Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetipol I tolog I y a
Yüklə 251,32 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəyçilər
- II Mövzu.
- VI Mövzu .
- X Mövzu.
- XIV Mövzu.
- II Mövzu Siyasi fikrin inkişafının əsas mərhələləri (2 saat) Plan
- III Mövzu Azərbaycanda siyasi fikrin inkişafı Plan
- IV Mövzu Siyasi münasibətlər və mənafelər. İnsan və siyasət (2 saat) Plan
|
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti P O L İ T O L O G İ Y A fənnindən seminar məşğələlərinin tədrisinə dair M E T O D İ K G Ö S T Ə R İ Ş L Ə R Bakı 2012 Tərtibçi: f.ü.f.d., dos.H.M.Mustafayeva Rəyçilər: f.e.d., dos.X.H.Orucov f.e.n., dos. A.Y.Əhmədova Elmi redaktor: f.e.d., prof.Z.İ.Məmmədov MÜNDƏRİCAT I Mövzu. Politologiyanın predmeti .........................................................................4 II Mövzu. Siyasi fikrin inkişafının əsas mərhələləri ..............................................7 III Mövzu. Azərbaycanda siyasi fikrin inkişafı....................................................11 IV Mövzu. Siyasi münasibətlər və mənafelər. İnsan və siyasət ..........................15 V Mövzu. Siyasi hakimiyyət................................................................................19 VI Mövzu . Cəmiyyətin siyasi sistemi ................................................................22 VII Mövzu . Siyasi partiyalar və ictimai kütləvi təşkilatlar ................................25 VIII Mövzu . Demokratiya və siyasi həyatın demokratik əsasları .....................29 IX Mövzu. Sosial qruplar və sosial siyasət ........................................................33 X Mövzu. Siyasi şüur və siyasi mədəniyyət . Siyasi ideologiyalar.............. .. 36 XI Mövzu . Siyasi sosiallaşma ..........................................................................41 XII Mövzu. Milli siyasət...................................................................................45 XIIIMövzu. Cəmiyyətdə siyasi münaqişələr və onların həlli yolları ...............48 XIV Mövzu. Dünya inkişafının müasir doktrinaları ........................................51 XV Mövzu. Müasir dövrdə qlobal siyasi problemlər .......................................55 I Mövzu Politologiyanın predmeti (2 saat) Plan: 1.Politologiyanın yaranması və tarixi təkamülü mərhələləri. 2. Politologiya elminin predmeti və tədqiqat obyekti. 3. Politologiyanın kateqoriyaları, metodları və funksiyaları.
М. 2008.
METODIK MƏSLƏHƏT “Politologiyanın yaranması və tarixi təkamülü mərhələləri” adlanan birinci sualı şərh edərkən “politologiya” sözünün mənası aydınlaşdırılır. Politologiyanın tədris fənni kimi XIX əsrin ortalarından qərarlaşmışdır. İlk dəfə ABŞ-ın ali siyasi məktəbində Frensis Leyber tərəfindən tədris olunmuşdur. Müasir dövrdə dünya ölkələrində politoloji tədqiqatlar aparılır. Eyni zamanda müxtəlif dünya ölkələrində və Azərbaycanın alı məktəblərində tədris fənni kimi öyrənilir. “Politologiya” terminin dar və geniş mənaları şərh edilməlidir. Politologiyanın obyekti və subyekti müəyyənləşdirilir. Qeyd olunmalıdır ki, politologiya elminin obyektini cəmiyyətin siyasi sahəsində baş verən hadisələr və proseslər təşkil edir. Politologiya elminin subyekti dövlət, sinif, etnos, partiya, hərəkat, qrup və fərddir. Politologiya anlayışının mahiyyətini aydınlaşdırarkən onun cəmiyyətin siyasi həyatında siniflərin və sosial qrupların yeri, dövlətlər, millətlər, siyasi təşkilat və hərəkatlar arasında