Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- Nizamidə azərbaycançılıq
Mübariz Yusifov Ceyran ovlağından dərilib gələn Bir çəngə quru ot götürüb həmən Zahid cavab verdi: «Budur xörəyim Bundan qüvvət alır mənim ürəyim» Qapıçı şah kimi süzdü gözünü: «Bəlaya salmısan-dedi,-özünü. Yazıq, bizim şaha xidmət eyləsən Bir də ot yeməzsən bu çöllərdə sən» Zahid cavab verdi: «Sözün əbəsdir, Bu ot bir gülqənddir, mənə bu bəsdir. Bu otun sirrini bilsən, ey insan Şahın qulluğundan azad olarsan» Onu dinlədikcə şah birdən-birə Qızışıb atından sıçradı yerə Döşəndi zahidin önünə xaqan Öpdü o müqəddəs ayaqlarından «Azadlıq əzizdir,-dedi,-daima» Budur sözlərində gizlənən məna. L-M, 2004, 193-194. Göründüyü kimi, Nizami batində dediyi fikri, hətta dilindən zahidə çıxarır ki, azadlıq hər şeydən əzizdir və üstündür. İnsan azaddırsa, bu azadlıq onun şüuruna, mənliyinə, şəxsiyyətinə, təsəvvürünə, təfəkkürünə daha canlı təsir göstərə biləcək və insan öz müqəddəs amalına yetişməkdə çətinlik çəkməyəcək. Şah isə cəmiyyətin bütün ixtiyarı onda olsa belə qayğı azadlığından məhrumdur. Düşünür ki, azadlığa hamının ehtiyacı var. Hətta şahın da! Ni zami bu müqəddəs ideyanı Azərbaycan məkanında canlandırır və öz vətənində insanların şəxsiyyət azadlığına nail olmasını müqəddəs bir arzu və istəyə çevirir. Nizami azadlıq ideyalarına, xüsusən, şəxsiyyət azadlığı na sadə bir anlayış kimi yanaşmır. Azadlıq elə bir qlobal arzu və istəkdir ki, şahlar, hökmdarlar ona ehtiyac hiss edir və ona tabe olurlar. Əgər şahların ona bu qədər ehtiyacı varsa, deməli cəmiyyətin azadlığa dərin bir ehtiyacı var. Nizami 54 Nizamidə azərbaycançılıq dövründəki, Azərbaycanda azadlıqdan əsər-əlamət olmadığı üçün, insanlar ictimai və mənəvi məhrumiyyətlər içində əzab çəkdiyi üçün Nizaminin vətəninin azadlığa daha artıq ehtiyacı var idi. Nizami bu duyğunu şahlara aid etməkdə birinci növ bədə öz cəmiyyətini nəzərdə tutur. «Xosrov və Şirin» poema sında Xosrovun atəşgahda tənha guşəyə çəkişməsi də onun özünün azadlığa daha artıq ehtiyacı olduğu aşkar bilinir: Şah qərara gəldi, taxtı tərk etsin Dünyadan çəkilsin, məbədə getsin. Ağlın var, hər şeydən çalış azad ol! Nəyin var qane ol, onunla şad ol! Şadlıqdan asudə məclis olarmı? Rahatlıqdan gözəl bir aləm varmı? Çörəyin, suyun var, qane ol, otur, Ən azad bir ölkə, inan ki, odur. Yüksək yaratmışdır xaliq insanı Vermiş xidmətinə bütün dünyanı Belə düşünməklə dilşad olarsan Tacü təxt qeydindən azad olarsan. X-Ş, 2004,331-332. Nizami azadlığı şahlara şamil etməklə öz bədii təxəyyülünü məhdudlaşdırmır. Nizami, hətta,
