Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi
kollegiyasının 20 noyabr 2009-cu il tarixli
29 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
HAMİLƏLİK ZAMANI
HİPERTENZİV VƏZİYYƏTLƏR ÜZRƏ
KLİNİK PROTOKOL
Bakı - 2009
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
2
54.10+57.16
H 26
H 26 Hamiləlik zamanı hipertenziv vəziyyətlər üzrə klinik
protokol – 28 səh.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə
Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai
səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər
proqramı əsasında tərtib edilmişdir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
3
Klinik protokolun redaktoru:
C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzinin direktoru
Klinik protokolun tərtibçilər heyəti:
F.Əliyeva – Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun direktoru, t.e.n., dosent
M.Həsənova – Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun Mamalıq bölməsinin rəhbəri, t.e.n.
S.Abdullayeva – Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun Endoskopiya şöbəsinin həkim mama-ginekoloqu,
t.e.n.
L.Məmmədova – Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun elmi katibi
A.Məhərrəmova – Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutu Mamalıq bölməsinin elmi işçisi
F.Qəhrəmanlı – Səhiyyə Nazirliyi “Ailə Planlanması”
Məsləhətxanasının həkim mama-ginekoloqu
G.Hüseynova – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin Tibbi
keyfiyyət standartları şöbəsinin müdiri
Rəyçilər:
S.İsrafilbəyli – Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
baş mama-ginekoloqu, Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət
Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Mamalıq-ginekologiya
kafedrasının müdiri, ə.e.x., t.e.d., professor
H.Bağırova – ATU-nun II Mamalıq-ginekologiya kafedrasının
müdiri, t.e.d., professor
4
İxtisarların siyahısı:
AÇF
– angiotenzin-çevirici ferment
ALT
– alanin-aminotransferaza
AST
– aspartat-aminotransferaza
AT
– arterial təzyiq
BÇİ
– bədən çəkisi indeksi
İTP
– intensiv terapiya palatası
XBT-10 – Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 10-cu buraxılış
KTQ
– kardiotokoqrafiya
RKT
– randomizasiya olunmuş klinik tədqiqat
USM
– ultrasəs müayinəsi
ÜST
– Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri
Sübutların
etibarlılıq
dərəcəsi
Sübutların mənbələri
(elmi tədqiqatların tipləri)
Ia
Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizə
olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır
Ib
Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır
IIa
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən,
randomizə olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
IIb
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi-
eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
III
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli,
korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi)
alınmışdır
IV
Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə
əsaslanmışdır
5
Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası
Tövsiyənin
etibarlılıq
səviyyəsi
Tövsiyənin əsaslandığı sübutların
etibarlılıq dərəcəsi
A
•
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi,
sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun
populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv
ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT.
•
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia.
B
•
Kohort və ya klinik hal – nəzarət tipli tədqiqatların
yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud
•
Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal – nəzarət tipli
tədqiqat, yaxud
•
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən,
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT.
•
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa.
C
•
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən,
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və
ya klinik hal – nəzarət tipli, və ya nəzarət edilən,
randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud
•
Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan
və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT.
•
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb.
D
•
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud
•
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud
•
Ekspertlərin rəyi.
•
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının
göstəricisidir.
•
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV.
6
Protokol mama-ginekoloqlar üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Pasiyent qrupu: hipertenziya əlamətləri olan hamilə qadınlar
Protokolun hazırlanmasının məqsədi:
►
Antenatal qulluğun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması
►
Ana xəstəliyi və ölümü səviyyəsinin aşağı salınması
►
Perinatal xəstəlik və ölüm səviyyəsinin aşağı salınması
►
Hiperdiaqnostika və əsassız müdaxilə hallarının sayının
azaldılması
ÜMUMİ MÜDDƏALAR
Hamiləlik zamanı meydana çıxan hipertenziv vəziyyətlərə –
hestasion arterial hipertenziya, preeklampsiya, eklampsiya, xroniki
arterial hipertenziya (essensial və ya ikincili olaraq böyrək, endokrin
və ya digər patologiya ilə əlaqəli) aiddir.
Xroniki arterial hipertenziya – hamiləliyin 20-ci həftəsinə
qədər mövcud olan və doğuşdan 6 həftə keçdikdən sonra saxlanılan
hipertenziyadır.
Hestasion arterial hipertenziya – hamiləliyin 20-ci həftəsindən
sonra arterial təzyiqin yüksəlməsidir.
Preeklampsiya – adətən arterial təzyiqin yüksəlməsi və
proteinuriya ilə müşayiət olunan polisistem sindromdur.
Preeklampsiyanın hamilələr arasında yayılma tezliyi 5-7%-dir.
Hamiləliyin bu ağırlaşması yüngül formada olduqda əksərən ana və
dölün sağlamlığına ciddi təsir göstərmir. Preeklampsiyanın ağır
forması isə ana və dölün vəziyyətində ciddi pozğunluqlar törədərək,
hətta ölümlə belə nəticələnə bilər. Ağır preeklampsiya zamanı ilk
növbədə böyrəklər, qaraciyər, qanın laxtalanma sistemi, baş beyin,
cift zədələnir. Preeklampsiyanın inkişafı zamanı əlamətlər kifayət
dərəcədə aşkar (arterial təzyiqin yüksəlməsi, epiqastral nahiyədə
ağrıların olması, proteinuriya ) və ya nəzərə çarpmayan (məsələn,
qanda trombositlərin sayının tədricən azalması, qaraciyərin
funksiyasının pozulması) ola bilər. Preeklampsiyanın erkən aşkar
edilməsi üçün hamiləyə müntəzəm doğuşaqədər nəzarətin aparılması
olduqca vacibdir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
7
Eklampsiya – preeklampsiyası olan hamilələrdə digər beyin
pozğunluqlarının təzahürləri (epilepsiya və ya beyindaxili qansızma)
ilə əlaqəli olmayan, bir və daha artıq qıcolmanın meydana
çıxmasıdır.
Epidemiologiya
Hamiləlik zamanı hipertenziv vəziyyətlər ana ölümünün aparıcı
səbəbləri arasında ikinci yerdə qalmaqdadır. Hər il dünyada 63000-ə
yaxın hamilə qadın preeklampsiya və eklampsiyadan dünyasını
dəyişir ki, bu da ÜST-nün (2006) məlumatına əsasən ana ölümünün
strukturunda 16% təşkil edir (UNDP/UNFPA/WHO/World Bank
Special Programme, 2006).