münasibətlərin xarakterinə diqqət yetirmək lazımdır. “Politologiya elminin predmeti və tədqiqat obyekti” adlanan ikinci sualda politologiya elminin predmeti müəyyənləşdirlir. Politologiya elminin predmeti siyasi hakimiyyətin siyasi sisteminin dəyişməsi, fəaliyyəti və bərqərar olma qanunauyğunluqlarıdır. Bu sualda həmçinin politologiyanın üç qrup qanunauyğunluqları siyasi-iqtisadi, siyasi sosial, siyasi-psixoloji qanunauyğunluqları müəyyənləşdirilməlidir. Qeyd olunmalıdır ki, politologiya elmi siyasi gerçəklikləri, cəmiyyətin siyasi həyatının inkişaf əməllərini, siyasi hakimiyyətin yaranması, fəaliyyət göstərməsini və s. öyrənir. “Politologiyanın kateqoriyaları, metodları və funksiyaları” adlı üçüncü sualın şərhinə başlayarkən tədqiqat predmetini əks etdirən kateqoriyalar: siyasət, siyasi münasibətlər, siyasi fəaliyyət, siyasi hərəkat, siyasi proses, siyasi mənafe, siyasi qrup və s. qeyd olunur. Politologiya elminin metodları şərh edilir. Bu metodlara daxildir: 1) Ümumi metod 2) Nəzəri metod 3) Sistemli təhlil metod 4) Biheviorçu metod 5) Müqayisəli təhlil metod 6) Qərarların qəbul edilməsi metodu 7) Tarixi metod və s. Daha sonra politologiyanın funksiyalarının cəmiyyətin siyasi həyatında oynadığı rol araşdırılır. İdrak, idarəetmə, proqnostik qiymətləndirmə, tərbiyəvi, təsvir, izahetmə finksiyalarının bu elmin inkişafı və cəmiyyətdə rolunun olması əhəmiyyətindən söhbət açılır.
Ədəbiyyat
METODIK MƏSLƏHƏT “Qədim dünyada siyasət və hakimiyyət haqqında təsəvvürlər” adlı birinci sualın şərhinə başlayarkən qeyd edilməlidir ki, siyasi fikrin inkişaf tarixi qədim dövrdən başlayır. İlk siyasi təlimlər Şərqdə formalaşmışdır. Qədim Misirdə, Babilistanda dini-mifoloji təsəvvürlər insanların siyasi fikirlərinə öz təsirini göstərmişdir. Qədim Çində və Hindistanda siyasi ideyalar quldarlıq quruluşunun müdafiəsinə əsaslanır. Hindistanda e.ə.II-I minilliklərdə siyasi ideyalar, vedlər, brahmanizm, buddizm, Urpanişadlar, Manu qanunlarında öz əksini tapır. Qədim Çində siyasi təlimlər daosizm və konfutsizmdə ifadə olunmuşdur. Konfutsi öz baxışlarında dövlətin idarəolunmasını ierarxik qaydada, zorakılıq olmadan həyata keçirilməsini ifadə edirdi. Daha sonra qədim Yunanistanda və Romada siyasi fikir şərh edərkən “Yeddi böyük müdrik” Solon, Biant Fales, Periandr, Kleobul, Pittak, Hilon siyasi fikrin təşəkkülündə xüsusi rolu qeyd olunmalıdır. Qədim Yunanıstanda siyasi fikir Sokratla davam edilir. Sokrat aristokratiya tərəfdarı olub, demokratiyaya mənfi münasibət bəsləmişdir. Platonun siyasi fikrin inkişafında xidməti ayrıca qeyd edilməlidir. Onun “Dövlət”, “Qanunlar”, “Politika” əsərlərində siyasət, dövlət, hakimiyyət və s. haqqında dəyərli fikirlər irəli sürmüşdür. O, aristokratik respublika quruluşu kimi dövlət modelinə üstünlük verərək, demokratiya, oliqarxiya, timokratiya, tiraniya dövlət quruluşlarını tənqid etmişdir. Platonun “ideal dövlət” layihəsinin şərtləri bildirilməlidir. Aristotelin siyasi fikirləri şərh olunarkən “Siyasət”, “Afina siyasəti”, “Etika” və s. əsərlərində insanın fəaliyyət və inkişaf imkanlarının məhdudlaşdırmayan dövlət quruluşundan politiya, monarxiya, aristokratiya düzgün, tiraniya, oliqarxiya, demokratiyanı isə düzgün olmayan dövlət quruluşu kimi qiymətləndirməsi qeyd olunmalıdır. Həmçinin Aristotelin quldarlıq quruluşunun müdafiəsi istiqamətində fikirləri, qullara olan münasibəti açıqlanmalıdır. Qədim Romada siyasi fikrin təşəkkülündən danışarkən