Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 noyabr 2009-cu IL tarixli

 21

3.

 

Təcili sedasiyada məqsəd psixi vəziyyətin müalicəsi deyil, özünə 

və  ətrafdakılara zərər yetirmə riskinin azaldılmasıdır. 

Sedasiyanın  ən  əlverişli effekti tormozlanma olmadan oyanma 

və aqressiyanı aradan götürməkdir. Bu isə, pasiyentə sonrakı 

müayinə  və müalicədə  iştirak etməyə imkan verir. İdeal halda 

sedasiya üçün tətbiq edilən vasitələr təsirlərinin tez başlamasına 

və cüzi mənfi effektlərə malik olmalıdırlar [C]. 

4.

 

Pasiyent dərman qəbul etməyə razılaşdıqda, oral antipsixotik 

dərman vasitələrinə üstünlük verilməlidir. Təcili sedasiyaya 

möhtac olan pasiyentin oral dərman vasitələrinin qəbul 

olunmasından imtina etməsi zamanı ona əzələdaxili dərmanı 

inyeksiya formasında vermək lazımdır. Dərman vasitəsinin 

venadaxili yeritmə üsulu müstəsna hallarda aparılır [C]. 

5.

 

TS üçün birinci seçim dərman vasitəsi 5-10 mq. tablet 

formasında olan olanzepindir, hansını ki, 5-10 mq. dozada 

diazepamın oral qəbulu ilə birgə  təyin etmək olar. İnyeksiya 

zərurəti olduqda 5 mq haloperidol və ya 5 mq. diazepam 

inyeksiya etmək lazımdır.  Əhəmiyyətli dərəcədə oyanma 

olduqda eyni zamanda haloperidolun və diazepamın 

inyeksiyasını  təyin  etmək olar.  Əgər gözlənilən effekti əldə 

etmək mümkün olmursa, 50-100 mq. dozada zuklopentiksol asetat 

inyeksiyasını təyin etmək lazımdır [C].  

6.

 

TS sonra ilk saat ərzində  həyati vacib göstəricilərin (nəbz, 

tənəffüs tezliyi, A/T) daimi monitorinqini aparmaq zəruridir, 

sonra monitorinq hər ½ saatdan bir həyata keçirilir [C]. 

7.

 

Dərmanların  əlavə  təsirlərinin  əlamətləri huşun itirilməsi, 

həddindən artıq tormozlanma, əlaqəyə girmənin itirilməsi, klinik 

mənzərənin kəskin dəyişməsidir. Təcili sedasiya üçün 

neyroleptiklərin tətbiqi nəticəsində meydana gələn əlavə təsirlər 

zamanı  əzələ daxilinə 2-4 mq biperiden tətbiq etmək lazımdır, 

trankvilizatorların tətbiqi nəticəsində yaranan əlavə  təsirlər 

zamanı isə 1-2 mq flumanezil tətbiq etmək məsləhət görülür [B]. 

8.

 

Lazım olan hallarda təsbit (hərəkətin məhdudlaşdırılması) 

edilmənin tətbiqi əsaslandırılmalı, sənədləşdirilməli və minimum 

qısa müddətə  həyata keçirilməlidir.  Əgər pasiyent təsbit 

(fiksasiya) olunubsa, təcili sedasiyanı  tənəffüsün dayanmasının 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır

---

 22

mümkün olması ilə  əlaqədar olaraq çox ehtiyatla tətbiq etmək 

lazımdır [A]. 

9.

 

Psixiatriya müəssisələri həyati vacib funksiyaların saxlanması 

üçün lazımi avadanlığa, həmçinin sedativ vasitələrin  əlavə 

təsirlərini aradan götürən dərman vasitələrinə malik olmalıdırlar. 

Bundan  əlavə psixiatriya müəssisələrinin personalına təcili 

sedasiya üsulları təlim olunmalıdır. Buna aşağıdakılar aiddir: 

 

Neyroleptik və benzodiazepinlərin  əlavə  təsirləri və onları  

aradan götürmək daxil olmaqla, təcili sedasiya ilə bağlı riski 

qiymətləndirməyi bacarmaq 

 

Bu dərman vasitələrinin ürək-damar və respirator funksiyaya 

təsirini və bu funksiyaların (nəbz, AT, tənəffüs) 

monitorinqini həyata keçirməyi bilmək 

 

Ürək-damar və respirator funksiyalar pozulduqda ilk yardım 

göstərməyi bacarmaq. 

U

Sabitəşmə (stabilləşmə) mərhələsində şizofreniyanın müalicəsi 

1.

 

Sabitləşmə (stabilləşmə) mərhələsində 

şizofreniyanın 

müalicəsində  məqsəd kəskinləşmənin inkişaf etmə ehtimalını 

azaltmaq, pasiyentin cəmiyyətdəki həyata uyğunlaşmasına 

yardım etmək, qalıq simptomatikanı aradan götürmək, 

remissiyanı dərinləşdirməkdir [C]. 

