Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 44,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
qəhrəmanlar - uşaqlıqdan və həmişəlik oğlanın təsəvvürünə hakim olan - Moisey, “ilk qanunverici”, psalmalann yaradıcısı - David, xüsusilə müdrik-çar, ənənəyə görə ölməz şah əsər - Nəğmələr Nəğməsi yaradıcısı Solomon. Təhsil almağa dörd yaşından başlamışdır. Böyük qardaşı onun əlindən tutaraq idiş və qədim yəhudi dilində ibadət, həmçinin Bibliya rəvayətləri öyrədən müəllim - rebenin yanma aparmışdır. İlk başlanğıcdan oğlan özünü qabilliyyətli, əməksevər şagird kimi göstərmişdir. Professor Kramer xatırlayır ki, artıq səkkiz yaşında “mən oxumağı və tərcümə etməyi, Bibliyadan böyük parçalan, hətta ona şərhləri əzbərdən bilirdim” . Onun fıloloji təhsili, gələcək yaradıcılığa ilkin peşəkar hazırlığı belə başlamışdır. Ancaq o zaman nə onun özünün, nə də doğmalarının bu barədə təsəvvürləri belə yox idi. 1905-ci ildə yəhudi talanlanndan qorxan ailə Rusiyanı tərk edərək Amerikaya köçür. Onlar Filadelfıyada məskən salırlar. Burada Kramerin atası Talmuddan dərs deməyə davam edir, gəlmə yəhudi uşaqlanm öyrədir. O, kiçik oğlunun təhsilinə diqqətlə yanaşır. Sonrakı illər Kramer qədim yəhudi qrammatikası və tarixi sahəsində biliklərini xeyli dərinləşdirir. Larin Amerikaya çatan kimi o, ingilis məktəbinə daxil olur və doqquz yaşlı oğlanın ingilis dilli əhatəyə girişi, yeni mədəniyyətlə tanışlığı başlayır. Elə onda da Simxa adı amerikanlı qulağında daha yaxşı səslənən Semə, Semuelə çevrilir. Demək olar ki, bütün qədim şərq mədəniyyətləri çoxdilli yaxud ikidilli qaydada meydana gəlmişdir. Şumerdə eramızdan əvvəl 111 minillikdə şimalda - xurrit və akkad, cənubda - amorey, akkad (şumer dili yaddan çıxmamış, məktəblərdə öyrənilir) dilləri, Kiçik Asiyada - xatt, hindavropa. xett, xurrit, birinci minillikdə - luviy başqa bir çox dillərlə yanaşı mövcud olmuşdur. Uzaq qədim dövrlə əlaqədar tərcüməçilərə ehtiyac duyulurdu, ancaq hər bir adam az da olsa minimum iki dildə danışırdı. İlkin yaş mərhələsində iki dil uşaqda fıloloji düşüncə tərbiyə edir, onun dünyagörüşünü genişləndirir, yaddaşını inkişaf etdirir, uşaq ağlını daha çevik, düşüncəli edir. Və yad mədəniyyətə hörmət öyrədir. Əlbəttə, uşaqlıqdan müxtəlif dillərin ənənələrinə bələd olan adama çoxüzlü 6 qədim şərq mədəniyyətinə daxil olmaq, onu mənimsəmək daha asandır. Öz təhsilini davam etdirmək qərarına gələn Kramer ibtidai məktəblər üçün müəllim hazırlayan Filadelfiya Pedaqoji məktəbinə daxil olur. Elə bu vaxt onun fəlsəfə və ədəbiyyata ciddi marağı başlayır. O özünü yazmaqda sınayır, ancaq tezliklə qərara gəlir ki, ədəbi talantı yoxdur və başqa məşğuliyyət tapmalıdır. Özünə qarşı son dərəcə tələbkar və həmişə özünə tənqidi yanaşan Kramer qeyd edir ki, məhz bu illərin axtarışları ona öz imkanlarını qiymətləndirməyə imkan yaratmışdır. Bununla belə, o, otuz yaşına çatırdı. Kramer başa düşməyə başlayır ki, artıq hazır ixtisas sahibidir. Bu, onun fıloloji hazırlığına uyğun gələn qədim yəhudi dilini bilməsi idi. Onu təkmilləşdirmək, özünün kebraist təhsilini başa çatdırmaq məqsədilə o, Filadelfıyada qədim şərq dilləri tədris olunan xüsusi kollecə daxil olur və birinci dərəcəli mütəxəssislərin yanma düşür. Misirşünaslıq onun diqqətini çox cəlb edir. İki il onunla ciddi məşğul olur, eyni zamanda özünün kebraistika üzrə biliyini dərinləşdirir. Nəhayət o, mixi fənləri üzərində dayanır. Kramer Pensilvan universiteti Şərq şöbəsinin aspiranturasına daxil olur. O zaman universitetdə qədim şərq mədəniyyətinin gözəl biliciləri Georq Barton, Alan Montqomeri kimi alimlər çalışırdı. Kramer o vaxt çox gənc, tez bir zamanda Bibliyaşünaslıq, mixi yazılı ədəbiyyat, arxeologiya sahəsində görkəmli mütəxəssis olan Efraim Şpeyzerlə işə başlayır Doktorluq (bizim namizədlik) dissertasiyasının mövzusunu seçməkdə də ona Şpeyzer kömək etmişidr. Kramer Şimali İrakda təzə müəyyən edilmiş xurrit yaşayış yerinin Nuzisindən mixiyazılı lövhəciklərin arxivi üzərində işə başlayır Ancaq mətnlər akkad (semit) dilində yazılmışdı. Kramer öz tədqiqatını felə həsr edir. O, dissertasiyasını 1930-cu ildə tamamlayır və 1931-ci ildə çap etdirir. Elə bu illərdə onun Kişik və Ön Asiya ilə tanışlığı başlayır. İstanbula, Bağdada səfərlər. Asiya və Avropa muzeylərində mixiyazılı lövhəciklərin kolleksiyaları ilə tanışlıq. Şərqdə arxeoloji ekspedisiyalarda iştirak, şumer Noyun, Ziusuduranın doğulduqları 7 qədim Şurrupak şəhərində təzəcə tapılmış mətnlərin oxunmasına cəhdlər. Kramer, şumeroloq, Şumer ədəbiyyatı yönümündə özünün son seçimini edənə qədər beş il müddətinə assiroloq işləmişdir. Assirologiyamn bir sahəsi olaraq şumerologiya müstəqil fənn kimi iyirminci əsrin 20-30-cu illərində ayrılmışdır. Kramer, onun yaradıcıları, görkəmli alimlər Fransua Türo-Danjeni və Anton Daymeli yüksək qiymətləndirir, Çikaqoda Şərq İnstitutunda işləməyə başlayarkən, Assiriya lüğəti üzərində aparılan işdə iştirak edərkən onu şumerologiyaya gətirən öz müəllimləri Amo Pyebei və Edvard Kyeranm adlarım böyük hörmətlə çəkir. 1923-cü ildə Edvard Kyera mixiyazılı mətnlərin ən iri külliyatlarından biri saxlanılan İstanbul muzeyində mətnlərin surətlərini çıxarmışdır. Sonralar Kramer də uzun illər bu işlə məşğul olmuş - qədim Şumer şəhəri Nippurda qazıntılar zamanı tapılmış 50 böyük ədəbi kompozisiyanın surətini çıxarmışdır. 1923-1927-ci illər ərzində Kyera 270 mixiyazılı lövhəciyin və ədəbi mətn fraqmentlərinin gözəl surətlərini çıxarmışdır. Bütün dünya alimləri indiyə qədər onlardan istifadə edirlər. O, həmçinin şumer işarələrinin birinci lüğəti üzərində çalışmışdır Kyeranm “Onlar palçıq üzərində yazırdılar” adlı populyar kitabı işıq üzü görəndən 50 il sonra 1984-cü ildə rus dilində nəşr edilmişdi. Bu istedadlı, böyük gələcək vəd edən alimin işini vaxtsız ölüm yarımçıq qoydu Kramer bələ kifayət qədər təcrübəyə və adətlərə malik