Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- Nizamidə azərbaycançılıq
- 145J5fe- Mübariz Yusifov
Mübariz Yusifov tapıbdır. Şübhəsiz ki, müqəddəs kitabımızda Qurani-Şərifdə böyük əxlaqi normalar əks olunubdur.1
Nizaminin əsərlərində Azərbaycanın məişət həyatının tərənnümü də mühüm yerlərdən birini tutur. Nizaminin heç bir əsərində xalqın həyatının məşəqqətlər içində qaldığı, səfalət, çəkdiyi ümidsizliyə düçar olduğu göstərilmir. Hərçənd ki, Nizami dövründə və ondan əvvəlki zamanlarda müstəqil yaşamaq hüququndan məhrum olunan, azadlığı arzulardan o biri tərəfə keçməyən, öz dilində yazıb-oxumaq imkanları əldə edə bilməyən, zəhmətlə becərdiyini öz ruzisinə çevirə bilməyən əhalinin məişət ehtiyacları bitməz- tükənməz olmuşdur. Məişət həyatını Nizaminin öz timsalına çevirdikdə belə, adı əsrlərdən-əsrlərə yaşayan bu dahi şəxsiyyətin öz
güzəranını nəzərdən keçirmək bütün Azərbaycanlı həyatı və məişəti barədə bitkin bir təsəvvür yaradır. Nizami öz dövrünün möhtəşəm qüdrətə malik, dərin savadlı, bilikli və məlumatlı, uzaqgörən bir şəxsiyyəti olduğu halda, şahlan tərif edib onlara zamanların fövqündə dayanan misli-bərabəri olmayan sənət əsələri həsr etdiyi halda, heç bir şahın sarayında özünə layiq olan bir vəzifə tutmamışdır. Doğrudur, Nizami özü «Xosrov və Şirin»də Qızıl Arslanı tərifləyərkən hökmdar tərəfindən unudulduğunu külək vasitəsi ilə çatdıraraq belə deyir: Ora yol tapanda, ey külək, dərhal Sən bu Nizamini bir yadına sal! Dayan səcdəsinə bir kölə kimi Xəbər ver ki, belə deyir Nizami: 1 Heydər Əliyev. Yeni Azərbaycan Partiyasının yaradılmasının 6 -cı ildönümünə həsr olunmuş təntənəli yığmcaqda çıxışı. «Xalq qəzeti», 28 noyabr, 1988.
«Olsam da xidmətdən bir müddət uzaq Daima sizinlə məşğulam ancaq». X-Ş, 2004, 45-46. Belə başa düşmək olar ki, bir müddət Nizaminin də hansısa vəzifəsi olmuşdur. Ancaq sonralar unudulmuşdur. Ziya Bünyadov Nizaminin var-dövlətini hesaba olaraq yazır ki,
«Məxzənül-əsrar» əsərinə görə Ərzincan hakimi Fəxrəddin Bəhram şah ibn Davud (1162-1225) ona 5000 dinar, beş at və beş qatır yükü fəxri geyim verir. Qızıl Arslan Nizamini saraya dəvət edir. O isə qulluğu qəbul etmir. Ancaq Qızıl Arslan ona Həmdünyan kəndini bağışlayır və fəxri geyim verir.1 Əlbəttə ki, bu bəxşişlərlə Nizaminin həyatı firavan ola bilməzdi, nüfuzu isə bazar darğasının nüfuzunu keçə bilməzdi. Çünki cəmiyyətdəki nüfuz bəxşişlərlə yox, hər kəsin
Belə olduqda, Nizami öz dövründə zəmanəsinin adi adamlarından heç nə ilə seçilmirdi. Ancaq heç kəsin qələminin qüdrəti də Nizami qələminə çata bilməmişdir. Nizamidən 400 il sonra yaşamış Füzulini də ancaq öz qələmi məşhur etmişdir. Füzulinin ən böyük vəzifəsi məsciddə xidmət olmuşdur ki, «ədalətli» sultan Süleyman bunu da ona çox görmüşdür. Şeir yazıb əvəzində bəxşiş gözləmək Nizami nüfuzundan və şəxsiyyətindən çox-çox aşağı bir iş olduğu üçün o öz oğluna şair olmağı tövsiyə etmir, başqa peşələrə yiyələnməyi, özgə əlinə baxmamağı, zəhməti müqabilində yaşamağı daha üstün tutmasını tapşırır: Elə ki böyüdün, belədir qayda Atanın adından sənə nə fayda? Şeirdə, sənətdə məharətin var Şairlik eləmə! Dövrə bax ki, bir Tərif əvəzinə pislənir şeir. 1 Ziya Bünyadov. Azərbaycan Atabəyləri dövləti, Bakı, «Elm» 1985, s. 125-126. 