Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.
Yüklə 7,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Südlük inəklərin yemləndirilməsi
138 Südlük inəklərin yemləndirilməsi Laktasiya dövründə süd, süd vəzilərində yemin qida maddələri əsasında istehsal olunur. 1kq süd istehsalı üçün süd vəzilərindən 500-600 litr qan dövr etməlidir. Südün tərkibi yeyilən yemin qidalılığından və qanın tərkibindən çox fərqlənir. Ġnək südündə qan plazmasına nisbətən 90 dəfə çox Ģəkər, 18-20 dəfə çox yağ və əhəmiyyətli dərəcədə kalsium və fosfor çoxluq təĢkil edir. Qanda isə kazein olmur. Eyni zamanda yemdə süd Ģəkəri, süd yağı, kazein və süd albumini yoxdur. Bu onu göstərir ki, yemdən qida maddələri qana keçir, orada dərin dəyiĢiliklər gedərək yeni maddələr əmələ gəlir. Yüksək məhsuldar (4000-6000 kq laktasiyada süd) inəklər orta hesabla laktasiya müddətində 144-200 kq zülal, 150-300kq yağ, 200-300kq laktoza, 6-9kq kalsium və 4,5-5kq fosfor bədəndən südlə xaric olunur. Bu o deməkdir ki, məhz belə məhsuldar inəklərin yemləndirilməsi çox ciddi nəzarət əsasında aparılmalıdır. Orta hesabla inəklər hər 100kq canlı kütlə üçün 2,8-3,2kq quru maddə tələb edir. Yüksək məhsuldar inəklərə 3,5-3,8 kq, bəzi hallarda 4-4,7 kq tələb olunur. Ġnəklərdə yüksək südə görə 1 kq quru maddədə enerji də çox olmalıdır. Bəzi hallarda tələb olunan enerji qarıĢıq yemlər ilə ödənilmir. Ona görə də 1kq quru maddədə 0,65 yem vahidi qidalılıqda və ya 8 meqadjoul, enerjidən aĢağı olması məqsədə uyğun deyil. 28-30 kq süd verən inəklərin hər 100 kq canlı kütləyə düĢən yem payının quru maddənin qidalılığı 1.05 yem vahidi və ya 11.4 MC və daha çox ola bilir. 10 kq süd verən inəklər95 qr həzm olunan proteinlə təmin olunmalıdır. Mərhələ ilə həzm olunan protein 105- 110 qrama qədər artırılır. Əgər rasionda protein azlıq təĢkil edirsə onda təsərrüfatın Ģəraitindən asılı olaraq 20-25 % əlavə olaraq qüvvəli yem daxil edilir. Ġnəklərin yemləndirilməsi yay dövründə yaĢıl yem ilə quru qaba yemlərin verilmə tələbləri aĢağıdakı cədvəldə göstərilmiĢdir. Qaba və sulu çirəli yemlərin verilmə mütənasibliyi. Cədvəl 16. Rasionda (yem payında) verilən sulu Ģirəli yemlərin miqdarı (kq) Ġnəklərin canlı kütləsi (kq) 400 500 600 Gün ərzində qaba yemlər (kq) 10 5 6 7 25 4 5 6 40 və çox 3 4 5 QıĢ dövründə inəklərə silos, senaj, Ģəkər çuğunduru verilməsi balanslaĢdırılmıĢ yem normasının ödənilməsinə Ģərait yaradır. Yemlərin verilməsində 100kq canlı kütləyə düĢən maddənin də böyük rolu var. Belə ki, gün ərzində 20 kq süd verən inəyə hər gün 100kq canlı kütlə üçün ən azı 3 kq quru maddə verilməlidir. Ona görə də heyvanın fizioloji vəziyyətindən və fəsildən asılı olaraq rasionda quru maddə gün ərzində yemlərdə tələb olunur. Fizioloji vəziyyətdən asılı verilən yemlərin miqdarı.Cədvəl 17 Rasionun tərkibi YaĢ ayla Heyvanın canlı kütləsi (kq) Yemdə tələb olunan maddə (kq) Sağım qurutma döv 139 dövründə ründə Qış dövründə Ot, silos, kökü- meyvəlilər, qarıĢıq yem. 60-70 500 16-18 10-12 Ot, silos. 