7
VətəndaĢlara azad müraciət üçün Ģərait yaradılması, vətəndaĢlıqdan xaric edilmənin qadağan edilməsi,
hansı ölkədə yaĢamasından asılı olmayaraq respublika vətəndaĢının hüququnun müdafiəsinə təminat verilməsi
və vətəndaĢlığa aid digər normaları Konstitusiyanın fərqləndirici cəhətləri hesab edilməlidir.
Türkiyə Konstitusiyasına görə vətəndaĢlıqdan çıxmağa yol verilir. Türkiyə vətəndaĢı olmaq üçün qanun
müəyyən Ģərtlər nəzərdə tutur.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında təsbit edilir ki, Azərbaycan Dövlətinə mənsub olan, onunla
siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarĢılıqlı hüquq və vəzifələri olan Ģəxs Azərbaycan Respublikasının
vətəndaĢıdır.
Göründüyü kimi, Türkiyə Konstitusiyasından fərqli olaraq Azərbaycan Konstitusiyasında bilavasitə heç
bir istisna edilmədən vətəndaĢlıq anlayıĢı təsbit edilir. Azərbaycan Konstitusiyasında hüquq və azadlıqlara qarĢı,
Ģərəf və ləyaqətə toxunulmasına qarĢı vətəndaĢın bilavasitə məhkəməyə müraciət edilə bilməsi dəqiq göstərilmir
və s.
Digər inkiĢaf etmiĢ ölkələrdən fərqli olaraq Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası dövlət baĢçısı olan
prezident majoritar prinsiplərə əsaslanmaqla birbaĢa xalq tərəfindən seçilməsini nəzərdə tutur.
Bununla yanaĢı Prezidentə Milli Məclisi buraxmaq səlahiyyəti vermir. Bəzi ölkələrdə Prezident Ġcra
Hakimiyyətinin baĢçısı olmaqla eyni zamanda Nazirlər Kabinetinin sədri vəzifəsini də aparır.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında Prezidentin vəzifəsindən kənarlaĢdırıla bilməsi müəyyən
edildiyi halda bəzi keçmiĢ ittifaq respublika Konstitusiyalarından bu norma nəzərdə tutulmayıb.
Göründüyü kimi demokratik prinsiplər baxımından Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası daha irəli
getməklə geniĢ imkanlar nəzərdə tutur.
4.
Konstitusiyanın qəbulu, ona dəyiĢiklik və əlavələrin edilmə qaydaları
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası 12 noyabr 1995-ci ildə Ümumxalq referendumunda yüksək
fəallıqla qəbul edildikdən sonra rəsmən dərc olunduğu gündən, yəni 27 noyabrdan qüvvəyə minmiĢdir. Bununla
əlaqədar olaraq 1978-ci il 21 apreldə qəbul edilmiĢ Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası öz qüvvəsini itir-
miĢdir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 152-ci maddəsində göstərilir ki, Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının mətnində dəyiĢikliklər yalnız əlaqədar olaraq müəyyən bir dəyiĢikliyin meydana çıxdığı zəruri
hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində referendumla dəyiĢiklik etmək olar. Referendum
– latın sözü olub mənası xəbər vermək deməkdir. Referendumun keçirilməsi Ģərtləri və onun üsulu hər bir döv-
lətin Konstitusiyası və qanunvericiliyi ilə nizama salınır. Referendum demokratiya institutlarından biridir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının nəzdində dəyiĢikləri Azərbaycan Respublikasının Milli
Məclisi və ya Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təĢkil etdikdə təklif olunan dəyiĢikliklərə dair əvvəlcədən
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin rəyi alınır. Deməli, Azərbaycan Respublikası Konsti-
tusiyasının nəzdində dəyiĢiklikləri Milli Məclis və Respublika Prezidenti təklif edə bilər. Konstitusiyamızın
154-cü maddəsində deyilir ki, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi referendumla qəbul
olunmuĢ Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının nəzdində dəyiĢikliklərə dair qərar qəbul edə bilməz.
Konstitusiyamızda dəyiĢikliklər təklif edilməsi təĢəbbüsünün məhdudlaĢdırılması da xüsusi maddədə
göstərilmiĢdir. Belə ki, 155-ci maddədə deyilir: «Bu Konstitusiyanın 1-ci, 2-ci, 6-cı, 7-ci, 8-ci və 21-ci
maddələrində dəyiĢikliklər və ya onların ləğv edilməsi haqqında 3-cü fəslində nəzərdə tutulmuĢ insan və vətən-
daĢ hüquqları və azadlıqlarının ləğvi və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq
müqavilələrdə nəzərdə tutulduğundan daha artıq dərəcədə məhdudlaĢdırılması haqqında təkliflər referenduma
çıxarıla bilməz».
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələr Milli Məclisin 95 deputatının səs verməsi ilə
Konstitusiya qanunları Ģəklində qəbul edilə bilər.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələr edilməsi məsələsinə iki dəfə səsə qoyulma yolu ilə
Milli Məclisdə baxılır. Ġkinci səsvermə birinci səsvermədən 6 ay sonra keçirilir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları Milli Məclisdə həm
birinci, həm də ikinci səsvermədən sonra, Konstitusiya qanunları üçün nəzərdə tutulan qaydada Azərbaycan
Respublikası Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim olunur.