bildirilməlidir ki, Mark Tuli Siseronun siyasi baxışlarında qanunlar və qanunçuluq böyük yer tutur. Onun siyasi görüşləri “Respublika”, “Dövlət haqqında”, “Qanunlar haqqında” traktatlarında öz əksini tapır. Romada stoiklər cərəyanı siyasi fikrin inkişafında rol oynamışdır. Onların üzvlərindən olan Zenon, Seneka, Avqustin Avrelin siyasi baxışları – Lenona görə dövləti müdrik filosoflar, Senekaya görə yaranan dövlətlər təsadüfün nəticəsidir və ayrı-ayrı insanlar tərəfindən yaradılır, Avqustin Avreli isə hakimiyyətin iki növdən-kilsə hakimiyyəti və dünyəvi hakimiyyətdən ibarət olduğunu ifadə etmiş, hər şeydən əvvəl Allahdan gələn kilsə hakimiyyətini alı hakimiyyət kimi qəbul etməsi qeyd edilməlidir. Sualın sonunda Yunanıstan və Romada müxtəlif dövlət quruluşları, idarəetmənin ən keyfiyyətli formaları və s. siyasi fikirlər antik dövr üçün mühüm bir addım kimi qiymətləndirilməlidir. İkinci sual olan “Orta əsrlərdə siyasi fikrin inkişafı”nı şərh edərkən orta əsrlərdə Qərbdə və Şərqdə siyasi ideyaların inkişaf xüsusiyyətlərini aydınlaşdırmaq lazımdır. Şərqdə siyasi fikrin inkişafında islam dinin təsiri qaçılmaz bir faktor kimi əks olunmalıdır. Əl-Tarabinin, Əl-Biruninin, İbn-Rösdün, İbn Sinanın, İbn Xaldunun orta əsrlər dövründə siyasi ideyaların inkişafında müstəsna rol oynaması qeyd olunur. Orta əsrlərdə Avropada siyasi fikrin inkişafında Foma Akvinalıdan məlumat vermək lazımdır. O, sosial bərabərlik ideyasına qarşı çıxırdı. Akvinalının siyasi baxışları xristian siyasi məfkurəsinin formalaşmasına ciddi təsir göstərmişdir.
Dördüncü sual “XIX-XX əsrlərdə siyasi ideyalari” şərh edərkən yeni iqtisadi və sosial münasibətlərin formalaşması qeyd edilməlidir. Siyasi liberalizmin ideya əsasları və nəzəri şərhi fransız alimi B.Konstanın, A.Tokvillin, ingilis filosofu J.Bentamın, C.Millin və başqalarının siyasi baxışları aydınlaşdırılır. Xüsusilə A.Tokvilin liberal demokratiya konsepsiyası, “Amerikadakı demokratiya barədə” kitabında “milli ruhun formalaşması” ideyası nəzərə çatdırılmalıdır. Bu dövrdə siyasi sahədə liberalizm bütün vətəndaşların qanun qarşısında bərabərliyi, hakimiyyətin bölünməsi, plüralizm, şəxsiyyətin hüquq və azadlıqlarının təminatı məsələlərində əsaslanan hüquqi dövlətin zəruriliyi nəzərə çarpır. XX əsrdə kapitalizm cəmiyyətinin inkişafı, eyni zamanda müxtəlif nəzəriyyələrin yaranmasına və yayılmasına təkan verdi. O.Toffer, E. Kaler, C.Fulbrayt, D.Bellinin futoroloji nəzəriyyələr, “texnokratiya”, “kanverqensiya” nəzəriyyəsi haqqında məlumat verilməlidir. Sualı XXI əsrin əvvəllərində bəşəriyyəti narahat edən siyasi problemlərə, xüsusilə Şərq və Qərb sivilizasiyası arasındakı qarşıdurmaya ötəri bir nəzər salmaqla tamamlamaq lazımdır. III Mövzu Azərbaycanda siyasi fikrin inkişafı Plan:
Ədəbiyyat 1.Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. B., 2010 2. H.Əliyev və azərbaycançılıq məfkurəsi. B., 2002. 3. Politologiya. Dərs vəsaiti. ADİU. B., 2005. 4. X.İbrahimli “Politologiya” B., 2008. 5. H.İmanov “Fəlsəfənin əsasları”. B., 2007. 6. N.Tusi “Əxlaqi-nasiri” B., 2003. 7. “Heydər Əliyev yolu Azərbaycan inkişafın yeni mərhələsində” konfrans materialları. B. 2007. 8. C.Həsənli Azərbaycan Demokratik Respublikasının xarici siyasəti (1918-1920). B.2004. 9. M.B.Məmmədzadə. Milli Azərbaycan hərəkatı. B. 1992. 10. H.B.Zərdabi. Seçilmiş əsərləri. B.1960. 11. X. Məmmədov. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan milli azadlıq hərəkatı. B.1997.
