Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.



Yüklə 7,25 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/57
tarix29.05.2018
ölçüsü7,25 Kb.
#46640
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   57


 
Ümumi  məhsul  istehsalı  2000-ci  ildə  89584  min  ton  ət  istehsal  olunmuĢdursa  2007-ci  ildə 
98894 min tona çatmıĢdır ki, buda dünyada adam baĢına 14,5 kq donuz  əti deməkdir.Avropa 
dövlətlərində isə adambaĢına düĢən donuz əti 39,8 kq olmuĢdur. 
Heyvandarlığın  digər  sahəsi  olan  qoyunçuluq  sahəsidə  son  illərdə  dəyiĢiklik  baĢ  vermiĢdir. 
Yəni  dünyada  əvvəlki  illərə  nisbətən  qoyunların  baĢ  sayı  1,85%  keçilər  isə  13,9  % 
yüksəlmiĢdir. Qoyun əti istehsalı müvafiq olaraq 8,8% keçi əti isə 26,3 artmıĢdır. Qoyunların 
baĢ sayı son illərdə ən çox artan  ölkələrdən Rusiya 125,5%,  Asiya ölkələrində isə 2000 ci ildə 
369705  min  baĢ  olmuĢdursa  2007-ci  ildə  455740  min  baĢa  çatmıĢdır.  Qazaxstan  dövlətində  
2000-ci ildə ümumi qoyunun baĢ sayı 8725 min baĢ olduğu halda 2007-ci ildə 12813min baĢa 
çatmıĢdır ki, bu da 146,9% deməkdir. Qoyunların baĢ sayının azalması Bolqarıstanda  64,1%, 
Portuqaliyada  60,2%,  Əfqanıstan  67,5%,  Avstraliya  72,3%,  Okeanlarda  75,7%-ə  qədər 
azalmıĢdır.  Məhz  bu  göstəricilər  bilavasıtə  qoyun  əti  istehsalına  təsir  göstərmiĢdir.  Dünyada 
qoyun əti istehsalı artaraq 108,8% (8295 min.baĢ )-ə çatmıĢdır. Rusiyada 137,7% (146 min ton 
),  Çin  138,9%  (2000  min  ton  ),  Ġranda  136,8  %  (390  m.t),  Qazaxstanda  133,3%  (116  m.t  ), 
Kanada  da 163,6%  (18  m.t ),  Meksikada 145,5% (48 m.t) və  s.  Ġl  ərzində  adam  baĢına düĢən 
ətda Bolqarıstan 6,8 kq, Ġspaniyada 5,0 kq, Ġngiltərədə 5,4 kq , Ġranda 4,9 kq, Qazaxstanda 7,2 
kq,  Qırğızıstanda  8.6  kq,  Monqolustanda  65  kq  ,  Okeanlarda  41,2  kq,  Avstraliyada  33.7  kq, 
Yeni  Zellandiyada  140,3  kq-a  çatmıĢdır.  Adam  baĢına  ən  az  ət  istehsalı  Rusiyada  1,0  kq  , 
Ukraynada 0,2 kq, ġimali Amerikada 0,2 kq , Kanada da 0,5 kq , Meksikada 0,4 kq olmuĢdur. 
Dünyada quĢ əti istehsalıda 27,8% artmıĢdır. Yumurta istehsalı 14,4% çoxalmıĢdır. Avropada 
quĢ  əti  18,8%,  yumurta  4,6%  çoxalmıĢdır.  Asiyada  isə  əvvəlki  illərə  nisbətən  quĢ  əti  36,1% 
yumurta istehsalı isə 18,75 %yüksəlmiĢdir. 
Dünya  kontigentlərini  və  ölkələrini  təhlil  etdikdə  məlum  olur  ki,  əhalinin  ərzaq  məhsullarına 
olan  tələbatın  ödənilməsi  üçün  mütərəqqi  yetiĢdirmə  üsullarından,  xüsusən  biotexnoloji 
üsulların  tədbiqi,  yüksək  seleksiya  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  alim  və  mütəxəsislər  üçün 
vacib məsələdir.
 