dünya hadisələrini dərindən-dərinə dərk edən filosofların da azadlığa ehtiyacı olduğunu bədii lövhələrlə canlandırır. Filosoflar Nizamiyə görə kimdir? Xalqın intellektual düşüncə si, təfəkkürü və təsəvvürü. «İskəndəmamə»nin «İqbalnamə» hissəsində «Böyük filosofun səhraya çəkilib çalğı aləti qayır ması» hekayəsində Əflatunun səhraya üz tutması onun cəmiyyətdəki sıxıntılı qayğılardan azadlıqda qalmasının təcəssümüdür. 55
Mübariz Yusifov Nə qədər vardısa orada alim Hamıya olmuşdu o ilk müəllim Əflatun onlardan üz döndərərək Yox oldu saraydan ənqa quşu tək Gecəli-gündüzlü düşündü ustad Gizlində o bir saz elədi icad Alim sazı alıb səhraya getdi Hər bir nisbət üçün onu kök etdi. Çöldəki, dağdakı bütün heyvanlar Yüyürdü yanma onun hər nə var. Müəyyən pərdədə bir hava çalır Ki, bütün heyvanlar yuxuya dalır Başqa bir pərdədə çaldığı zaman Yatanlar hamısı durur yuxudan. İII, 2004, 73-75. Əflatun niyə səhraya üz tutur? Çünki səhrada, artıq, onun azadlığına, sərbəstliyinə, müstəqilliyinə toxunan, fikir və düşüncələrinə dolaşan yoxdur. Hətta, səhra heyvanları be lə insan cəmiyyətindəki məkrli, riyakar, işi ilə əməli düz olmayan insanlardan üstündür. Əflatun çöl heyvanlarının vəh şi olmasına baxmayaraq onu daha yaxşı duyduqlarından məm nundur. Sokratm səhraya üz tutmasında da şəxsiyyət azadlığı motivləri canlandırılır. Şahın bilik sevən könlü o gün də İstədi Sokratı görsün önündə Dedilər: «Xəlvətə çəkilib daim Xalq ilə get-gəli kəsib o alim. Elə üz döndərib dünya işindən Gorda dürr tapıbdır qoca, deyəsən. Qohumdan, qardaşdan üz döndərərək Yaşayır kənarda, bir bucaqda tək. Tərgidib tamamən o ət yeməyi, 56
Polada bürünüb, atıb ipəyi. İbadət eyləyir tənha, kimsəsiz, Tapmayır yanma bir kimsə yol, iz Əql ilə dost olub Nizami, təkin Ondan dərs alıbdır Nizami yəqin». İ, II, 2004, 83. Sokratm tənhalığa çəkilməsini Nizami özü də təqdir edir və hətta onun kimi cəmiyyətdən uzaq durmağa haqq qa zandırır. Nizami azadlıq aşiqidir. Azərbaycan cəmiyyətində azadlığın bərqərar olunması onun amalı və idealıdır. Odur ki, özünün fikirlərinin, düşüncələrinin və əqidəsinin yaratdığı obrazlarla ifadə olunması da onu qane etmədiyi məqamda bu fikir və düşüncələrini batindən zahirə çıxarır. Nizami Nüşabənin firavanlıq yaratdığı cəmiyyətdə, hətta, xidməti işlərə təhkim olunan kənizlər mühitində belə azadlığın təmin edilməsini bədii dillə canlandırır: O ağ bənizlərə etsən tamaşa Az qalır şəfəqdən gözlər qamaşa. Bu mavi səmanın altında ancaq İşləri şərabdır, çalıb çağırmaq. Nəsilcə uca, pak hökmdar qadın Onları qoymazdı şəhvətə yaxın Sənəmxanası var saraylar qədər Azad girib gəzər orda afətlər. İ, II, 2004, 204. Nizami oxşar təfərrütaı Feyləqus sarayındakı gözəllərin timaslmda da canlandırır: Ən yaşlı bir qoca rəvayət edir, O köhnə şahlardan hekayət edir: Feyləqus qəsrində bir gözəl varmış Bəzəkli gəlin tək azad yaşarmış. İ, I, 2004, 63. 57
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|