Amerika Mama Ginekoloqlar Cəmiyyətinin məlumatına (2002)
əsasən hamiləlik zamanı hipertenziv vəziyyətlər 12-22% hallarda
hamiləliyin gedişini ağırlaşdırır və ana ölümü səbəblərinin
strukturunda 17,6% təşkil edir.
Etiologiya
Hamiləlik zamanı hipertenziv vəziyyətlərin yaranmasını izah
edən bir sıra nəzəriyyələr mövcuddur (endotelial, neyrogen,
tromboksan-prostasiklin, hormonal, immunoloji, plasentar, genetik).
Müəyyən olunmuşdur ki, preeklampsiyanın inkişafı üçün zəmin artıq
hamiləliyin ilkin mərhələlərində yaranır. Lakin hipertenziv
vəziyyətlərin yaranmasının dəqiq səbəbi məlum deyil.
Preeklampsiyanın risk faktorları
►
Birinci hamiləlik (B)
►
Anamnezində preeklampsiya/eklampsiya olan hamilə qadınlar (B)
►
Doğuşlar arasında interval 2 ildən az, 10 ildən çox olduqda (B)
►
Yaşı 18-dən aşağı, 35-dən yuxarı olan hamilə qadınlar (B)
►
Piylənmə – bədən çəkisi indeksi ( BÇİ ) 35-dən yuxarı (B)
►
Ailə anamnezində preeklampsiya halları (hamilənin anasında və
ya bacısında preeklampsiya) (B)
►
Diastolik təzyiq 80 mm.c.süt.-dan yuxarı (B)
►
Proteinuriya (≥ +1 test zolaq üsulu ilə və ya ≥ 0,3 q/l sutkalıq
sidikdə) (C)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
8
►
Çoxdöllü hamiləlik (B)
►
Ekstragenital xəstəliklər (B)
Hipertoniya
Böyrək xəstəlikləri
Ürək-damar sisteminin xəstəlikləri
Şəkərli diabet
Antifosfolipid sindromu
XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT
O10 Əvvəl mövcud olan, hamiləliyi, doğuşu, zahılıq dövrünü
ağırlaşdıran hipertenziya
O11 Əvvəl mövcud olan, proteinuriya qoşulmuş hipertenziya
O12 Hamiləliklə bağlı proteinuriya (hestasion proteinuriya)
O12.0 Hamiləliklə bağlı ödemlər
O12.1 Hamiləliklə bağlı proteinuriya
O12.2 Hamiləliklə bağlı proteinuriya ilə müşayiət olunan
ödemlər
O13 Nəzərəçarpan proteinuriya ilə müşayiət olunmayan
hamiləliklə bağlı hipertenziya
O14 Nəzərəçarpan proteinuriya ilə müşayiət olunan
hamiləliklə bağlı hipertenziya
O14.0 Orta dərəcəli preeklampsiya
O14.1 Ağır dərəcəli preeklampsiya
O14.2 Dəqiqləşdirilməmiş preeklampsiya
O15 Eklampsiya
O15.0 Hamiləlik zamanı eklampsiya
O15.1 Doğuş zamanı eklampsiya
O15.2 Zahılıq dövrü eklampsiyası
O15.9 Müddətinə görə dəqiqləşdirilməmiş eklampsiya
O16 Ananın dəqiqləşdirilməmiş hipertenziyası
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
9
DİAQNOSTİKA
Hipertenziv vəziyyətlər
Hipertenziya
Hipertenziya diaqnozu sistolik arterial təzyiq ≥140 mm.c.süt.
və/və ya diastolik arterial təzyiq birinci ölçülmədə ≥ 110 mm.c.süt.,
və ya iki ölçülmədə ≥ 90 mm.c.süt. olduqda qoyulur. (C)
Ağır hipertenziya
Ağır hipertenziya diaqnozu sistolik arterial təzyiq ≥160 mm.c.süt.
və/və ya diastolik arterial təzyiq birinci ölçülmədə ≥ 120 mm.c.süt.,
və ya iki ölçülmədə ≥ 110 mm.c.süt. olduqda qoyulur. (C)
Proteinuriya
Normal inkişaf edən hamiləlik zamanı böyrəklər vasitəsilə zülalın
xaric olunması artır. Lakin proteinuriya, 24 saat müddətində və ya 4
saatlıq intervalla götürülmüş 2 sınaqda sidikdə zülalın miqdarı 300
mq-a bərabər, və ya ondan çox olduqda patoloji sayılır.
Bundan başqa, sidik-ifrazat sisteminin infeksiyalarını istisna
etmək lazımdır. Hamilə qadınlarda patoloji proteinuriya daxili
orqanların zədələnməsinin ilkin əlaməti sayılır.
Hər bir hamilə qadın proteinuriyanın müəyyən olunması
məqsədilə müayinə olunmalıdır. (C)
Preeklamsiyanın inkişaf riski aşağı olan qadınlarda
proteinuriyanı müəyyən etmək üçün zolaq testdən istifadə
oluna bilər. (C)
Test-zolaq üsulu ilə sidikdə zülalı təyin etdikdə +≥1 (+≥0,3q/l
sutkalıq sidikdə) nəticəsi proteinuriyanı təsdiq edir. (B)
Preeklampsiya riski yüksək olan qadınlarda proteinuriyanı
müəyyən etmək üçün daha dəqiq testlərin (sutkalıq sidikdə
zülalın səviyyəsi) aparılması məsləhətdir. (B)
Ödemlər
Orta dərəcəli ödemlər hamiləliyi fizioloji keçən hamilə qadınların
50-80%-də müşahidə olunur. Ödemlə müşayiət olunmayan
preeklampsiya ana və uşaq üçün ödemlə müşayiət olunan
preeklampsiyaya nisbətən daha təhlükəlidir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
10
Qeyd etmək lazımdır ki, sürətlə inkişaf edən yayılmış
ödemlər (xüsusilə bel və üz nahiyələrində) proqnostik cəhətdən
qənaətbəxş hesab olunmur (Royal College of Obstetricians and
Gynaecologists. THE MANAGEMENT OF SEVERE
PREECLAMPSIYA/ECLAMPSIYA. Guideline 10, RCOG Press,
March 2006).
Hamiləliklə bağlı fizioloji ödemlər müalicə tələb etmir.
Ödemləri azaltmaq məqsədilə sidikqovucu preparatlardan
istifadə etmək olmaz!
Preeklampsiyanın ağırlığının müəyyən edilməsi
Preeklampsiya – hamiləliyin 20-ci həftəsindən sonra inkişaf
edən hipertenziya və proteinuriya ± ödemlər ilə səciyyələnir.
Ağır preeklampsiya – proteinuriya ilə müşayiət olunan ağır
hipertenziya və ya istənilən dərəcəli hipertenziya, proteinuriya və
aşağıdakı ağırlaşdırıcı simptomlardan biri qeyd edildikdə:
►
beyin simptomları (baş ağrısı, görmə pozğunluğu)
►
epiqastral nahiyədə ağrı
►
sağ qabırğaaltı nahiyədə ağrı
►
ürəkbulanma və ya qusma
►
qəflətən meydana çıxan və ya yayılmış ödemlər (üz və ya oma
nahiyəsində/kürəyin aşağı nahiyəsi)
►
hiperrefleksiya
►
proqressivləşən proteinuriya və hipoproteinemiya
►
sidik ifrazının azalması (<400 ml/24 saat)
►
hemoliz, sarılıq
►
ağciyər ödemi
►
trombositlərin sayı <100x10
P
9
P
/l
►
dölün bətndaxili inkişafının ləngiməsi
HELLP – ağır preeklampsiyanın klinik əlamətlərini əks etdirir:
H – hemoliz (bilirubinin səviyyəsinin 2-3 dəfə yüksəlməsi)
EL – qaraciyər fermentlərinin (ALT, AST) aktivliyinin 2-3
dəfə yüksəlməsi
LP – qanda trombositlərin miqdarının azalması (<100 x 10
P
9
P
/l)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
11
HİPERTENZİV VƏZİYYƏT ZAMANI HAMİLƏLƏRİN
APARILMASI TAKTİKASI
İlkin səhiyyə xidməti səviyyəsində
(ümumi praktika həkimləri, mamalar) taktika
Əlamətlər
Mamanın /ümumi
praktika həkiminin
fəaliyyəti
90≤ diastolik A/T<100
mm.c.süt.
Müayinə üçün
stasionara göndəriş (C)
90≤ diastolik A/T<100
mm.c.süt. hər hansı
ağırlaşdırıcı simptomla
Müayinə üçün
stasionara göndəriş (C)
Sistolik AT ≥ 160
mm.c.süt.
Müayinə üçün
stasionara göndəriş (C)
Nəzərəçarpan
proteinuriya ilə
müşayiət
olunmayan
hamiləliklə bağlı
hipertenziya
Diastolik AT ≥ 100
mm.c.süt.
Müayinə üçün
stasionara göndəriş (C)
Diastolik AT ≥ 90
mm.c.süt. və
proteinuriya ≥ 1+test
zolaq üsulu ilə (≥0,3 q/l)
Müayinə üçün
stasionara göndəriş
(A)
Diastolik AT ≥ 110
mm.c.süt. və
proteinuriya ≥ 1+ test
zolaq üsulu ilə (≥0,3 q/l)
Təcili stasionara
göndəriş (A)
Sistolik AT ≥ 170
mm.c.süt. və
proteinuriya ≥ 1+ test
zolaq üsulu ilə (≥0,3 q/l)
Təcili stasionara
göndəriş (A)
Nəzərəçarpan
proteinuriya ilə
müşayiət olunan
hamiləliklə bağlı
hipertenziya
Diastolik AT ≥ 90
mm.c.süt. və
proteinuriya ≥ 1+ test
zolaq üsulu ilə (≥0,3 q/l)
və ağırlaşdırıcı
simptomlar
Təcili stasionara
göndəriş (A)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
12
1+ test zolaq üsulu ilə
(0,3 q/l)
1 həftə ərzində təkrar
müayinə (C)
2+ test zolaq üsulu ilə
(1 q/l)
Müayinə üçün
stasionara göndəriş (C)
Hamiləliklə bağlı
proteinuriya
(hestasion
proteinuriya)
≥ 1+ test zolaq üsulu ilə
(≥0,3 q/l) və hər hansı
ağırlaşdırıcı simptomla
Müayinə üçün
stasionara göndəriş (C)
Baş ağrısı və ya görmə
pozğunluğu, diastolik
AT 90 mm.c.süt.-dan
aşağı, proteinuriya qeyd
olunmur və ya zülal
izləri
Müayinə üçün
stasionara göndəriş
(növbəti tam
müayinələr arasındakı
intervalı azaltmaq) (C)
Epiqastral nahiyəsində
ağrı, diastolik AT<90
mm.c.süt. proteinuriya
qeyd olunmur və ya
zülal izləri
Müayinə üçün
stasionara göndəriş
(növbəti tam
müayinələr arasındakı
intervalı azaltmaq) (C)
Hipertenziya və
ya proteinuriya
olmadan ana və
döl tərəfdən hər
hansı simptomlar
qeyd olunduqda
Dölün hərəkət
aktivliyinin zəifləməsi,
dölün bətndaxili
inkişafının ləngiməsi,
AT <90 mm.c.süt. ilə
proteinuriya qeyd
olunmur və ya zülal
izləri
Müayinə üçün
stasionara göndəriş
(növbəti tam
müayinələr arasındakı
intervalı azaltmaq) (C)
HİPERTENZİYALI HAMİLƏ QADINLARIN STASİONARDA
APARILMA TAKTİKASI
Diastolik təzyiqin 90 mm.c.süt. və sistolik təzyiqin 140 mm.c.süt.
olduğu hal xəstəlik sayılmır, lakin keçid vəziyyəti kimi
qiymətləndirilir və ananın və dölün vəziyyətinə daha ciddi nəzarətin
zəruri olduğunu göstərir.
AT göstəricilərinin yüksək olmasına baxmayaraq, əksər hallarda
hamiləlik normal keçir. Hipertenziya kompensator mexanizm olaraq
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
13
damar müqavimətinin yüksəlməsi şəraitində müəyyən dərəcədə
uşaqlıq-cift qan dövranına müsbət təsir göstərir.
Hamiləliyin 20 həftəsindən sonra ilk dəfə hipertenziya müəyyən
olunduqda (və ya mövcud arterial hipertenziya fonunda hamiləliyin
20 həftəsindən sonra arterial təzyiq yüksəldikdə) preeklampsiyanı
istisna etmək məqsədilə ciddi müayinə aparılmalıdır. (C)
►
Dölün vəziyyətini qiymətləndirmək lazımdır (USM vasitəsilə
dölün kütləsini və ağciyərlərin yetişkənliyini müəyyən etmək) (B)
►
Preeklampsiya təsdiq olunduğu təqdirdə aparılma taktikası
preeklampsiya bölməsində qeyd olunmuşdur.
PREEKLAMPSİYALI HAMİLƏLƏRİN APARILMA
TAKTİKASI
Pasiyentdə preeklampsiya müəyyən etmiş həkim və ya mama onu
ətraflı müayinə olunmaq və hamiləliyin aparılma taktikasını
müəyyənləşdirmək üçün stasionara (gündüz stasionarına göndərmək
mümkündür) göndərməlidir. (B)
Ağır olmayan preeklampsiya – müalicə tələb etmir, yalnız
davamlı nəzarət aparılmalıdır.
Ağır preeklampsiya əlamətləri olan hamilə qadın intensiv
terapiya palatasına və ya III səviyyəli xəstəxananın doğum blokuna
yerləşdirilməlidir (D). Belə imkan olmadıqda ən yaxında yerləşən II
səviyyəli xəstəxanaya çatdırılmalıdır. Hamilənin vəziyyəti yerində
sabitləşdirildikdən sonra ixtisaslaşmış təcili yardım briqadasının
(reanimasiya) müşayiəti ilə onun başqa tibb müəssisəsinə
köçürülməsi həyata keçirilməlidir.
Maqnezium-sulfatla və hipotenziv preparatlarla intensiv müalicə
aparılmalıdır.
Doğum şöbəsində
Ağır preeklampsiya əlamətləri olan hamilə qadını qəbul
şöbəsində növbətçi mama-ginekoloq müayinə edir. Hamilə qadının
hansı şöbəyə qəbul olunması və müalicəsi məsələsi məsul mama-
ginekoloq və reanimatoloq tərəfindən birgə həll edilir. Doğuş
fəaliyyəti olduqda və ya dölyanı sular vaxtından əvvəl axdıqda
hamilə doğum şöbəsinə qəbul olunur. Digər hallarda qadın İTP-yə
köçürülür. Hamilənin şöbələr arası köçürülmələri yalnız təkərli
xərəkdə mümkündür (Əlavə 2).
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
14
Qəbul şöbəsinin maması tibbi sənədləri hamilə doğum şöbəsinə
və ya İTP-yə köçürülüb müalicə başlandıqdan sonra doldura bilər.
Hamiləliyin 34 həftəsinə qədər doğuş fəaliyyəti olmayan ağır
preeklampsiyalı hamilə qadın maqnezial və hipotenziv terapiya
başladıqdan sonra III səviyyəli stasionara köçürülür.
Arterial təzyiqə nəzarət
Arterial təzyiq qadının vəziyyəti stabilləşənə qədər hər 15
dəqiqədən bir ölçülməlidir.
Qadının vəziyyəti stabilləşdikdən sonra arterial təzyiqin
ölçülməsi hər 30 dəqiqədən bir aparılmalıdır. Stasionar şəraitində
qadının vəziyyəti stabildirsə və qadında patoloji simptomlar qeyd
olunmursa, arterial təzyiq hər 4 saatdan bir ölçülməlidir.
Müayinələr
Qəbul şöbəsində (Təcili!)
►
arterial təzyiqin ölçülməsi
►
sidiyin ümumi analizi (zülalın təyini)
►
qanın klinik analizi (hemoqlobin, trombositlərin miqdarı, qanın
laxtalanma müddəti)
Stasionarda
►
sidiyin ümumi analizi (ayrı-ayrı sidik nümunələrində və sutkalıq
sidikdə zülalın təyini, 4 saatdan sonra təkrar sidikdə zülalı təyin
etmək olar)
►
qanın biokimyəvi analizi (kreatinin, ALT, AST, ümumi zülal,
sidik cövhəri, bilirubin)
►
koaquloqramma
►
qan qrupu və Rh-faktor
►
KTQ, USM, dopplerometriya
►
qadının vəziyyətini sabitləşdirdikdən sonra doğuşun vaxtını və
aparılma taktikasını müəyyənləşdirmək üçün daxili müayinə
aparılır.
►
diurezə ciddi nəzarət
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
15
Cədvəl 1. Laborator testlər
(patoloji vəziyyət kimi qiymətləndirilən nəticələr)
Hemoqlobin
Normal və ya yüksək (> və ya = 120 q/l) (norma
120-140 q/l)
Hematokrit > və ya 42% ( norma 35-42%)
Trombositlər
Trombositopeniya, < 100x10
P
9
P
/l ( norma 180-400
x10
P
9
P
/l )
Eritrositlər
Anomal morfologiya, xüsusilə də trombositopeniya
ilə müştərək olduqda, mikroangiopatik hemolitik
anemiyanın olmasına dəlalət edir
Bilirubin
Normadan 2-3 dəfə çox, əsasən sərbəst bilirubin
(normada ümumi bilirubin 3,4-22,2 mkmol/l)
Preeklampsiyanın ağırlıq dərəcəsini
müəyyənləşdirmək üçün həm birləşmiş, həm də
sərbəst bilirubinin səviyyəsi təyin olunur
Sərbəst bilirubinin səviyyəsinin artması hemolizin
inkişaf dərəcəsini və onun ağırlığını əks etdirir
Damarların uzunmüddətli spazmı səbəbindən
mikrosirkulyasiya şəbəkəsində eritrositlərin
aqqlyutinasiyası nəticəsində birləşmiş bilirubinin
artması ilə eritrositlərin fraqmentasiyası və hemolizi
inkişaf edir
Kreatinin
> 0,078 mmol/l ( norma 0,015-0,078 mmol/l)
Sidik turşusu > 0,35 mmol/l ( norma 0,15-0,35 mmol/l)
Sidik cövhəri > 8,0 mmol/l ( norma 3,5-8 mmol/l)
Qaraciyər
fermentləri
(AST, ALT)
Artır, ağır hallarda normadan 2-3 dəfə çox. AST
səviyyəsinin artması adətən protenuriyanın
artmasından əvvəl müşahidə olunur. (Norma AST 8-
40 BV/l, ALT 5-30 BV/l)
Fibrinogen
2 q/l-dən aşağı ( norma 2-4 q/l)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
16
MÜALİCƏ
Hamiləlik dövründə hipertenziv vəziyyətlərin idarə olunması
prinsipləri
►
Medikamentoz idarə olunma
►
Mamalıq vəziyyətinin idarə olunması
Medikamentoz müalicənin məqsədi
1.