 
Zootexniya haqqında anlayış. 
          Zootexniya  yer üzərində ən qədim elmilərdən biri sayılır. Elm o vaxt inkiĢaf edir ki, öz 
nailiyyətlərini  praktiki  olaraq  həyata  keçirir.  Zootexniyanın  bir  elm  kimi  inkiĢafı  heyvanların 
təkmilləĢdirilməsi  və yeni cinslərin yaradılması ilə sıx əlaqədardır.Heyvandarlıq  insanlar üçün 
lazım olan qida  məhsullar verir ki, bu sahə zootexniyaya aidir. 
    Zootexniya  sozü  yunan  sözü  olub  iki  hissədən  ibarətdir.  zoon-heyvan,  tennos-  texnika. 
Beləliklə zootexniya heyvandarlıq-texnikası və ya  kənd təsərrüfatında heyvandarlıq məhsulları 
istehsalının bolluğunu yaratmaq  üçün mövcud cins və cins quruplarından istifadə edərək yeni 
cins və tiplərin yaradıcısı hesab olunur. Bir çox alimlər  belə hesab edirlər ki, bu elmi insanlar 
öyrənməyə ilk heyvanların yetiĢdirilməsi dövrü-mezolit dövründən baĢlayıb. 
           Bizim  eradan  qabaq  1-ci  əsirdə  yaĢamıĢ  Rim  alimi  Mark  Terensey  Varron 
yazırdı”Ġnsanın  yaĢaması  üçün  birinci  mərhələ  təbii  yaĢayıĢ  forması  idi  ki,  buda  təbiət 
tərəfindən  bəxĢ  edilmiĢdir.  Ġkinci  mərhələ-insan  öz  xeyri  üçün  meĢə  heyvanlarınin 
öyrənməsidir.Üçüncü  mərhələ-əkinçilikdir.  Bu  onu  əks  etdirir  ki,  insamlar  əkinçilkdən  qabaq 
heyvanların  yetiĢdirilməsi  ilə  məĢğul  olmuĢlar.  Qədim  zamanlarda  ən  savadlı-elmili  adamlar 