55-62 500 15-17 10-11 Silos və qarıĢıq yem 48-65 480 13-14,5 9-10 Silos 60-75 500 8-12 - Yay dövründə YaĢıl ot və qarı-Ģıq yem, konsen-trat 70-75 500 15-17 10-11 Təzə, körpə yaĢıl ot, qaba və qarıĢıq yem 70-75 500 16-18 - QabalaĢmamıĢ ot 55-60 480 14-15 - Bəzi fermer və sahibkarlar inəklərin yemləndirilməsində düzgün yem payının tərtib olunmaması və qarıĢıq yemin bir tərəfli (arpa yarması və Ģrot) verilməsi nəticəsində balanslaĢmıĢ qidalılığı ala bilmir. Ona görə də mikro element və vitaminlə premiks qarıĢığı olan qızıl yem ilə arpa yarması verilən canlı kütləsi 450-500kq olan inəklərin müqayisəli iqtisadi təhlili göstərilməsini məsləhət bildik. Müxtəlif yemləmədə səmərələlik.Cədvəl 18 Göstəricilər Yonca otu Saman arpa küləĢi ġeluxa (çiyid qabığı Yem çuğundu ru Çiyid QarıĢıq yem Arpa yarmas ı Qızıl yem Yemlərin miqdarı 6 3 1,5 10 1 4 4 Vələmir yem vahidi 2,4 0,9 0,5 1,5 1,2 4,2 4,0 Enerji meqadjoul 40,2 17,7 14,5 14 20,5 43,2 55 Həzm olunan protein 704 51 70 90 290 324 450 Kalsium qr 110 13 4,5 4,0 1,1 5,2 25 Fosfor qr 15,6 3 15 4,0 12,2 12 13 Karotin qr 360 12 – – – 12 35 Vit. D min 600 150 – – – – 12 Vit. E mq – - – 13 – – 40 Vit. A min 15 - 9 7 15 – 15 Verilən yemdə alınan süd – - - – – 10,0 11,8 Ġqtisadi səmərə – - - – – – 1,8 140 1litr südə sərf olunan meqadjoul – - - – – 15 12 İnəklərdə həzməgediciliyin fiziologiyası. Heyvanlarda ağız tərəfindən qəbul edilmiĢ yem, müəyən vaxt ərzində fizioloji dəyiĢikliklərə məruz qalaraq mədə bağırsaq sistemindən keçir. YaĢlı inəklərdə mədə 4 kameradan ibarətdir. ĠĢgənbə.torcuq.kitabca mədəönlükləri hesab olunur. Körpə heyvanda yaĢlı inəklərə nisbətən Ģirdan yaxĢı inkiĢaflıdır. Körpə heyvanlarda mədə quruluĢu. ġəkil-81. Körpə buzovlarda mədə görüntüləri. YaĢlı inəklərdə isə qaba yem yediyinə görə körpəlokdən baĢlayaraq iĢgənbə və bağırsaq sistemi geniĢlənməyə bağlayır. IĢgənbə və torcuq eyni funksiyalı iĢlər gördükləri üçün bu iki bölmə iĢgənbə-torcuq adlanır.Bu bölmənin orta tutumu yaĢlı inəklərdə 100-200 litrə çatır.Bu da mədə tutumunun 80%- deməkdir.Mədəönlüklərində ən az həcm torcuqdur.bu da 4-10 litr tutur.