olmamışdan öz həmkarının və müəlliminin işini davam etdirmişdir Artıq 1934-cü ildə Kyeranm üzərində çalışdığı mixiyazılı Şunıeı ədəbi mətnlərinin iki cildini çapa hazırlamışdır. Kramer özünün i!k məqalələri “ İlahə İnannamn enməsi haqqında rəvayəf’i 1937-ci ildə, “Gilqavnış və Xuluppu ağacı haqqında hekayə”ni isə 1938-ci ildə dərc etdirmişdir. Həmin vaxtdan əlli il ərzində o, fasiləsiz çap olunur Kramer bu müddət ərzində 200- dən çox əsər yazmışdır, onlardan 27-si monoqrafiyadır. Bunlardan başqa, bir sıra işlər nəşriyyatlarda çap növbəsi gözləyir, başqaları haqqında artıq elan verilmiş, digərləri çapa hazırlanır. 8 Lakin ən hərarətli minnətdarlıq sözləri ilə Ario Pyebelə müraciət olunur. Kramer vurğulayır ki, Şumer dilini öyrənməkdə məhz ona borcludur. Ario Pyebei Şumer qrammatikası üzrə özünün məşhur fundamental əsərini nəşr etdirmişdir. Bu əsər şumer dili tarixinin bütün dövrlərində şumer yazılarının son dərəcə diqqətlə öyrənilməsi əsasında yaranmış və uzun illər mütəxəssislərin bilik mənbəyi olmuşdur. Əslən alman olan Pyebei Şumer abidələrini çap etdirdiyi Çikaqo Şərq institutunda möhkəmlənənə qədər Almaniyanın və Amerikanın universitetlərində çalışmışdır. Şagirdin böyük müəllimə heyranlığı tədricən dostluğa çevrilir. Ancaq bu dostluq ağır sınaqlara məruz qalmışdır. Almaniyada faşistlər hakimiyyətə gələndə və sonralar ikinci Dünya müharibəsi illərində Pyebelli millətçilik, hətta profaşist əhval-ruhiyyəsi ağuşuna almışdır. Bu əhval-ruhiyyənin nə qədər dərin olduğunu və səbəbini demək çətindir: vətəndən ayrı düşməsi və heç olmasa onun taleyinə şərik olnıaqmı, qədim dövrə başı qarışdığından reallığı başa düşməməsimi, həqiqətdə düzgün mövqe seçə bilməməsimi..., kim bilir. Kramerin özü onların həyatının bu dövrünü dərin təəssüf hissi ilə təsvir edir: “...biz bir-birimizlə danışmır və salamlaşmırdıq, üz-üzə gələndə yana baxıb səssiz-səmirsiz yan keçirdik...” İkinci Dünya müharibəsindən sonra onların münasibətləri bərpa olunur. Müəyyən səbəb olmasa, bəlkə də, heç bunu yada salmaq lazım gəlməzdi. 1956- cı ildə Kramerin “Şumer lövhəciklərindən” kitabının birinci variantı çapdan çıxanda titul vərəqində belə bir ithaf var idi: ’’Şumerologiya metodunun ustasına, müəllimimə və həmkarıma”. 1957-ci ildə Pyebei ölməmişdən qabaq özünün “ari olmayan” şagirdinin alicənablığını qiymətləndirə bilmişdi Sonrakı nəşrlərdə isə belə yazılırdı “Müəllimin xatirəsinə...” Ömrünü qədim dövrün öyrənilməsinə həsr etmiş adamın maddi vəziyyətinin normal olduğundan danışmağa dəyməz: dövlət üçün bilavasitə real xeyir gətirməyən məşğuliyyət hörmətli və vacib deyil, ancaq böyük xərc tələb edir, az adamı maraqlandırır; başqa şəhərlərə və ölkələrə ezamiyyətlər, arxeoloji ekspedisiyalar. Tədqiqatçının yolu çox vaxt yarımaç, ixtisası üzrə işsiz vəziyyətdə başlayır. Kramer özünün yaradıcı işə hüququnu təsdiq edənə, hörmət 9 Yüklə 44,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|