Azərbaycan Konstitusiyasına əlavələr haqqında qanunlar ikinci səsvermədən sonra Azərbaycan
Respublikası Prezidenti tərəfindən imzalandıqdan sonra qüvvəyə minir. Konstitusiya qanunları Respublika
Konstitusiyasının ayrılmaz hissəsi olmaqla bərabər onun əsas nəzdinə zidd ola bilməz. Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasına əlavələr edilməsi təĢəbbüsü barədə Prezident və ya Milli Məclisin azı 63 deputatı təklif irəli
sürə bilər.
9
MÖVZU 2.
AZƏRBAYCAN DÖVLƏTĠNĠN KONSTĠTUSĠYA STATUSU
Plan:
1.
Xalq hakimiyyəti
2.
Xalq suverenliyi
3.
Hüquqi dövlət
4.
Hakimiyyətin bölünməsi prinsipi
5.
Respublika idarəetmə formasının xüsusiyyətləri
5.1 Prezidentli respublika
5.2 Parlamentli Respublika
6.
Azərbaycan dövlətinin xarici siyasətinin konstitusiya əsasları
7.
Silahlı qüvvələrin Konstitusiya hüquqi statusu
8.
Azərbaycan dövlətinin rəmzləri
Ədəbiyyat
1.
Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyası. Bakı, Hüquq ədəbiyyatı» nəĢriyyatı, 2002.
2.
Ələsgərov M.H. Müstəqil Azərbaycanın ilk demokratik Konstitusiyası. «Azərbaycan» qəzeti, 26
oktyabr, 1995.
3.
Əsgərov Z.A. Hüquqi dövlətin Konstitusiya əsasları // «Qanunçuluq», Bakı, 1993, № 2.
4.
Əsgərov Z.A. Hüquqi dövlət Konstitusiyasının formalaĢması. Bakı, 1992.
5.
Əsgərov Z.A. Ġnsan və vətəndaĢ hüquqlarının Bəyannaməsi. «Ədalət» qəzeti, 1 may 1992, 18 may
1992.
6.
Cəmilzadə H. «Bayrağımız, Gerbimiz, Himnimiz», Bakı-2000.
7.
Ġsmayılov Ġ. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və hüququn əsasları. Bakı, 2002.
1.
Xalq hakimiyyəti
Hüquqi dövlət qurmaq amalı ilə yaĢayan xalq ilk növbədə öz hüquq və vəzifələrini öyrənməli və dərk
etməlidir. Konstitusiya təsbit edir ki, respublikanın hakimiyyətinin yeganə mənbəyi xalqdır, bu xalq respublika
ərazisində və ondan kənarda yaĢayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan
Respublikası vətəndaĢlarından ibarətdir. Konstitusiyanın müddəası beynəlxalq hüquqla müəyyənləĢdirilmiĢ nor-
maları istisna etmir.
Bu o deməkdir ki, 1948-ci il dekabr ayının 10-da «Ġnsan hüquqlarının ümumi bəyannaməsin»də və insan
hüquqları haqqında digər beynəlxalq konvensiya və müqavilələrdə müəyyən edilmiĢ hüquqlar və azadlıqlar
tamamilə Azərbaycan xalqına aiddir.
Bu hüquqlara əsasən bilavasitə ümumxalq səsverməsi – referendum və ümumi bərabər və birbaĢa seçki
hüququ əsasında, gizli və Ģəxsi səsvermə yolu ilə xalq seçilmiĢ nümayəndələri vasitəsilə dövlət hakimiyyətinin
idarə olunmasındakı hüquqlarını həyata keçirir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyiĢikliklər edilməsi, dövlət
sərhədlərinin dəyiĢdirilməsi yalnız referendumla həll oluna bilər. Xalq öz müqəddəratını həll etməkdə suveren
hüquqlara malikdir və heç kim onu bu hüquqlardan məhrum edə bilməz.
Azərbaycan xalqının vahidliyi, bölünməzliyi dövlətin əsasını təĢkil edir, onu vətənə bağlayır, onun
üzvlərinə bərabər, toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqlar bəxĢ edir. Hüquq və azadlıqların təmin edilməsi
üçün Konstitusiya əsaslı təminatlar verir.
Təsbit edilir ki, insanlara verilən hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və baĢqa Ģəxslər qarĢısında
məsuliyyətini və vəzifələrini əhatə edir. Bundan belə nəticə çıxarılır ki, hüquqlar və vəzifələr eyni vəhdətdə
birləĢir, hüquqsuz vəzifə və nə də vəzifəsiz hüquq ola bilməz.
Müəyyən edilmiĢ hüququ əldə edən vətəndaĢ bu hüquqdan doğan vəzifəni icra etməyə borcludur.
Demokratik dəyərləri əsas götürən Konstitusiya insan amilini ön plana çəkir, xalqın mənafeyinə uyğun
olan bütün fəaliyyət növlərinə rəvac verir. Təsbit edilir ki, qanunla qadağan olunmayan hər hansı bir fəaliyyətin
və hərəkətin edilməsinə yol verilir. Bu ona görədir ki, insan fəaliyyətinin bütün sahələrini qanunla və qanunqüv-
vəli aktlarla əhatə etmək mümkün deyil, qanunların ümumi müddəalarından kənara çıxmamaq Ģərti ilə
münasibətlərin nizama salınmasına yol verilir.