İkinci sual olan “Azərbaycanda orta əsrlərdə siyasi ideyaları” sualını izah edərkən V əsrdə Azərbaycanda yayılmış Məzdəkilər hərəkatına diqqət yetirmək lazımdır. Məzdəkə görə, insanlar Allah tərəfindən dünyaya eyni çür gəliblərsə, hüququları da eyni olmalıdır və Allahın bütün nemətləri bərabər şəkildə hər kəsin arasında bölüşdürülməlidir fikirləri izah olunmalıdır. Daha sonra IX əsrdə Azərbaycanda yayılmış xürrənilər təliminin mahiyyəti şərh olunmalıdır.Orta əsrlərdə Əbülhəsən Bərhmənyarın siyasi görüşlərindən danışarkən bildirilməlidir ki, “İzahat”, “Təhsil” adlı əsərində o, cəmiyyətin səadətə çatmaq yolunu təhsildə, mənəvi təkmilləşmədə görürdü. Bu sualda XII əsrdə Azərbaycanın dahi sairi Nizami Gəncəvinin siyasi görüşlərinə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. O əsərlərində ədalətli hökmdar obrazını yaradaraq, cəmiyyətin nöqsanlarını yalnız onun köməyilə aradan götürüləcəyini iddia edirdi. Maraqlı məqam burdadır ki, sair “İsgəndərnamə” əsərində Tomas Mordan 600 il əvvəl utopik ideyalarla çıxış etmişdir. Şərqin görkəmli mütəfəkkiri Nəsrəddin Tusinin siyasi görüşləri ətraflı şəkildə isah edilməlidir. N.Tusinin siyasət, dövlət, hakimiyyət, sosial ədalət və sair haqqında baxışları şərh edilməlidir. Qeyd olunmalıdır ki, N.Tusinin “birlik və ittifaq” ideyası ilə, T.Hobbs və C.Lokkun “ictimai müqavilə” ideyası arasında oxşar cəhətlər vardır.
Azərbaycanda XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində siyasi fikrin inkişafında Həsən bəy Zərdabi mühüm yer tutmuşdur. İlk Azərbaycan dilində olan “Əkinci” qəzetinin banisi, görkəmli maarifçi Həsən bəy Zərdabi müstəmləkəçiliyə qarşı çıxır, millətin formalaşmasında dilin əhəmiyyətini vacib hesab edərək, mətbuat, söz və fikir azadlığına yüksək dəyər verərək, bürokratiyanı, rüşvətxorluğu pisləmişdir. Azərbaycanda siyasi fikrin inkişafından danışarkən, görkəmli mütəfəkkir C.Məmmədquluzadənin dövlət quruluşu haqqında fikirlərinə geniş vermək lazımdır. C.Məmmədquluzadə rus müştəkəçiliyinə qarşı çıxır, ruhaniləri tənqid edir, cəmiyyətin inkişafını yalnız insanların maariflənməsində görürdü. XX əsrdə Azərbaycanda siyasi fikrin inkişafında ictimai siyasi xadim M.Ə.Rəsulzadənin böyük rol oynamasını qeyd etmək lazımdır. Şərqdə ilk Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin yaradıcısı M.Ə.Rəsulzadə söz, mətbuat azadlığı, millətindən, dinindən, cinsindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquqlara malik olması və onun qorunması prinsiplərini irəli sürərək, həyata keçirilməsi haqqında fikirləri qeyd edilməlidir. Daha sonra bu sual N.Nərimanovun siyasi baxışları ilə davam etdirilir. İnqilabçı demokrat kimi N.Nərimanov öz siyasi ideyalarında dövlət formaları, xüsusi mülkiyyətin formalaşması ilə cəmiyyətdə ziddiyyətlərin yaranması, istismar olunanların hüquqlarının müdafiəsi kimi məsələlər nəzərə çatdırılmalıdır. XX əsrin 80-90-cu illərində Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatının oyanması, yeni siyasi ideyaların formalaşması eyni zamanda müasir tipli siyasi təşkilatların və partiyaların yaranması milli ideologiyaya çox böyük təsir göstərdi. Xalqımızın, dövlətçiliyimizin tərəqqisində əvəzedilməz xidmətləri olan ümummilli lider, müstəqil dövlətimizin yaradıcısı böyük dövlət xadimi Heydər Əliyevin siyasi ideyaları Azərbaycan tarixində mühüm yer tutaraq böyük bir epoxanı özündə birləşdirir. Dahi şəxsiyyət Heydər Əliyev Azərbaycan xalqı üçün dövlətçilik, azərbaycançılıq, müstəqillik, sabitlik, dönməzlik, suverenlik yolunu müəyyənləşdirməsinə diqqəti yönəltmək lazımdır. Seminar məşğələnin sonunda XXI əsrin siyasi görüşlərinin mühüm xüsusiyyətləri olan müstəqillik, demokratiya, söz və mətbuat azadlığı, aşkarlıq prinsiplərinin formaları təhlil edilir.
2. Siyasətin subyektləri. 3. İnsan siyasi fəaliyyətin obyekti və subyekti kimi. 4. Siyasi liderlik və onun növləri. Ədəbiyyat
METODIK MƏSLƏHƏT Mövzunun “Siyasət: siyasi mənafelər, sərvətlər və dəyərlər” adlanan birinci sualı şərh edərkən qeyd edilir ki, politologiyanın başlıca kateqoriyası olan siyasət çoxmənalı anlayış olub, Aristoteldən başlayaraq müasir dövrədək rəngarəng tərifləri verilmişdir. Siyasət siyasi hakimiyyətindən tutmuş şəxsiyyətin problemlərinə qədər ictimai həyatın bütün sferalarına təsir göstərərək insanlar, təşkilatlar arasında əməkdaşlıq və ya düşmənçilik yaradır. Eyni zamanda qeyd edilməlidir ki, siyasət dövlətə, hüquqa, partiyaya, seçki sferalarına, iqtisadiyyatda, öz təsirini göstərir. Siyasətin məzmunu aparıcı sosial qrupların, zumrələrin maraqları əsasında müəyyənləşir. Həmçinin nəzərə çatdırılmalıdır ki, siyasətin mahiyyəti zamandan, tarixi şəraitdən, cəmiyyətdəki hakim ideologiyadan, dövrün əxlaqi və dini normalarından asılıdır. Siyasət həmçinin hakimiyyət münasibətlərində, hakimiyyət uğrunda mübarizə sosial sferasındada fərqlənir. Fransız politoloqu J.M.Dankenin siyasət anlayışının üç aspektini diqqətə gətirmək lazımdır. 1) siyasət- idarəçilik, 2) siyasət-strategiya, 3) siyasət –mülahizə. Həmçinin müxtəlif mütəfəkkirlərin siyasət haqqında fikirlərdən nümunələr verilir. Məsələn, N.Tusinin siyasətin 4 növə bölməsi və s. Siyasətin funksiyaları da qeyd olunmalıdır: cəmiyyətin tamlığının qorunması və möhkəmlənməsi, ümumi təşkilatı əsasda cəmiyyətin tənzimlənməsi, nizam-intizamın yaradılması, idarəetmə sisteminin formalaşması və s. Siyasi mənafelər, sərvətlər və dəyərlər daha geniş şərh olunmalıdır ki, belə ki, siyasi mənafelər bir neçə mərhələdən keçir cəmiyyətdə fəaliyyət göstərən subyektin davranışının dərk edilməsi və mənafeyinin təsislənməsi. Siyasi mənafelərin subyektlər tərəfindən irəli sürülməsi onların təmsil edən orqana, siyasi xəttin xarakterinə və siyasi rejimlərin növlərinə görə həyata keçirilə bilər. Daha sonra nəzərə çatdırılmalıdır ki, siyasi sərvətlər cəmiyyətin mühüm hissəsini təşkil edir. Siyasi dəyərlər cəmiyyətdə insanların müəyyən məqsədlərə, konkret siyasi hərəkətlərə, maraqlara, inkişafa aparan yollara istiqamətləndirir.
