Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizamidə azərbaycançılıq
- Mübariz Yusifov
Mübariz Yusifov Nizaminin də Azərbaycançılığında oxşar parametrlər müşahidə olunur. Nizami Azərbaycançılıq ideyalannı dövlət çiliklə, vətənpərvərliklə və milliliklə bağlı təsəvvürləri ətrafında obrazlaşdınr və canlandırır. Bütün bunlardan isə Nizaminin məqsədi bəşəri azadlıq, sərbəstlik, müstəqillik ideyalannı Azərbaycan mühitinə gətirmək, cəmiyyətin ictimai şüurunu, psixologiyasını inkişaf etdirmək, ictimai təfəkkürünü formalaşdırmaq və bu ideyalann möhtəşəm bir ərməğan kimi gələcək nəsillərə ötürülməsinə nail olmaq idi. Nizami Gəncə vinin 870 illik yubileyinin keçirilməsi üçün Azərbaycan Res publikası Prezidentinin verdiyi 24 dekabr 2011-ci il tarixli Sə rəncamı Azərbaycanın milli mənəvi sərvətlərinin varisliyini davam etdirən və bəşəriliyə ucaldan Nizami irsinə, Nizaminin doğma vətəni qədim Gəncəyə Dövlət qayğısının bariz nümu nəsidir. Kitabın hazırlanmasında müəllifə yaxından köməklik göstərən Nizamişünas Cahan Ağamirova, tarixçi, əməkdar müəllim Mübariz Əliyevə və əsərin əlyazmasını diqqətlə oxu yub düzəlişlər aparan Azərbaycan dili kafedrasının əməkdaşı Səminə Abdullayevaya dərin təşəkkürü mü və minnətdar lığımı bildirirəm. 6
I BÖLMƏ DÖVLƏTÇİLİK İDEYALARI Dövlətçilik bu giin və gələcəkdə bi zim hər bir vətəndaşımızın, cəmiyyətin, döv lətin vəzifəsidir. Dövlətçilik Azərbaycanın müstəqilliyim, ərazi bütövlüyünü qoruyub saxlamaqdır. Azərbaycanın müstəqilliyini möhkəmləndirməkdir. Dövlətçilik hər bir vətəndaşın qəlbində olmalıdır. Heydər Əliyev 1. Nizaminin ictimai mühiti Nizami öz təxəyyülündə yaratdığı və bədii əsərlərində canlandırdığı dövlətçilik ideyalarını Azərbaycan məkanına gə tirib çıxarmışdır. Dövlətçilik ideyaları Nizaminin əsərlərində mərkəzi bir xətt kimi keçib gedir. Nizami şair idi, mütəfəkkir idi, bənzərsiz bədii əsərlərin yaradıcısı idi. Nizami öz ölməz əsərləri ilə elə bir ədəbi-bədii məktəb yaratmışdı ki, onun dövründən keçən 900 ilə yaxın bir müddətdə bəşəriyyətə töh fə verdiyi mənəvi irs yaşayır və bundan sonra da yaşayacaq dır. Nizamini düşündürən dövlətçilik ideyaları da bu ölməz sərvətin içərisində daim canlı olaraq qalır. Nizami öz bəşəri ideyalarına bədiilik donu geyindirərək onları yaşadır. Bu ideyalar əsrlərin və zamanların yol yoldaşı kimi daim onlarla birlikdə sonsuzluğa doğru gedir. Ancaq soruşula bilər ki, Nizami əsrarəngiz ədəbi-bədii əsərlərin yaradıcısı olduğu hal da nə üçün dövlətçilik ideyalannı öz əsərlərinin apancı xəttinə çevirmişdir? Cavab budur: Nizami dövrün ictimai hadisələrini dərindən -dərinə bildiyinə görə cəmiyyətdə baş verən sosial münasibətlərə bir Azərbaycanlı təsəvvüründən yanaşdığına görə, xalq dühasından gələn milli və mənəvi Mübariz Yusifov sərvətlərimizin ana dilində qələmə alınmaq imkanlarının məhdudlaşdırıldığına görə daim onu milli dövlətçiliyimizin formalaşdırılması arzusu məşğul etmiş və düşündürmüşdür. Doğma məkanında dövlətçilik qurulmarmm mövcudluğu yox idi desək, bu səhv olardı. Dövdətçilik var idi. Dövlətçiliyin yuxan, idarəedici orqanlarda milli mənşəli insanlar da təmsil olunurdu. Hətta, ölkəni idarə edən hökmdarlar içərisində Azərbaycan əsilli rəhbərlər də var idi. Lakin onlann ictimai psixologiyasında Azərbaycançılığm əlaməti belə görünmürdü. Milli şüurun formalaşmasının əsas atributu sayılan ana dilinə biganəlik hökm sürürdü. Ən başlıcası isə etnik Azərbaycanlı- lann məskun olduğu ərazilərdə bir neçə hakimiyyət var idi. Özlərini padşah, şah və ya sultan adlandıran bu hökmdarlar