ġəkil-82. ġəkil-82.YaĢlı inəklərdə mədə funksiyası. ĠĢgənbədə yem əvvəlcə nəmlənir və süzülür. Ağız yemin həzm olunması üĢün çox böyük miqdarda Ģirə (100-200litir ) ifraz edir .Bu da yemin həzmi üçün əsas Ģərtdir.Mədə divarların 141 hərəkəti yemin həzminə və hərəkətinə təkan verir.Normal və həcmili iĢgənbədə yem qatlara bölünür. Ən aĢağı qatincə və ağır çəkili yem olur. Onun üst təbəqəsində iĢgənbə Ģirəsi yerləĢir. ĠĢgənbə sirəsinin üzərində yüngül və qaba yem qarıĢığı üzür. Üçüncü qat isə Ģirə və yem üzərində yerləĢən qaz qatıdır.Hər dəqiqə Ģirdanda olan Ģirə və xirda kütlələr arasında yerdəyiĢmələr əmələ gələrək yenədə süzülmə baĢ verir. ġəkil-83. ĠĢgənbədə müxtəlif qatların əmələ gəlməsi. ĠĢgənbədə yemin həzmi,xüsusən qaba yemlərin parçalanması mikroorqanizmilərin fəaliyyəti nəticəsində baĢ verir. Mikroorqanizmilər çoxaldəqda yemin zülalından istifadə edərək artır. Orta hesabla bir inəyin iĢgənbəsində 2-4 kq mikroorqanizmi kütləsi olur. Bir qramda milyona yaxın mikroeqanizmi olur. Bu mikrorqanismilər yemdə olan seliloza,hemiselloza və niĢastanı parçalayır.Müxtəlif yemləmədə müxtəlif funksiyalı mikroorqanizmilər yaranır.Mikroorqanizmilər yemləri parçalayanda uçucu yağlar əmələ gətirir ki.inək bunlardan enerji mənbəyi tək istifadə edi. Mikroorqanizmilər özü isə zülal tərkibli olur.ĠĢgənbədən yem yoğun bağırsağa keçdikdə həmin mikroblardan zülal kimi orqanizmi istifadə edir. Yemin növündən asılı olaraq yoğun bağırsaqda mənimsənilən zülalın 60-80% -i iĢgənbədən yoğun bağırsağa gələn iĢgənbə mikrobların hesabına odənilir. Bu dövürdə eyni zamanda mikroblar B və K vitamini istehsal edir ki, bu da inəklərin tələbatını ödəyir.ĠĢgənbədə turĢuluğun miqdarı yeyilən yemin tərkibindən asılıdır. ĠĢgənbədə mikroblar pH 5,5-7 turĢuluqda fəaliyyət göstərir.ĠĢgənbədə neytral turĢruluq (pH 7 ) yaranarsa onda mikroblar yemdə olan sellozanın parçalanmasını və ondan zülal maddələrin hazırlanmasını gücləndirir. Kitabçanın tutumu 10-20 litir həcmindədir. Kitabçada yem 5 saata kimi qalır. ĠĢgənbədən ötürülən sulu yem kitabçada bərkiyir, Ģirdana keçən quru madənin 22-24%-i qarıĢdırılır. ġəkər və niĢasta eyni bakteriyaların köməyi ilə parçalanır.Qəbul olunmuĢ quru yemin ¾ hisəsi karbohidratlardan ibarətdir. GövĢəyən heyvanlar üçün karbohidratlar yemdə yemin qidalılığını əks etdirir.ĠĢgənbədə karbohidratların parçalanması müxtəlif vaxt və saat ərzində yerinə yetirilir. Sxem-14. - 142 Sxem 14. Müxtəlif karbohidratların parçalanma vaxtı. Müxtəlif növ yemlərdən müxtəlif turĢular alınır.TurĢuların miqdarı südün keyfiyətinə təsir göstərərək onun enerji mənbəyi hesb olunur. Sirkə və yağ turĢuları süd yağının əmələ gəlməsində əsas xam mal hesab olunur. GövĢəyənlərdə propan turĢusu qanın Ģəkərinin (qlikoza ) əmələ gəlməsində əsas mənbədir. Adi normal yemləmədə gövĢəyənlərin iĢgənbəsində uçucu yağ turĢuların miqdarı aĢağıdakı kimidir. -sirkə turĢusu 60-65%. -propion turĢusu 20-25% -Yağ turĢusu 10-20%. Karbohidratların parçalanması qarıĢıq