Sistolik arterial təzyiqin 140-150 mm.c.süt. arasında stabil
səviyyədə saxlanılması
2.
Diastolik arterial təzyiqin 90-100 mm.c.süt. arasında stabil
səviyyədə saxlanılması
3.
Hamilə qadında eklampsiya, HELLP-sindrom, ağ ciyərlərin
ödemi, qaraciyər və böyrək funksiyasının pozulması, görmənin
pozulması kimi ağırlaşmaların qarşısının alınması
Mamalıq vəziyyətinin idarə edilməsinin məqsədi – ana və
dölün vəziyyəti baxımından optimal nəticələrin əldə olunması üçün:
1.
Doğuş vaxtının müəyyən edilməsi
2.
Doğuş üsulunun müəyyən edilməsi
Medikamentoz müalicə
Medikamentoz müalicə 2 istiqamətdə aparılır:
►
qıcolma əleyhinə
►
hipotenziv müalicə
Qıcolma əleyhinə müalicə
►
Maqnezial terapiya – preeklampsiya/eklampsiyanın idarə
edilməsində daha çox öyrənilmiş, effektiv və nisbətən təhlükəsiz
seçim üsuludur. (A)
►
Ilkin doza – 20 ml-ə qədər fizioloji məhlulda həll olunmuş 4 qr
quru maddə v/d yavaş sürətlə 5-10 dəqiqə ərzində yeridilir. (A)
►
Saxlayıcı doza – 1-2 qr/saat sürətlə infuzomat vasitəsilə yeridilir.
İnfuziyanın müddəti vəziyyətin ağırlıq dərəcəsindən asılıdır.
►
Məhlulların vena daxilinə davamlı yeridilməsi imkanı olmadığı
halda vena daxilinə 4 qr maqnezium sulfat (16 ml 25%-li
məhlul) 5 dəqiqə ərzində və hər sağrıya 5 qr (10 ml 50%-li
məhlul) olmaqla yeridilir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
17
►
Maqnezium-sulfatla müalicə doğuşdan və ya axırıncı qıcolma
tutmasından (eklampsiyadan) sonra 24 saat müddətində davam
etdirilməlidir.
Aşağıdakı əlamətlər qeyd olunduqda maqnezium-sulfatın
yeridilməsini dayandırmaq lazımdır:
Tənəffüs tezliyi 12-dən az
1 saat müddətində sidiyin miqdarı 30 ml-dən az
Diz refleksi qeyd olunmadıqda
Maqnezium-sulfatın təsirinin neytrallaşdırılması məqsədilə
10 ml 10%-li kalsium qlükonat məhlulu vena daxilinə yavaş sürətlə
yeridilməlidir.
Hipotenziv müalicə
Aşağıdakı tövsiyələr həm hestasion hipertenziyalı qadınlarda,
həm də xroniki hipertenziyalı qadınlarda istifadə oluna bilər:
►
Arterial təzyiq aşağı salınmalıdır: sistolik 150 mm.c.süt.-dan
aşağı və diastolik 100 mm.c.süt.-dan aşağı (C)
►
Ağır preeklampsiyanın digər əlamətləri qeyd olduqda,
arterial təzyiqin daha aşağı göstəricilərində hipotenziv
terapiya başlanılmalıdır.
►
İlkin antihipertenziv terapiya tez təsir göstərən labetolol (A),
nifedipin (A) və ya hidralazinlə (A) aparılmalıdır.
►
Uzunmüddətli hipotenziv terapiya məqsədilə metildopa,
klonidin, oksprenolol, metaprolol istifadə olunur.
►
MgSO4 antihipertenziv məqsədlə istifadə olunmamalıdır (C)
►
AT sabitləşənədək dölün vəziyyətinin monitorinqinin (KTQ)
aparılması məsləhətdir (D)
►
Nifedipin və maqnezium-sulfatın birgə təyin edilməsi məsləhət
deyil (C)
Xroniki hipertenziyalı qadınların müalicəsi
1.
Xroniki hipertenziyası olan qadınlar hamiləliyi planlaşdırmazdan
əvvəl konsultasiya olunmalıdır (D)
2.
Hamiləliyin əvvəlində və ya diaqnoz qoyulan kimi AÇF-
inhibitorlarının və angiotenziv reseptorların blokatorlarının
qəbulunu dayandırmaq lazımdır (B)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
18
3.
Hamiləlik təyin olunan vaxtdan atenololun qəbulunu
dayandırmaq lazımdır (B)
4.
Birinci trimestrdə aşağıdakı antihipertenziv preparatlar təyin
oluna bilər: metildopa, labetolol, nifedipin (C)
Təyin edilən dərmanların istifadə rejimi
Hidralazin – 5-10 mq v/d sürətlə, lazım gəldikdə hər 20-30
dəqiqədən bir, arterial təzyiq lazımi səviyyəyə çatana qədər təkrar
yeridilə bilər. Təsiri 15-30 dəqiqə ərzində tədricən başlayır,
maksimal təsir 20-ci dəqiqədə müşahidə olunur; Arterial təzyiqi
endirməyə müvəffəq olunduğu təqdirdə, lazım gələrsə, (adətən 3
saatdan sonra) təkrar təyin etmək olar. Əgər 20 mq vena daxilinə
yeridildikdən sonra lazımi effektə nail olunmursa, digər
preparatlardan istifadə etmək lazımdır.
və ya
Labetolol – 20 mq birmomentli vena daxilinə, lazımi effekt qeyd
olunmursa 10 dəqiqədən sonra 40 mq və hər 10 dəqiqədən bir 2 dəfə
80 mq dozada təkrar yeridilə bilər. Maksimum doza 220 mq-dək
olmaqla. Alternativ olaraq, labetololun fasiləsiz infuziyası 1-2
mq/saat təyin edilə bilər. Maksimal effekt yeridildikdən sonra 5 dəq.
müddətində əldə olunur; Bronxial astmalı və ürək çatmamazlığı olan
qadınlara labetolol preparatını təyin etmək məsləhət görülmür.
və ya
Nifedipin – 10 mq daxilə, lazım gələrsə, hər 30 dəqiqədən bir
təkrar təyin edilir. Təsiri yavaş başlayır və fəaliyyəti uzunmüddətli
olur. Zəif tokolitik təsirə malikdir. Maqnezium-sulfatla birlikdə təyin
etmək məsləhət görülmür (C). Hər iki preparat kalsiumun antaqonisti
olduğundan antihipertenziv təsiri gücləndirir.
Dölün ağ ciyərlərinin yetişməsini sürətləndirmək məqsədilə
kortikosteroidlərin təyini:
Antenatal kortikosteroid terapiyası (betametazon 12 mq əzələ
daxilinə 24 saat intervalla 2 dəfə-cəmi 24 mq) 34 həftədən az
hamiləlikdə bütün preeklampsiyalı qadınlara təyin olunur. (A)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
19
Eklampsiyanın inkişaf edə biləcəyi ehtimalını bildirən əlamətlər
(arterial təzyiqin qəflətən yüksəlməsi, ağır hipertenziya, diurezin
azalması və sidiyin rənginin tündləşməsi, qəflətən ödemlərin,
xüsusilə üz və oma nahiyəsində, əmələ gəlməsi, proteinuriya)
qeyd olunduqda vəziyyəti təcili idarə etmək tələb olunur.
Məqsəd:
qıcolmaların qarşısını almaq
hipoksiya və asidozun korreksiyası
ağır hipertenziyanın tənzimlənməsi
doğuşun aparılma üsulunun seçilməsi
Qıcolmalar zamanı görülən tədbirlər
►
Lazım olan avadanlığı hazırlayın (intubasiya borusu, selik
sorucusu, maska və kisə, oksigen) və dəqiqədə 4-6 litr olmaqla
oksigen verin
►
Qadını travmadan qoruyun
►
Mədə möhtəviyyatının, qusuntu kütləsinin və qanın tənəffüs
yoluna düşməməsi üçün qadını sol böyrü üstə uzadın
►
Qıcolmadan sonra ağız boşluğunu və tənəffüs yollarını sorucu
ilə təmizləyin
►
Qıcolmadan sonra dərhal maqnezial terapiyaya başlayın:
başlanğıc doza – maqnezium-sulfatın 16 ml 25%-li məhlulu
(4 qr quru maddə) 5-10 dəqiqə ərzində vena daxilinə;
saxlayıcı doza – 1-2 qr saatda vena daxilinə (infuzomat
vasitəsilə yeridilməyə üstünlük verilir) və ya vena daxilinə
damcı üsulu ilə.
qıcolmalar təkrar olarsa – maqnezium sulfatın 8 ml 25%-li
məhlulu (2 qr quru maddə) vena daxilinə 5 dəqiqə ərzində;
qıcolmalar davam edərsə, maqnezium sulfatdan əlavə bir dəfə
diazepam 10 mq vena daxiıinə və ya tiopental 50 mq vena
daxilinə yeritmək olar.
Eklampsiya zamanı hipotenziv müalicə preeklampsiyada
olduğu kimidir.
Eklampsiya təcili doğuş aparmaq üçün mütləq göstərişdir.
Lakin doğuşdan əvvəl qadının vəziyyətini stabilləşdirmək
lazımdır.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
20
Mamalıq vəziyyətinin idarə edilməsi
Preeklampsiyalı qadınlarda doğuşun vaxtının təyin edilməsi:
►
Hamilə qadının və dölün vəziyyətinə ciddi monitor nəzarəti
(uzunmüddətli və ya daimi KTQ) vacibdir. (D)
►
Preeklampsiyanın yüngül və ya ağır dərəcəli olmasından asılı
olmayaraq, hamiləliyin müddəti 34 həftədən az olarsa,
hamiləliyin davam etdirilə bilməsinin mümkünlüyü məsələsi həll
olunmalıdır. Vaxtından əvvəl doğulmuş uşağa perinatal
mərkəzdə qulluq göstərilməlidir. (C)
►
Hamiləliyin müddəti 34-36 həftə arasında olduqda, hamiləliyin
davam etdirilməsinin xeyri və zərəri barədə inandırıcı dəlillər
yoxdur. (D)
►
Hamiləliyin müddəti 37 həftə və artıq olduğu hallarda
preeklampsiyanın ağırlıq dərəcəsindən asılı olmayaraq
hamiləliyi təcili başa çatdırmaq qərarı verilməlidir. (D)
Doğuş üsulunun seçimi
►
Hipertenziv vəziyyətli hamilələrin doğuşu, keysəriyyə kəsiyi
əməliyyatına digər göstəriş olmadıqda təbii yolla başa
çatdırılmalıdır.
►
Əgər doğuşu təbii yolla aparmaq planlaşdırılırsa və uşaqlıq
boynu doğuşa hazır deyilsə, uşaqlıq boynunu hazırlamaq
lazımdır. (A)
►
Sistolik arterial təzyiqi 160 mm.c.süt-dan, diastolik arterial
təzyiqi 110 mm.c.süt.-dan aşağı səviyyədə saxlamaq məqsədilə
hipotenziv müalicəni doğuşun I dövründə və doğuş zamanı
davam etdirmək lazımdır.