 
heyvandarçı  olmuĢlar.  Bu  onu  göstərir  ki.  kənd  həyatının  poetik  formasını  astronomlar  göy 
ulduzlarını heyvan adları ilə adlandırmıĢlar.(Oven,Teles,Kozeroq...). 
Bizim  eradan  qabaq  30-cu  illərdə  Mark  Terensey  Varron  birinci  dəfə  olaraq  heyvandarlıq 
elmində  qaramalın  təyin  olunması  və  onun  yemləndirilməsi  və  ondan  gəlirin  əldə  olunması 
barədə yazmıĢdır. 
        Heyvandarlıqla  məĢğul  olan  qədim  alimlərin  təklifləri,  heyvanların  yetiĢdirilməsi, 
yemlənməsi və saxlanmasının elmi əsasların tədbiq olunması ilə bağlıdır. Hələ o vaxt insanlar 
heyvanların  xarici  görünüĢünə  (eksteryer),  nəslin  keyfiyyətinə  görə  qiymətləndirmə 
aparırlarmıĢ.  Məsələn,  bizim  eradan  2700-il  qabaq  Çində  Seya-Sı-Se    öz  kitabında  daxili 
orqanların inkiĢafına və sinir sisteminə əsasən atların eksteryer statlarına görə qiymətləndirmə 
apararaq  iri  gözlərin olması ürəyin böyüklüyünü, qulaq uzunluğu-qara ciyərin iriliyini, burun 
deĢikləri iriliyi-ağ ciyərin yaxĢı inkiĢaflığını göstərmiĢdir. 
On  dördüncü  əsirdə  ərəb  həkimi  Əbu  Bəkir  ilk  dəfə  qaçıĢ  atlarının  eksteryerə  görə 
qiymətləndirilməsini təklif etmiĢdir. 
Heyvandarlığın müxtəlif formada inkiĢafı bürünc əsrində baĢlamıĢdır. Bu dövürdə çoxlu at
iri  buynuzlu  qaramal,  qoyun,  keçi,  donuz  cinsləri  yaradılmıĢdır  ki,  bunların  əsasında  indiki 
mövcud  cinslər  yaradılmıĢdır.  Bizim  eradan  qabaq  VI  əsrdə  yunan  həkimi  Akmeon  ilk  dəfə 
olaraq heyvanların daxili orqanlarının quruluĢunu vermiĢdir. Qədim zootexniyanın inkiĢafında 
filosoflardan Hipokrat,  Aristotel, Qaya, Pliniya, Tita Lukresiya Kara, Marka Terisiya Varrona 
və  s.  çox  böyük  zəhmətləri  olmuĢdur.  Bir  çox  təkliflər  o  vaxt  özünü  doğrultmuĢdur.  Məsələn 
Mark Terensiya Varron kənd təsərrüfatı sahəsində damazlıq donuzların seçilməsi üçün çoĢqalar 
ana altından 2-aylıqdan sonra ayrılır və uzunbədənli baĢı balaca donuzlar damazlıq üçün ayrılır 
ki, belə heyvanlar tezyetiĢkən  və çox bala verən heyvanlar olurlar. Çünki, həmin heyvanlarda 
cüt məmələrin sayı çox olur ki, bu da çox bala vermə qabiliyyətinin yüksək olmasını göstərir. 
Yunan sərkərdəsi Ksenofont bizim eradan qabaq III əsrdə yürüĢlərin birində yazmıĢdır ki, uzun 
barmaqlı yeni doğulmuĢ dayça gələcəkdə iri gövdəli at olmağı deməkdir. 
1848-ci  ildə  fransız alimi Bodeman ilk dəfə olaraq zootexnik  termini  iĢlədmiĢ  və  bir elm 
kimi  canlı  maĢınların  texnoloqu  və  yaxud  heyvanların  yetiĢdirilməsi,  yemlənməsi  və 
saxlanmasını  idarə  edən  texnoloq    kimi  tədbiq  olundu.  Heyvandarlıqla  məĢğul  olan  adamları 
zootexnik  adlandırdılar.  Zootexnika  ictimai-iqtisadiyat,  zoologiya,  anatomiya,  fiziologiya, 
darvinizm,  genetika,  biologiya  ,  biokimya,  mikrobiologiya  və  baĢqa  elmlərlə,  eləcə  də 
heyvandarlığın tarixi təcrübəsi ilə sıx əlaqədardır. 
      
Fəsil I.  Kənd təsərrüfatı heyvanlarının yetişdirilməsi

         Kənd  təsərrüfatı  heyvanlarının  yetiĢdirilməsi    elmi    ev  heyvanlarının 
məhsuldarlığının  artırılması,  sayının  çoxaldılması,  mövcud  cinslərin  təkminləĢdirilməsi,  yeni 
cinslərin  yaradılması  ilə,  damazlıq  iĢlərinin  nəzəri  və  praktiki  cəhətdən  iĢlənməsi  məqsədi  ilə 
mövcud olan və yeni kəĢf edilən tədbir və vəsaitləri öyrənib tətbiq etməklə məĢğul olur. Bu elm 
vasitəsilə  yaradılmıĢ  hər  hansı  cins  və  qrupların  fərqləndirici  parametirləri,  bütün  yeniliklərin 
dürüstlüyü  riyazi  yol  olan  biometrik  təhlilər  əsasında  dəqiqləĢir.  Deməli  yetiĢdirmə  elmi  ev 
heyvanlarının təkmilləĢdidrilməsinin riyazi əsaslarla idarə edən elmidir. Bu elm damazlıq iĢinin 


Yüklə 7,25 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   57




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə