Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- Nizamidə azərbaycançılıq
Mübariz Yusifov Azadlıq, sərbəstlik Nizami obrazlarının ən aparıcı v ə xarakter əlamətlərindən biridir. Nizami əsərlərində hadisələ rin canlandırılınası üçün yaradılan obrazların xarakter əlam ət ləri azadlıq və sərbəstlik ideyalan mühitində təsvir edilir. Məsələn, Məcnun öz daxili hissləri və düşüncələri ilə səhraya üz tutur. Fərhad kimi yenilməz bir igid keçilm əz qayalı dağlan çapmaqdan yorulmur. Ancaq dərdi tüğyan edəndə dözmür, səhralarda özünə məskən tutur. Niyə? Səhra da Məcnun üçün Leylimi var idi? Fərhad üçün Şirinmi var idi?-Yox! Səhrada vəhşilərdən və həşaratlardan başqa onlan heç bir səadət gözləmirdi. Ancaq səhra həyatının çətinlikləri onlan əhatə edən cəmiyyətin buxovlarmın əzablanna döz məkdən daha asan idi. Onlann mühitində uğursuzluqlar var idi. İnsanların tənəsi var idi. Hiylə, yalan, aldadıcılıq var idi. Səhrada isə Məcnun da azaddır, Fərhad da azaddır. Səhra sakinləri olan heyvanlann səhra əhlinə çevrilmiş Məcnuna qarşı yalanı, hiyləsi, məkri, tənəsi yox idi. Belə çıxır ki, azad, sərbəst mühitdə yaşayan səhra heyvanları mənəvi cəhətdən cəmiyyət həyatında nəfsin qulu olan insanlardan daha üstündür. Nizaminin dediyi kimi, cəmiyyətin tələb etdiyi qay da-qanunları və bu qanun-qaydalarm yaratdığı pərdəni Məc nun artıq öz üzərindən atıb özünü fikir və düşüncə aləminin azad bir subyektinə çevirmişdi: Leyli çadırdaydı, o gizlənmiş Ay Pərdədə qalmaqdan olmuşdu rüsvay O ağıza, dilə dastan olmuşdu Ətir çəkənlərə reyhan olmuşdu. Nə yuxusu vardı, nə də həmdəmi Didərgin Məcnun atıb elləri Sərgərdan gəzirdi vəhşi çölləri Vəhşilər yanınca yazıq qoşaraq Gəzərdi çölləri qayəsiz çılpaq. L-M, 2004, 105. 58
Fərhadın da azadlıq amalı və idealı bunun kimidir. Çünki bu amal nə Məcnundan, nə də Fərhaddan gəlir. Bu amal azadlıq ideyalarını ana vətəni Azərbaycan məkanına gətirib çıxaran böyük Nizamidən gəlir: Şirinin yolunda görsə bir tikan Öpərək bağrına basardı haman Hər dəfə dilinə gələndə o ad Torpağı yüz dəfə öpərdi Fərhad Gendən baxan zaman Qəsri-Şirinə Canını didərdi paltar yerinə Vəhşi atlar kimi çöldə qaçaraq Vəhşilərlə munis olmuşdu ancaq. Dünyanın toruna düşən heyvanlar Onun dörd yanında qurmuşdu hasar. X-Ş, 2004, 188-189. Bu sözlər bədii canlandırmadır, bər-bəzəkdir. Bu canlı bər-bəzəyin arxasında, daxildə, içəridə, batində Nizaminin azadlıq arzuları təcəssüm olunurdu. Azadlıq elə bir xoş arzudur ki, hər zaman insanın fikrini və düşüncəsini məşğul edir. Nizami «İskəndərin peyğəmbərlik səfərinə çıxması» he kayəsində bunu qoşun əhlinin adından da bəyan edir. Çətin yollardan keçən insanlar yorulur, bezikir. Elə bir məkana yetişirlər ki, burada qış da bahar kimidir. Orada əzab-əziyyət yoxdur. Məcburiyyət yoxdur. Kiminsə kiməsə təzyiqi yoxdur. Ona görə də həmin məkanı görənlər bir daha geri qayıtmaq istəmir. Nizami azadlığın bəhrəsini duyan bir əsgərin timsalında bu naməlum xoşbəxt diyar haqqında belə deyir: Baxdıqca keçdiyim qorxunc yollara Qəlbim sıxıntıdan gəldi zinhara Bu tayın yolları düzdür, hamardır Hər yana baxırsan, yaşıl bağlardır. Boldur gül-çisəyi, suyu, meyvəsi 59
Mübariz Yusifov Gəlir hər tərəfdən quşların səsi Havası tərtəmiz qəşəngdir hər yan Belə yurd arzular Allahdan insan O tərəf cəhənnəm, bu tərəf gülşən Dönməz cəhənnəmə heç kəs behiştdən Mən getdim, səlamət olsun görüm şah Mən şadam sizi də şad etsin Allah. İ, II, 2004, 141-142. Nizami həyatın hər bir hadisəsində azadlığı görür, d ə r k edir və onu ideallaşdırır. Hətta, onu da diqqətə çatdırır ki, i n san öz sənətində də azadlığa nail olmalıdır, gördüyü işi s ə r bəst etməlidir, sıxıntısız, məcburiyyətsiz etməlidir, ü rə k d ə n etməlidir. Bu halda ancaq görülən iş səmərə verir: Ölkədə tərk oldu sənət, sənətkar Heyhat, bundan böyük fəlakətmi var? Sənətkar əl çəkmiş öz sənətindən Başqa bir sənətə yapışmış cəhrən Əkinçi əl qatmış ordu işinə Əsgərlər başlamış əkin-biçinə Hər kəs sənətində olmasa azad Dünya bu gedişlə olurmu abad? Nizami hətta şahlann tərifinə həsr etdiyi misralarda da şahlara azadlığı onlann özlərinin bayrağa çevirməsini tövsiyə edir: «Leyli və Məcnun» poemasında padşah Axsitana müraciətlə belə deyir: Sən ey can aləmi, ey aləmə can! Ey insan qəlbini güldürən insan! Günəşin taxtından taxtın ucadır Cəmşidin taxtından taxtın qocadır. Sənin idrakınla dünya abaddır Sənə qul olmaqla insan azaddır. 60
Sənin fərmanınla bütün ölkələr Azad nəfəs alır, düzdür bu xəbər. L-M, 2004, 43. Eyni cür xitaba «Yeddi gözəl» əsərində də təsadüf olunur. Böyük sənətkar açıq-açığına şahlara dərs verir, onlara zülm etməməyi, xeyirxahlıq göstərməyi, insanların hüquq və azadlıqlarını təmin etməyi məsləhət görür. Təbiidir ki, Niza mi üslubu o qədər güclüdür ki, şahlar ondan incimir, onu narazlıq kimi qəbul etmir hətta, bu əsərlərə görə şairi müka fatlandırırlar da. «Yeddi gözəl» poemasmdakı şaha ithafna- məsində şairin azadlıq barədəki tövsiyəsində belə deyilir: Taxtın olsun görüm, daima yüksək Göndərdiyim əsər sənə mübarək Şeirimidən həyatın suyunu iç al, Sən də Xızr kimi daim diri qal. Mülkündə əbədi yaşa sən azad Mülkünlə, ömrünlə, taxtınla ol şad. Y G. 2004, 298. «Yeddi gözəl» poemasında şahın tərifindən bəhs edərkən, azadlığı tamam başqa bir üslubda canlandırır. Nizami bu yerdə eyham edir ki, azadlıq şahın qapısının kandarında mövcud ola bilər. Çünki şah bu gün dostdur, sabah hansısa bir fitnəkarın əməlindən bu dostluq düşmənçiliyə də çevrilə bi lər. Odur ki, azadlığı şah qapısından kənarda axtarmaq lazım dır. Şah özü azaddır, ancaq azadlıq verən deyildir: Yanar bir atəşdir hər hakim, hər şah Ondan uzaq olan çəkməz aman, ah Şahın odu güldür, gövhərlər saçan Qarşıda gül olur, qucaqda tikan 61
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|