►
Erqometrindən istifadə etmək olmaz (qıcolmalar meydana çıxa
bilər). (C)
Doğuşdan sonra müalicə
Doğuşdan sonrakı 6 həftə ərzində müalicə iıə bağlı tövsiyələr:
►
Zahılıq dövründə doğuşdan sonra 3-6-cı günlərdə arterial
təzyiqin yüksəlməsi ehtimalı çox olduğundan xüsusilə ehtiyatlı
olmaq lazımdır. (D)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
21
►
Hipotenziv müalicə ağır preeklampsiyalı qadınlarda və
hamiləliyi vaxtından əvvəl doğuşla başa çatmış qadınlarda
zahılıq dövründə də davam etdirilməlidir. (B)
►
Zahılıq dövründə ağır hipertenziyanın müalicəsi sistolik arterial
təzyiqi 160 mm.c.süt.-dan, diastolik arterial təzyiqi 110
mm.c.süt.-dan aşağı səviyyədə saxlamağa yönəldilmişdir. (C)
►
Yanaşı ağırlaşmaları olan qadınlarda doğuşdan sonrakı dövrdə
arterial təzyiqin orta dərəcədə artması zamanı hipotenziv
müalicə təyin oluna bilər. (D)
►
Hipotenziv terapiya – nifedipin, labetolol, metildopa, kaptopril,
enalapril preparatları döşlə əmizdirdikdə belə istifadə oluna bilər
►
Zahılıq dövründə hipertenziyanı tənzimləmək çətin olduqda,
oliquriya qeyd olunduqda, kreatininin səviyyəsi yüksək olduqda,
trombositlərin miqdarı 50x10
P
9
P
/l-dən az olduqda qeyri-steroid
iltihab əleyhinə preparatlar təyin etmək olmaz. (D)
►
Preeklampsiyalı qadınlara, xüsusilə keysəriyyə
kəsiyi
əməliyyatından sonra və ya 4 gündən artıq yataq rejimi təyin
edilmiş qadınlara doğuşdan sonrakı dövrdə tromboprofilaktika
təyin etmək olar (tromboprofilaktikanın aparılması qərarı
koaquloqrammanın nəticəsinə əsaslanmalıdır).
►
Ağır preeklampsiyalı qadınlarda keysəriyyə əməliyyatından
sonrakı dövrdə maqnezium sulfatın yeridilməsi davam
etdirilməlidir.
►
Əməliyyatdan sonra maye qəbuluna ciddi nəzarət edilməlidir.
Standart rejim 80ml/saat ( vena daxili yeridilən maqnezium-
sulfat və qadının daxilə qəbul etdiyi maye daxil olmaqla).
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
22
Hamiləlik hipertenziyasının profilaktikası
►
Risk faktorlarının təsirinə məruz qalan qadınların erkən
diaqnostikası və adekvat müalicəsi hamiləlik hipertenziyasının
və onun ağırlaşmalarının qarşısının alınmasında mühüm yer
tutur.
►
Maye və duz qəbulunun azaldılması hamiləlik hipertenziyasının
qarşısını almır. (B)
►
Preeklampsiyanın inkişafı üzrə yüksək risk qrupuna aid olan
qadınlarda kiçik dozada aspirinin istifadəsinin faydası qeyd
olunur. (A)
►
Sutkada 1 qram dozada kalsium qəbulu preeklampsiya riskini
azaldır. (A)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
23
Ədəbiyyat
1.
Abalos E, Duley L, Steyn DW, et al: Antihypertensive drug
therapy for mild to moderate hypertension during pregnancy
(Cochrane Review). In Cochrane Library, Issue 2. Oxford,
Software, 2001.
2.
Action Pre-eclampsia (APEC) Pre-eclampsia community
guideline. Middlesex (UK) Action on Pre-eclampsia (APEC),
2004, 20 p.
3.
American College of Obstetricians and Gynecologists: Diagnosis
and management of preeclampsia and eclampsia: ACOG Practice
Bulletin No. 33. Obstet Gynecol 2002; 99:159-167.
4.
Atalah AN, Hofmeyer GJ, Duley L, et al: Calcium
supplementation during pregnancy for preventing hypertensive
disorders and related problems (Cochrane Review). In Cochrane
Library, Issue 2. Oxford, Software, 2001.
5.
Crowley P: Prophylactic corticosteroids for preterm birth
(Cochrane Review). In Cochrane Library, Issue 2. Oxford,
Software, 2001.
6.
Diagnosis, Evaluation, and Management of the Hypertensive
Disorders of Pregnancy. The Society of Obstetricians and
Gynaecologists of Canada. Journal of Obstetrics and
Gynaecology Canada - Volume 30, Number 3, Supplement 1,
March 2008.
7.
Duley L, Henderson-Smart DJ: Drugs for rapid treatment of very
high blood pressure during pregnancy (Cochrane Review). In
Cochrane Library, Issue 2. Oxford, Software, 2001.
8.
Duley L, Henderson-Smart D: Reduced salt intake compared to
normal dietary salt, or high intake, in pregnancy. (Cochrane
Review). In Cochrane Library, Issue 2. Oxford, Software, 2001.
9.
Knight M, Duley L, Henderson-Smart DJ, et al: Antiplatelet
agents for preventing and treating pre-eclampsia (Cochrane
Review). In Cochrane Library, Issue 2. Oxford, Software, 2001.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
24
10.
Kroner C, Turnbull D, Wilkinson C: Antenatal day care units
versus hospital admission for women with complicated
pregnancy. Cochrane Database Syst Rev 2001: CD001803.
11.
Magee LA, Duley L: Oral beta-blockers for mild to moderate
hypertension during pregnancy (Cochrane Review). In Cochrane
Library, Issue 2. Oxford, Software, 2001.
12.
Markides M, Growther CA: Magnesium supplementation in
pregnancy (Cochrane Review). In Cochrane Library, Issue 2.
Oxford, Software, 2001.
13.
Milne F, Redman C, Walker J et al. The pre-eclampsia
community guideline (PRECOG). How to screen for and detect
onset of pre-eclampsia in the community. BMJ. 2005 Mar 12,
330 (7491): 576-580.
14.
Pre-eclampsia community guideline (PRECOG). Published
version 2004.
15.
Report of the National Blood Pressure Education Program
Working Group on High Blood Pressure in Pregnancy. Am J
Obstet Gynecol 2000; 183: S1-S22.
16.
von Dadelsen P, Ornstein MP, Bull SB, et all: Fall in mean
arterial pressure and fetal growth restriction in pregnancy
hypertension: A meta-analysis. Lancet 2000; 355: 87-92.
17.
Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. THE
MANAGEMENT OF SEVERE PREECLAMPSIYA/
ECLAMPSIYA. Guideline 10, RCOG Press, March 2006.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
25
Əlavə 1
Arterial təzyiqin ölçülmə qaydası
Ölçmə texnikası
YADDA SAXLAYIN!
Arterial təzyiqi ölçmək üçün istifadə olunan cihazın düzgün
işləməsi yoxlanılmalıdır, həmçinin müntəzəm olaraq
sfiqmomanometrin dərəcələnməsi aparılmalıdır.
