Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 44,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 15. ETİKA. BİRİNCİ MƏNƏVİ İDEALLAR.
- Böyük göy qayığı uzağamı gedib? - Ulma təpəsinə çatmışdır o. - Get və qoy dərinlik əjdahaları, bütün əllisi də qayığı qaytarsınlar! İsimud tabe olur, Göy barkasına çatır, İnannaya deyir: - İlahə, sənin atan məni sənin yanma göndərdi. İnanna, sənin ayan məni sənin yanma göndərdi. Sənin atan nə dedisə, o möhkəmdir, Onun nitqi böyükdür, pozmaq olmaz. İşıqlı İnanna ona cavab verir: - Mənim atam nə dedi, nə əlavə etdi? Nədir böyük nitq, nəyi pozmaq olmaz? - Mənim ağam belə dedi mənə, Enki bunu əlavə etdi. Qoy İnanna öz Urukuna getsin, sənsə böyük göy qayığını Ereduqa gətir! İşıqlı İnanna İsimuda - elçiyə belə cavab verdi: - Necə dəyişdi mənim atam öz sözlərini? Mənə dediyi sözləri necə ayaqladı o? Mənə dediyi böyük sözlərini necə rüsvay etdi? Atam mənim yalanmı dedi, yalanmı əlavə etdi? Yalandanmı öz gücünə, Abzunun adına and içdi? Səni mənim yanıma yalandan göndərdi! O bu sözləri deyən kimi dəniz əjdahaları Göy barkasını qamarladılar. Onda İnanna öz elçisi Ninşubura52 dedi: Ey mənim tər-təmiz Eannamin elçisi, Mənim mərd sözlərimin elçisi. Mənim tələsən sözlərimin xəbərçisi! Su dəyməyəcək sənin əllərinə! İnanna Suti, öz hədiyyələrini böyük göy qayığında aparır. Ninşubur İnannamn əmrini yerinə yetirir. Lakin Enki geri çəkilmir. O, müxtəlif dəniz nəhənglərinin müşayətilə Isimudu göndərir ki, Eridu və Umk arasında yeddi dayanacağın hər birində böyük göy qayığını tutsun. Nəhayət, İnanna öz qəniməti ilə Uruka 128 çatır və orda hamının şənləndiyi şəraitdə allah qanunlarını bir- birinin ardınca boşaldır. Şumer mütəfəkkirləri dəqiq fəlsəfi təlim yaratmamışlar. Eynilə onlarda kifayət qədər aydın mənəvi prinsiplər və vəsiyyətlər olmamışdır. Şumerlərdə etik normaların xüsusi toplusu olmadığından onların etikası və əxlaqı haqqında məlumatları qədim Şumerin ən müxtəlif ədəbi mətnlərindən əldə etmək lazım gəlir. Aşağıdakı fəsil Şumer etikasının bəzi xüsusiyyətlərinin və uyğun mənbələrinin araşdırılmasına həsr edilmişdir. 129 15. ETİKA. BİRİNCİ MƏNƏVİ İDEALLAR. Şumer mütəfəkkirləri öz dünyagörüşlərinə uyğun olaraq insana və onun roluna o qədər də inanmırdılar. Onlar möhkəm əmin 'dilər ki, insan palçıqdan yapılmış və ümumiyyətlə, allahlar tərərindən ona görə yaradılmışlar ki, onlara yemək və içmək gətirsinlər, onlar üçün müqəddəs yerlər tiksinlər, onlara hər cür qulluq göstərsinlər ki, allahlar da heç nəyin qayğısını çəkmədən özlərinin allahlıq işləri ilə məşğul olsunlar. Belə dünyabaxışına görə həyat qeyri- müəyyənliklərə və gözlənilməyən təhlükələrlə doludur, çünki insan əvəlcədən öz taleyini müəyyən edə bilməz, onların müqəddəratı allahların əlçatmza müdrikliyindən asılıdır. İnsan öldükdə onun cansız ruhu qaranlıq və kədərli yeraltı aləmə düşür, orada yalnız yerüstü həyatın solğun əksi olan miskin həyat süıüı. Qərb filosoflarını hər şeydən çox maraqlandıran və vacib əxlaqi problemlərdən biri olan iradənin azadlığı mürəkkəb problemi şumerləri heç vaxt narahat etməmişdir. Şumer mütəfəkkirləri tamamilə əmin idilər