2.

 

Əgər pasiyentdə  kəskin epizod dövründə müəyyən dərman 

vasitələrinin qəbulu zamanı yaxşılaşma qeyd edilirsə  və  əlavə 

təsirlər olmursa, elə bu dərman vasitələrini eyni dozada minimum 6 

ay müddətinə qəbulunu davam etdirmək məsləhət görülür [D]. 

3.

 

Klinik təcrübədə  əgər pasiyent qəbul edilən  ənənəvi 

neyroleptikdən  əlavə  təsirlər olmadan yaxşı terapevtik effekt 

alırsa, yeni oral AA təyin edilməsi məsləhət görülmür. Əgər 

pasiyentdə terapevtik effektin olmasına baxmayaraq, ƏN qəbulu 

ilə əlaqədar əlavə təsirlər qeyd edilirsə, yeni oral AA təyin etmək 

lazımdır [D]. 

4.

 

Bir sıra hallarda kəskin epizodun qısamüddətli müalicəsi üçün 

seçilmiş dərman vasitələri sabitləşmə (stabilləşmə) mərhələsində 

effektli və təhlükəsiz vasitə kimi uyğun gəlməyə bilər. Buna görə 

tətbiq edilən dərman vasitələrinin dozalarını  xəstənin hazırkı 

vəziyyətinə və tələblərinə uyğunlaşdırmaq lazımdır [D]. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır

---

 23

5.

 

Nəzərə almaq lazımdır ki, ardıcıl doza rejimi əvəzinə 

dozalanmanın sıçrayışla dəyişdirilməsi, həmçinin dərman 

vasitəsinin dozasının vaxtından  əvvəl azaldılması  vəziyyətin 

kəskinləşmə riski ilə əlaqədardır [D].  

6.

 

Əlavə effektlərin (xüsusilə gecikmiş diskineziya əlamətlərinin) 

daimi monitorinqini həyata keçirmək, həmçinin xəstənin müalicə 

rejiminə riayət etmə meylliliyini izləmək lazımdır. Xəstələr 

dərman vasitələrinin qəbul rejiminə riayət etmədikdə, səbəbi 

müəyyən edib və aradan götürərək, daha münasib müalicə rejimi 

seçmək lazımdır [A]. 

7.

 

Ekstrapiramid  əlamətlərin korreksiyasında istifadə olunan 

antiparkinsonizm və digər vasitələr antipsixotik dərman 

vasitələrinin əlavə təsirlərini aradan götürmək üçün qısamüddətli 

təyin edilmə halları müstəsna olmaqla, terapevtik vasitə kimi 

tətbiq edilməməlidirlər. Bu dərman vasitələrinin uzun müddət 

təyin edilməsindən çəkinmək lazımdır [B]. 

8.

 

Sabitləşmə  mərhələsində pasiyentin vəziyyəti psixososial 

tədbirlər spektrini genişləndirməyə imkan verir. Bunlara 

pasiyentin xəstəlik haqqında məlumatlandırılmasının artırılması, 

müalicəyə meylliliyin formalaşdırılması, ailə müdaxilələri, 

uzunmüddətli yardım proqramının işlənib hazırlanması aiddir [C]. 

U

Müalicəyə rezistentliyin (davamlılığın) aradan qaldırılması 

1.

 

Bəzi xəstələrdə düzgün seçilmiş terapiyaya baxmayaraq, 

müalicəyə rezistentlik (davamlılıq) qeyd oluna bilər. Bu hallarda 

həkimlər pessimizmə (bədbinliyə) qapılmamalıdırlar, çünki belə 

pasiyentlərdə bir qədər gec başlamasına baxmayaraq, remissiya 

nadir hadisə deyil. Terapevtik rezistentliyin səbəbləri çox vaxt 

müalicə rejiminə riayət olunmama, dərmanların  əlavə  təsirləri, 

dərman vasitələrinin qarşılıqlı  təsirləri, psixoaktiv maddələrdən 

istifadə və sosial əhatədə axtarmaq lazımdır. [C]. 

2.

 

Əgər adekvat terapevtik dozada, pasiyentə  əlavə  təsirlər 

göstərməyən iki ardıcıl təyin edilmiş  dərman vasitəsi (heç olmasa 

biri AA olan) minimum 6 həftə müddətində gözlənilən klinik 

effekti vermirlərsə, o hallarda terapevtik rezistentlik təyin edilir [C]. 

3.

 

Qəbul edilən antipsixotik dərman vasitəsinin kifayət qədər effekt 

göstərməməsi ilə  əlaqədar terapevtik rezistentlik hallarında onu 

başlanğıc doza 50 mq/gün olmaqla, tədricən dozanı 300 mq/günə 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır

---