Ş.Yaqubov, T.N.Nizamzadə.
- N.Q.Hümmətov.
- Н.Г.Гумматов, С.Р.Велиева, Э.М.Ахмедова.
- E.B.ƏLİYEV b.ü.f.d., S.K.HACIYEVA a.e.ü.f.d., A.M.ABDULLAYEV a.e.ü.f.d., C.M.TƏLAİ b.ü.f.d.
L.V.Qarayeva. Torpağa təsir göstərən təbii və antropogen faktorlar (Gəncə-Qazax bölgəsi timsalında) R.V.Əmirov, S.Ə.Haciyev. Torpaq münbitliyinin artırılmasında Naxçivan seolitinin rolu T.A.Hacıyev. Dağ-meşə qəhvəyi torpaqların zaman və məkan amilini nəzərə almaqla torpaq təsnifati nomenklaturasında korrelyativ dinamikasinin nəzəri aspektləri Q.Ş.Yaqubov, T.N.Nizamzadə. Torpaq əlamətlərinin dəyişkənlik xüsusiyyətlərinin yaranmasında iqlim amilinin rolu və onun monitorinqinə aid tədqiqatların aparılması А.П.Герайзаде, Н.А.Мамедов, С.А.Кочарли, Ч.Г.Гюлалиев, Л.В.Караева. С РАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ И ХАРАКТЕР ИЗМЕНЕНИЯ КОЭФФИЦИЕНТОВ ПЕРЕНОСА ВЛАГИ В ПОЧВЕ N.Q.Hümmətov. Açıq-şabalıdı torpağın aqrofiziki xassələrinin geostatistik məkan dəyişkənliyi F.Q.Hüseynov. Torpaq eroziyasına qarşı mübarizədə tətbiq olunan yeni texniki vasitələr və onların əhəmiyyəti Н.Г.Гумматов, С.Р.Велиева, Э.М.Ахмедова. Сравнительная оценка влияния минеральных и биоактивных органоминеральных удобрений на агрофизические свойства почв V.Ə.Məmmədov. Böyük Qafqazın şimal-şərq hissəsinin qəhvəyi dağ-meşə torpaqlarının mikromorfoloji xüsusiyyətləri VII. AQROKİMYA I. GENETİKA, SELEKSİYA VƏ TOXUMÇULUQ UOT 547.9;577.101 BUĞDA BİTKİSİNDƏ VEGETASİYA DÖVRÜNÜN UZUNLUĞUNU TƏYİN EDƏN ƏSAS TƏBİİ AMİLLƏRİN GENETİK ƏSASLARI E.B.ƏLİYEV b.ü.f.d., S.K.HACIYEVA a.e.ü.f.d., A.M.ABDULLAYEV a.e.ü.f.d., C.M.TƏLAİ b.ü.f.d. Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutu, Sovxoz № 2, Bakı, Azərbaycan, Tel.: 5516130 elxan-aliyev00@rambler.ru Məqalədə buğda bitkisinin inkişaf sürətini və vegetasiya dövrünün uzunluğunu təyin edən 3 əsas xüsusiyyətin-yarovizasiya (Vrn gen sistemi), fotoperioda reaksiya (Ppd gen sistemi) və özünəməxsus yetişkənliyin (Eps gen sistemi) genetik əsaslarının tədqiqi ilə bağlı əldə edilən nəticələr verilmişdir. Hər bir genetik sistemin buğda bitkisinin mühitə adaptasiya qabiliyyəti və ekoloji plastikliyi ilə bağlı ən mühüm əlamətlərdən sayılan vegetasiya dövrünün uzunluğunun müəyyənləşdirilməsində rolu araşdırılmışdır. Açar sözlər: buğda, sort, vegetasiya dövrü, fotoperioda reaksiya, yarovizasiya, gen, genotip, əlamət, özünə məxsus tezyetişkənlik Ключевые слова: пшеница, сорт, вегетационный период, фотопериодическая реакция, яровизация, ген, генотип, признак, собственная скороспелость Key words: wheat, variety, vegetative period, photoperiod response, vernalization, gene, genotype, trait, earliness per se Bitkilərdə vegetasiya dövrünün uzunluğu mühüm bioloji xüsusiyyətlərdən hesab edilməklə ilk növbədə genotiplərin adaptiv və ekoloji plastikliyini təmin edən əlamətlərdən hesab olunur. Bununla belə qeyd etmək lazımdır ki, vegetasiya dövrünün uzunluğu yalnız sortların məhsuldarlığını formalaşdıran əsas amillərdən deyil, eyni zamanda o, bitkilərin quraqlığa, xəstəliklərə, zərərvericilərə və digər stres faktorlara davamlılığını təmin edən, xüsusiyyətlərdən sayılır. Vegetasiya dövrünün uzunluğundan buğdanın ən mühüm göstəricilərindən biri olan dənin keyfiyyət parametrləri də asılıdır. Görkəmli sovet alimi N.İ. Vavilov hələ 1935-ci ildə yazırdı ki, qısa vegetasiya dövrünə malik olan payızlıq buğda sortlarının becərilməsi bir tərəfdən, “qara yelin” təsirindən vaxtında qurtulmaq, digər tərəfdən, rütubətli zonalarda pas xəstəliklərinin təsirindən qısa zaman kəsiyində qaçmaq üçün münasib sortlar qismində uğurla istifadə edilə bilərlər. Vegetasiya dövrünün qısaldılmasına yönəldilən seleksiya işləri təbii ki, vegetasiya dövrünün birinci yarısında yüksək intensivliklə biokütlə toplayan genotiplərin yaradılması, seçilməsi və mütləq mənada onların hesabına bioloji məhsulun artırılması ilə müşayiət olunmalıdır. Seleksiyanın tarixinə nəzər yetirsək görərik ki, XX əsrin birinci yarısında yaradılan sortlar müasir sortlarla müqayisədə 7-10 gün gec yetişməklə onlardan 2,5 dəfə az məhsul formalaşdırırdılar. Ancaq bununla belə ümumi bir bioloji qanun məlumdur ki, əlverişli becərmə şəraitində vegetasiya dövrünün uzunluğu artdıqca genotiplərin potensial məhsuldarlığı da müvafiq olaraq yüksəlir. Odur ki, müasir təsəvvürlər baxımından vegetasiya dövrünün uzunluğu ilə bağlı seleksiya proqramında 2 mühüm və son dərəcə mürəkkəb məsələnin həlli aktual problem kimi bu gün də ön plandadır. Onlardan birincisi əsas iqlim amillərinin (günün uzunluğu, temperatur və rütubət) dinamikasına vegetasiya dövünün uzunluğu ilə maksimal səviyyədə uyğun gələn genotiplərin yaradılması və onların potensial imkanlarının realizə olunmasının təmin edilməsi, ikincisi isə kifayət qədər müxtəlif təsərrüfat qiymətli əlamətlər ilə kompleks şəkildə uyarlaşan yüksək məhsuldalıq göstəricilərinə malik tezyetişən genotiplərin alınmasıdır. Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|