öz milli psixologiyalarından uzaqlaşdığı üçün onlann arasında birlik, mütəşəkkillik, həmrəylik deyilən münasibətlər də yox idi. Odur ki, onlar daim bir-biri ilə münaqişə zəminində həyat keçirirdilər. Biri o birinin qanma susayırdı. Vaxtaşırı qüvvə toplayıb birinin əldə etdiyi əraziləri, torpaqlan digəri ondan qoparmağa cəhd edirdi. Hətta, iş o yerə qalırdı ki, onlar Azərbaycan mühitinə, Azərbaycanın etnosuna, Azərbaycanın mənəviyyatına yad olan başqa ölkə hökmdarları ilə birləşib bir-birini məhv edirdilər, xalq talanırdı, ölkə dağılırdı, cəmiyyət maddi və mənəvi iflasa uğrayırdı. Şəhərlər, kəndlər viran qalırdı. Yoxsullar yoxsullaşırdı, varlılar miras toplayırdı. Nizami elə bir şəxsiyyət deyildi ki, yaşadığı dövrdə bu hadisələrə sadəcə seyrçi kimi yanaşa idi. Nizami dövrün, zamanın yetişdirdiyi ağıllı, müdrik, zəkalı, uzaqgörən bir şəxsiyyət idi. O müxtəlif dillərə bələd idi. Özündən əvvəlki tarixləri yaxşı bilirdi. Özündən sonrakı
zamanları təsəvvüründə canlandırmaqda analitik təfəkkür sahibi idi. Nizaminin öz dövründə olduğu kimi ondan əvvəlki vaxtlarda da hakimiyyət uğrunda, torpaq uğrunda, mənfəət uğrunda çar pışmalar mövcud olmuşdu. Hətta, atanın oğula, qardaşın qar daşa etibarı yox idi. Nizami isə idrak sahibi idi. Allah ona düşünmək, dolaşıqlardan çıxış yollarını araşdırmaq qabiliyyəti vermişdi. Onun əlində qələmi var idi. Qılıncı, topu, tüfəngi, 8
ordusu yox idi ki, vuruşsun, özünün arzu etdiyi kimi bir milli dövlət quruluşu yaratmağa nail olsun. Ancaq Nizami düşün düklərini, təsəvvüründə canlandırdıqlarını qələmin dilinə çevirməyi bacanrdı. Bu qələm bütün qılınclardan iti və kəsərli idi. Odur ki, Nizamidən əvvəlki dövlət qurumları Nizami dövründəki və ondan sonrakı zamanlarda biri digərinin varisi kimi
formalaşa bilmədiyi halda Nizaminin ideyalan, dövlətçilik barədəki fikirləri, düşüncə və arzulan onun qələminin bəhrəsi kimi yaşadı və bundan sonrakı dövrlərdə də yaşamaqda davam edəcəkdir. Nizamidən əvvəl və Nizami dövründə Azərbaycan ərazisindəki dövlətçilik qurumlannm daimi, stabil sərhədləri də yox idi. Bunun kimi, hökmdarların özlərinin də sabit milli mənşəyi mövcud deyildi. Ona görə də qarət, talan, oğurluq, qəsdçilik kimi maddi-mənəvi iflas labüd idi. Çünki hökmdarlan milli mənəviyyat yox, maddi maraqlar daha çox düşündürürdü. Mənşəcə Azərbaycan etnosuna aid olmayan və Azərbaycançılıq atributlarına biganəlik göstərən hökmdarlar torpaq, millət, xalq təssübkeşlərindən uzaq olduğu səbəbindən dövlətçilikdə milli və mənəvi varislik də formalaşa bilmirdi. Nizami dövrünün tarixi bizdən uzaqlaşdıqca o zamankı dövlətçilik qurumları, inzibati ərazi sərhədləri, onların coğrafi məkanı, etnik mənsubiyyətin daşıyıcısı olan adlar da variantlaşaraq dəyişikliyə məruz qalmışdır. Ona görə dövrün ictimai-siyasi xarakterini canlandırmaq və olduğu kimi təsəvvür etmək çətindir. Lakin mövcud mənbələr bazasında Nizami dövrünün ictimai mühiti və bu mühitdə Azərbaycançı- lığm səciyyəvi əlamətləri barədə müəyyən təsəvvür yaratmaq istisna deyildir. Azərbaycan məkanında ərazilərin inzibati bölünməsi ərəblərin xilafəti dövründən əvvəl neçə pərakəndə idisə, sonralar da bu pərakəndəlik davam etməkdə idi. Əlbəttə ki, hər hansı bir məkanda mərkəzləşmiş dövlətin mövcudluğu hegemon dövlətlər üçün maraqlı və əlverişli deyildi. Çünki mərkəzləşmiş dövlət qurumu əhalinin etnik və milli birliyinin təməlini qoya bilərdi. Bu da bir siyasət idi ki, regional səciyyəli etnik təbəqə öz vahid dövdətçiliyini yarada 9
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|