145J5fe&- Mübariz Yusifov Şeirdən ucalıq umma dünyada Çünki Nizamiylə qurtardı o da Hərçənd sənətin çox rütbəsi var Həyata faydalı bir elm axtar Elmlər elmidir demiş peyğəmbər Din elmi, təbabət elmi müxtəsər. Məndən söyləməkdir səndən eşitmək Bir insan əliboş gəzməsin gərək. L-M, 2004,51-52. Nizami zəhməti, əməyi, çalışmağı hər insan üçün şərəf hesab edir. Odur ki, nəsihətamiz hekayələr məcmuəsi hesab olunan «Sirlər
xəzinəsi»ndə zəhmətin, əməyin, təşəbbüskarlığın özü «sirlər xəzinəsinin açan» kimi təsvir edilir. «Kərpickəsən qocanın hekayəti» buna parlaq bir nümunədir. Burada söhbət ondan getmir ki, adamlar çörək qazanmaq üçün kərpickəsən olsa yaxşıdır. Söhbətin məzmunu budur ki, hər kəs öz zəhməti ilə yaşasa yaxşıdır. Bu ələbaxımlıqdan uzaq olmaq deməkdir, minnət götürməkdən xali olmaq deməkdir. Gözü-könlü tox olmaq deməkdir. Bu, kərpickəsənin dilindən deyilən Nizami didaktikasıdır: Şam şəhəri tərəfdə qoca bir kişi vardı Uzaqlaşıb bəşərdən mələk kimi yaşardı. Toxuyardı özünə otdan, əncərdən köynək Dolanardı minnətsiz, hər gün kərpic kəsərək. Bir gün yenə o qoca tərini silə-silə Əlləşərkən palçıqda saman ilə, su ilə Çıxdı qəfil gözəl bir dəliqanlı Xitab etdi qocaya dilli, ahlı, amanlı: «Bu nə işdir görürsən? Bu nə düşkünlük, qoca? Yalnız qullar, kölələr dözər zillətə bunca Qoca dedi: «Ay oğul, dəliqanlılıq etmə! Öz işinlə şuğullan, mənə ağıl öyrətmə! Əziyyətli olsa da öyrəndim bu sənəti Ki, boynumda qalmasın bir kimsənin minnəti
Xəzinə yığmıram ki məsxərəyə qoyulum Əlimin zəhmətilə dolanıram, ay oğlum! X-Ş, 2004, 117-118. Nizaminin əsərlərində bolluq, firavanlıq, zənginlik epizodlarına da tez-tez rast gəlmək olur. «Xosrov və Şirin»də kef məclislərinin təsviri, Məhinbanunun Xosrovu qarşılaması epizodunda, Nəkisa və
Barbədin mahnı
oxumaları hadisələrinin vcrilməsimdəki zənginlik, bolluq və firavanlıq oxucuda xoş əhval-ruhiyyə yaradır. «Leyli və Məcnun»da Leylinin atasının Məcnunun atasını qarşılaması mərasimində və Məcnunun atasının öz maddi zənginliyi haqqında danışması da xoşagələn emosiyalar yaradır. «Yeddi gözəl»də və «İskəndəmamə»də də belə epizodlar çoxdur. Həmin bolluq və firavanlıq epizodlarının verilməsi ilə Nizami oxucularına onu çatdırmaq istəmir ki, şahlar, varlı və imkanlı adamlar firavanlıq içində yaşayır, sadə camaat isə əzab çəkir. Əksinə, sadə adamların da öz zəhmətləri ilə qazandığı ruzi bolluğu canlandırılır. Aydındır ki, Nizami dövründə də ondan və sonra da insanların məişət həyatında firavanlıq və yoxsulluq kontrastları mövcud olmuşdur. Ancaq Nizaminin təsvirlərində bu kontrastlara təsadüf edilmir. Çünki Nizami əzəmətlidir. O təkcə öz dövrünü yox, gələcək əsrləri də nəzərə alır. Nizaminin amalı odur ki, onun cəmiyyəti azad olsun, zəngin olsun, firavan yaşaya bilsin. Çünuki Nizami kimi intellektləri olan xalqın daxili potensialı, zəhmətkeşliyi, əzmkarlığı, çətinliklərdən xilas yolunu araşdırmağa nail olmaq cəhdləri onların firavan həyat qurmağa layiq olduqlarının göstəricisidir.
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|