yemlərdə bitki yemlərinə (ot) nisbətən tez parçalanır. Karbohidratlarda ən kec həzm olunan selilozadır. Liqnin (rezin maddə) maddəsidə karbohidratlar sinifinə daxildir, ancaq bu maddə həzm olunmur. Bu maddə ən çox yaĢlaĢmıĢ birkilərdə olur. Zülal maddələr (protein ) azot tərkibli aminturĢulardan ibarətdir.Yemlərin tərkibində zülal madələri və ya azot birləĢmələri mövcuddur. Bunların kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləriyemdən asılıdır. Adi halda rasionda 12-15 % xam zülal olur. Xam proteindən iĢgənbədə ammonium hasil olunur və nazik bağırsağa ötürülür və bədənə sorulur. Mikroblar ammonyakdan öz hüceyrəsinin qurulması üçün tikinti materialı kimi istifadə edir və zülal mikrobu yaradır. Həmin tərkibli zülal sonralar amin turĢuların və zülalların əmələ gəlməsi üçün ilkin material kimi istifadə olunur. Orqanizmidə zülalın parçalanma və onun mərhələlərlə sorularaq müxtəlif məhsulların nəmələ gəlməsi aĢağıda göstərilmiĢdir. ġəkil-.84. 143 ġəkil-84. Zülalın həzm olunması. ĠĢgənbədə amonium birləĢməsindən az vaxta görə mikroblar istifadə edə bilmədikdə qalan hissə qaraciyərə ötürülür. Qaraciyər azotlu birləĢmənin bir hissəsinin sidik cövhərinə, bir hisəsi isə iĢgənbə seliyi kimi istifadə olunur. Müxtəlif tərkibli yemlərin iĢgənbədə parçalanma sürəti aĢağıdakı sxemdə göstərilmiĢdir. Sxem-15.Yemlərdə zülalın parçalanması. Eneryi mübadiləsi. Rusiya, Finlandiya və digər avropa dövlətləri iribuynuzlu qaramalda enerji sisteminin qiymətləndirilməsinin enerji mübadiləsi (EM) kimi qəbul edilmiĢdir.Yemdən əldə 144 olunan enerji iribuynuzlu qaramalda müxtəlif enerjilərə çevrilməsi aĢağıdakı kimi qeyd edilir.ġəkil-85. ġəkil-85.Enerjinin çevrilməsi qaunauyğunluğu. Mineral maddələrə olan tələbat. Mineral maddələr yemin qeyri-üzvü maddəsi hesab olunur. Orqanizmidə mineral maddələrin azlığından müəyyən çatıĢmazlığa səbəb olur. Odur ki. mikroelementlərin orqanizmidə hansı funksiya daĢıdığı bilinməlidir. ġəkil-86. 145 ġəkil-86.Mineral maddələrə olan tələbat. Heyvanları necə kökəltməli? Xırda təsərrüfatlarda heyvanların bağlı Ģəraitdə kökəldilməsini məsləhət görürük. Bağlı halda kökəltmənin üstünlüyü ondadır ki, bu vaxt heyvanlara yedirdilən yemlərin miqdarını nizamlamaq olar. Yemlərin paylanma ardıcıllığı inəklərin yemləndirilməsində olduğu kimidir: qüvvəli yemlər, Ģirəli (yaĢıl) yemlər, quru ot. Qüvvəli yemləri həm quru, həm də isladılmıĢ halda yedizdirmək olar. Kökəltməyə qoyulmuĢ qaramalı Ģəkər istehsalı tullantıları və Ģəkər çuğunduru cecəsi ilə müvəffəqiyyətlə yemləmək və yaxĢı nəticələr əldə etmək mümkündür. Qüvvəli yemlərdən isə bir tipli (arpa yarması, qarğıdalı yarması, vələmir yarması) yemlərdən üstün balanslaĢmıĢ (qızıl yem) yemdir. Ondan istifadə və verilmə miqdarı yaĢdan asılı olaraq nizamlanması məqsədə uyğundur. 