Mövzunun “İnsan siyasi fəaliyyətin obyekti və subyektidir” sualını izah edərkən ilk növbədə müasir dövrdə elm və texnikanın inkişafı insan problemlərini aradan qaldırmaq üçün əhəmiyyətli rol oynaması haqqında məlumat verilməlidir. İnsan siyasi fəaliyyətin obyekti dedikdə - obyekt-ictimai münasibətlərin istiqamətləndiyi, sınaqdan çıxarıldığı sosial sahə olması izahını verir. İnsan siyasi fəaliyyətin subyektidir dedikdə isə, subyekt-şüurlu şəkildə fəaliyyət göstərən və öz fəaliyyətinə görə məsuliyyət daşıyan şəxsiyyətə deyilir. Əvvəlki mövzulardan aydındır ki, siyasətin subyekti sosial qruplar, siyasi institutlar başa düşülür. Siyasətin ən başlıca subyekti şəxsiyyət hesab edilir. Nəzərə çatdırılmalıdır ki, şəxsiyyəti siyasət özü yetişdirir və şəxsiyyət siyasətin həm obyekti eyni zamanda subyektidir. Şəxsiyyətin siyasətə təsiri haqqında tələbələrə tam təsəvvür formalaşdırmaq üçün şəxsiyyətin modelləri olan tabeetmə, mənafe, plüralizm modelləri izah edilməlidir. Daha sonra isə şəxsiyyətin siyasi fəallığına təsir göstərən partiyalar, ictimai təşkilatlar, nümayiş və mitinqlər onun iştirakı qeyd edilir. Şəxsiyyət və siyasətin qarşılıqlı əlaqəsi geniş şərh olunaraq şəxsiyyətin siyasətə təsiri formaları nəzərə çatdırılır: hakimiyyət orqanlarına keçirilən seçkilərdə, siyasi partiya, ictimai təşkilat və hərəkatlarda fəaliyyətlərdə, müxtəlif siyasi aksiyalarda iştirak, kütləvi informasiya vasitələri ilə təbliğat və təşviqat iş aparmaq və s. Şəxsiyyətin siyasətə təsiri demokratik cəmiyyətdə daha geniş təzahür etməsi, burada insan hüquqları və azadlıqlarının vacibliyinə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır.
Daha sonra “Əxlaqi-Nasiri” əsərində Nəsrəddin Tusinin siyasi liderin əsas xüsusiyyətləri haqqında məlumat verilir. Siyasi liderliyin obyektinə daxil olan millətlər, xalqları, sosial qruplar və təbəqələr, subyektinə isə siyasi partiya və qruplar qeyd edilir. Həmçinin siyasi liderliyin növləri sadalanır: avtoritar, liberal və demokratik. Qeyd edilməlidir ki, siyasi lider ətrafında baş verən prosesləri analiz edir və buna uyğun olaraq proqram tərtib edir. Müəyyən məqsədə çatmaq üçün xalqı öz ətrafında birləşdirməyi bacarmalıdır. Sualı yekunlaşdırarkən müasir dövrdə dünyada hər bir xalqın siyasi aktivliyinə təminat verən əsas amillərdən biri hüquqi dövlətin mövcudluğu təhlil edilməlidir. Yüklə 251,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|