ki, allahlar insanları ancaq özlərinin şəxsi rahatlıqları üçün yaratmışlar və buna görə də insanın son payı ölüm, allahınkı isə ölməzlikdir, ona görə də insanın koıtəbii tabeçilik rolunu qəbul edirdilər. Şumerlər hesab edirdilər ki, ictimai və mədəni inkişafın yavaş və çətin evolyusiyası nəticəsində meydana gəlmiş bütün əxlaqi keyfiyyətlər və məziyyətlər allahlar tərəfindən bəxş edilmişdir. Onların fikrincə, hər şeyə allahlar qabaqcadan qərar verir, insan isə yalnız allahların göstərişləri ilə hərəkət edir. Saxlanılmış yazılardan göründüyü kimi, şumerlər həqiqəti və yaxşılığı, qanunu və intizamı, ədaləti və azadlığı, xeyirxahlığı və açıqlığı, təəssüfü və rəhimliliyi yüksək qiymətləndirirdilər. Və təbii ki, onlar yalanı və küdurəti, qanunsuzluğu və intizamsızlığı, ədalətsizliyi və zülmü, qüsuru və pozğunluğu, qəddarlığı və rəhmsizliyi rədd edirdilər. Çarlar və hökmdarlar daim fəxr edirdilər ki, onlar ölkədə qanunçuluğu və intizamı bərqərar etmiş, gücsüzü 130 güclüdən, kasıbı varlıdan qorumuş, nifrətə və zora son qoymuşlar. Artıq 7-ci fəsildə haqqında söhbət açılan nadir sənəddə e.ə. XXIV əsrdə yaşamış Laqaş hökmdarı Urukağiııa fəxrlə deyir kİ, o, çox zülmlər görmüş vətəndaşlara ədalət məhkəməsini və azadlığı qaytardı, gözüdoymaz qəddar məmurlara divan tutdu, ədalətsizliyə və zülmə son qoydu, yetimləri və dul qadınları müdafiə etdi. Heç 400 il keçməmiş III Ur sülaləsinin banisi Ur-Nammu öz qanunlarını verdi (bax. s 8) və öz növbəsində bir sıra etik qaydaları bəyan etdi. Ur-Nammu qanunları toplusunun girişində deyilir ki, məmurlar tərəfindən edilən və daha çox yayılan bir çox sui- istifadələrdən xalqın canını qurtardı, ölçü və çəki sistemini nizamladı ki, ticarət düzgün getsin, dul qadınlara, yetimlərə, kasıblara qayğı göstərdi, onları aldatmağı və incitməyi qadağan etdi. Daha 200 ildən sonra İsin hökmdarı Lipit-İştar yeni qanunlar külliyyatı yaratdı. O fəxr edirdi ki, böyük allahlar An və Bnlil onu çarlığın başına qoydular (“ondan ötəri ki, yerdə ədaləti bərqərar etsin, şikayətlər üçün hər cür səbəbi aradan qaldırsın, silahın gücü ilə bütün düşmənləri və üsyançıları qovsun, Şumer və Akkad əhlinə firavanlıq gətirsin”). Bundan əlavə, adlarına bundan az olmayan yüksək mənəvi və etik keyfiyyətlər aid edilən digər Şumer hakimlərinin şəninə yazılmış çoxlu miqdarda himnlər qalmışdır. Şumer müdriklərinin inamına görə allahlar həmişə yüksək əxlaqi hərəkətləri əxlaqsızlıqdan üstün tuturlar. Şumer himnlərində demək olar, bütün baş allahlar xeyirxah, ədalətli, həqiqətpərəst, comərd olduqlarına görə şöhrəti ən diri liri ər. onların bir çoxu, məsələn, günəş allahı Utu etik normaların gözlənilməsinə xüsusi nəzarət edirdilər. Başqa biri - Laqaşda böyük mənsəb sahibi ilahə Nanşe - bir sıra mətnlərdə həqiqət, ədalət və rəhmdillik tərəfdarı kimi yad edilir. Bu ilahənin Şumer cəmiyyətində etik və əxlaqi normaların yaranması sahəsində əhəmiyyətli rolunu biz hələ indi anlamağa başlayırıq, 1951-ci ildə Nippurda tapılmış on doqquz lövhəcik və fraqmentdən, təxminən 250 sətirdən ibarət şumer himni tərtib 131 Yüklə 44,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|