146 1 kq çəki artımı almaq üçün cavanların ət üçün bəslənməsi . Cədvəl 19 Kökəltmədə olan iri buynuzlu qaramalın norma üzrə enerjisi Cədvəl 20 Kökəltmə dövründə canlı kütlə kq Gündəlik artım qr 800 1000 1200 yem və hidi enerji meqad yem və hidi enerji meqad yem və hidi enerji meqad Başlanğıc 150 5,3 40 6,1 44 6,9 58 200 5,8 46 6,6 50 7,4 62 250 6,2 50 7,0 56 7,8 69 Orta 300 7,0 61 7,9 69 8,8 77 350 7,3 66 8,2 74 9,1 82 Sonu 400 8,1 75 9,1 85 10,1 94 450 8,4 84 9,4 94 10,4 104 Canlı kütlə və yem vahidindən (enerji) asılı olaraq cavanlara yem payının tərtibi: Cədvəl 21. Dövrlər 800 qr Yemlər kq YaĢ ayla Ġri kütləli südlük, ətlik cinslər Orta kütləli südlük, ətlik cinslər yem vahidi enerji meqad yem vahidi enerji meq. 0-1 2,9 26 3,7 30 1-2 3,5 31 3,8 31 2-3 3,8 33 4,0 33 3-4 4,3 38 4,4 37 4-5 5,1 45 5,4 45 5-6 5,9 52 6,9 58 6-9 7,3 66 7,7 64 9-12 8,3 76 8,8 74 12-15 8,9 82 10,3 87 15-18 10,6 98 11,3 100 147 Yem vahidi Enerji meqadj Yonca otu Çiyid qabığı Yem çuğunduru Çiyid Arpa yarması Qızıl yem BaĢlanğıc 150 5,3 45 4 1 5 1 - 2 200 5,8 49 4 1 6 1 - 2 250 6,2 54 5 1 6 1 - 2 Orta 300 7,0 61 5 2 8 1 - 2,5 350 7,3 66 5 2 8 1 - 3,0 Müqayisəli olaraq gün ərzində 800 qram çəki artımı verməklə arpa yarması verildikdə göstərilən yem payında həmin çəki alınır. Ancaq qızıl yemdə bu fərqlənir. Erkək cavanların intensiv bəslənmə və kökəlmə dövründə müqayisəli qüvvəli yemlərin iqtisadi göstəriciləri. Cədvəl 22. Göstəricilər Bəslənmə və kökəldilməyə qoyulduqda erkəklərin canlı kütləsi kq Müddəti gün Kökəltmədən ayrıldıqda canlı kütləsi kq Gün ərzində artım qram 1 kq çəki artımına sərf olunan yem vahidi və meqadjoul QarıĢıq yemin ümumi rasionunda (yem payında) %-i Əldə olunan çəki artımı Ġqtisadi səmərə % Arpa yarmasına nisbətən üstünlük çəki artımı Qüvvəli yemlər Arpa yarması BalanslaĢmıĢ (mikroelement və vitaminlə zəngin) qızıl yem Bəslənmə və kökəldilməyə qoyulduqda erkəklərin canlı kütləsi, kq 230 230 Müddəti, gün 120 120 Kökəltmədən ayrıldıqda canlı kütləsi,kq kq 326 345.2 Gün ərzində artım ,qram 800 960 Çəki artımına sərf olunan yem vahidi 326 345.2 QarıĢıq yemin ümumi rasionunda (yem payında) %-i 30 30 Əldə olunan çəki artımı 96 115.2 Ġqtisadi səmərə % 100 120 Arpa yarmasına nisbətən üstünlük çəki artımı - 19.2 Cədvəldən göründüyü kimi arpa yarmasından fərqli olaraq qızıl yemlə yemləndirildikdə balanslaĢmıĢ yem bilavasitə verilən yem payındakı yemlərin həzməgediciliyini asanlaĢdırır və tərkibindəki vitamin və mikroelementlər həzmə gedən yemi asanlıqla məhsula (ət, süd) çevirir. Yüklə 7,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|