►
Qadınlarda AT oturaq vəziyyətdə hər iki qolda ölçülməlidir (B)
►
Uyğun ölçüdə manjetdən istifadə edilməlidir (B)
►
Arterial küyün itməsi diastolik təzyiq nöqtəsi kimi qəbul olunur
(A)
►
Əgər yüksək arterial təzyiq hər hansı qolda təyin olunursa,
növbəti müayinə zamanı AT həmin qolda da ölçülməlidir (D)
►
AT ölçülməsi üçün civəli manometrdən (sfiqmomanometr)
istifadə olunur
►
Elektron (avtomatik) cihaz preeklampsiyalı qadınlarda AT
ölçməsini dəqiq aparmaya da bilər və müqayisə üçün məsləhət
görülür ki, sfiqmomanometrdən də istifadə olunsun (B)
►
Hipertenziya diaqnozu həkimin otağında və ya stasionarda
aparılmış ölçmənin nəticəsinə əsaslanmalıdır (C)
►
Yüngül hipertenziya diaqnozu bir neçə ölçmənin nəticələrinə
əsaslanmalıdır (C)
Əgər ölçmə ev şəraitində aparılacaqsa, pasiyentlər AT
ölçülməsinin düzgün texnikası barədə məlumatlandırılmalıdırlar. (D)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
26
Əlavə 2
Hamilə qadının tibb müəssisəsinə köçürülməsi
1.
Hamilə qadının həyatı tibb personalın fəaliyyətinin cəldliyindən
asılıdır.
2.
Təcili yardım briqadası tez çağırılmalı və ya hamilə qadının
stasionara təcili göndərilməsi təmin edilməlidir. Tez və başa
düşüləcək tərzdə qadına (huşu aydındırsa) və / və ya yoldaşına
nə baş verdiyini anlatmaq lazımdır. Hamilənin köçürülmələri
yalnız təkərli xərəkdə mümkündür.
3.
Qadını sol tərəfə çevirmək və maska vasitəsi ilə oksigen
təchizatını təmin etmək lazımdır.
4.
Maqnezial terapiya həyata keçirilir, hemodinamik nəzarət və
qeydlər aparılır
5.
Protokola uyğun olaraq antihipertenziv preparatlar təyin olunur
6.
Qıcolma baş verdikdə, qadın travma ala bilməyəcəyi yerə
uzadılır (düz yerə)
7.
Qıcolma zamanı qadını tutmaq lazım deyil; güclə ağzına diltutan
və ya ağızgenişləndirici salmaq olmaz. Bunları qıcolmadan
əvvəl etmək lazımdır (dilinə sıxac qoymaq olmaz).
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
27
Əlavə 3
PASİYENT ÜÇÜN MƏLUMAT
Preeklampsiya ilə bağlı meydana çıxan suallar
Preeklampsiya nə deməkdir?
Preeklampsiya hamiləlik zamanı meydana çıxan, həm anaya,
həm də uşağa təsir göstərən xəstəlikdir. Adətən preeklampsiyanın
yüngül forması rast gəlinir, lakin preeklampsiyanın ağır, həyat üçün
təhlükəli formaları da mövcuddur. Ən ağır vəziyyət – eklampsiya
adlanan qıcolmalar preeklampsiyanın növbəti mərhələsidir.
Preeklampsiyaya kim məruz qala bilər?
Hamiləlik zamanı arterial təzyiqi yüksək olan hər 10 qadından
birində preeklampsiya inkişaf edə bilər. İlk dəfə hamilə olan
qadınlarda, yaşı 40-dan artıq olan qadınlarda, BÇİ 35-dən artıq olan
qadınlarda, ailə üzvlərinin və özünün anamnezində preeklampsiya
olan qadınlarda, hamiləliklər arası interval 10 ildən artıq olduqda,
arterial təzyiqi yüksək olan, şəkərli diabeti, böyrək xəstəliyi olan
qadınlarda, çoxdöllü hamiləlik zamanı preeklampsiyanın inkişaf
etmək təhlükəsi böyükdür.
Bu halın səbəbi nədir?
Bu patologiya plasenta ilə əlaqədardır, bu zaman plasenta dölün
qanla təchizatını məhdudlaşdırır. Patoloji vəziyyət hamiləliyin erkən
dövrlərində inkişaf etməyə başlayır, lakin adətən hamiləliyin daha
gec dövrlərində təzahür edir.
Hansı əlamətlərə diqqət yetirmək lazımdır?
Yüksək arterial təzyiq, proteinuriya, qəflətən meydana çıxan və
sürətlə artan ödemlər (ayaqlarda, üzdə, qarında, bel nahiyəsində),
başağrıları, görmə pozğunluqları, epiqastral nahiyədə ağrı,
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
28
ürəkbulanma, qusma, sidik ifrazının azalması, sarılıq, USM zamanı
dölün inkişafının ləngiməsi.
Preeklampsiya necə müalicə olunur?
Preeklampsiyalı qadınlar ciddi nəzarət altında olmalıdırlar
(xəstəxanada və ya gündüz stasionarında) və arterial təzyiqi
sabitləşdirmək məqsədilə dərman preparatları qəbul etməlidirlər.
Preeklampsiyalı qadının tam sağalması mümkündürmü?
Preeklampsiya yalnız uşaq doğulduqdan sonra keçə bilər, çünki
əsas səbəb – plasentanın patologiyasıdır. Ona görə də
preeklampsiyalı qadınlarda süni olaraq sürətləndirilmiş vaxtından
əvvəl doğuşlar daha çox rast gəlinir.
Bu hal təkrar oluna bilərmi?
Bəli, bəzi qadınlarda bu hal təkrar olunur.
Bu vəziyyəti daha erkən aşkar etmək mümkündürmü?
Hamilə qadın müntəzəm surətdə, həkimin təyin etdiyi vaxt tibb
müəssisəsinə gəldikdə, hipertenziv pozğunluqların vaxtında aşkar
olunması ehtimalı böyükdür.
Özünə kömək etmək üçün qadın nə edə bilər?
Hamilə qadın həkimin məsləhətlərinə riayət etməli, həkimin
təyin etdiyi vaxtda qəbula gəlməli və narahat edən bütün simptomlar
və hallar barədə həkimə və ya mamaya məlumat verməlidir.
Əlaqə telefonu:
Mama (telefon nömrəsi)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Document Outline - Preqnancy Hypertension3.jpg
- 32 Hypertension During Pregnancy A5.doc
90>90>100>100>100>400>
Dostları ilə paylaş: |