Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.



Yüklə 7,25 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/57
tarix29.05.2018
ölçüsü7,25 Kb.
#46640
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   57

19 
 
         Zərif  konstitusiya  tipindən  olan  heyvanlarn(qaba  tipin  əksinə  olaraq)    dərisi  nazik, 
sumuyu incə, bası  yqngül  və  kiçik,  ayaqları  yüngül,  boyunun dərisi  qirisli,  yelini  qisa,  seyrək 
tüklərlə  örtülmüs  olur.  Mədəni  heyvan 
cinslərinin əksıri, minik və qosqu atlari, südlük 
və  ətlik  qaramal  cinslərində  zərif  konstitusiya 
tipi  müĢahidə  edilir.  Möhkəm  konstitusiya 
tipindən  olan  heyvanlarin  dərialtı  birləĢdirici 
toxumasi  az  inkisaf  edir,  piy  demək  olar  ki, 
toplanmır, əzələləri  qüvvətli  olur, qan dövranı, 
tənəffüs  sistemi  ,  həzm  orqanlari  yaxsı 
fəaliyyətdə  olur,  vəziləri  nisbətən  inkisaf  edir. 
Zərif, quru konstitusiya tipi (südlük qaramal);   
                                                                                       ġəkil-3. Zərif konstitusiya tipi. 
 Bərk  (quru):  konstitusiya  tipinidə  birləĢdirici  və  piy  toxumaları  həm  dəri  altında  ,  həm  də 
daxili orqanlarda az inkiĢaf edir. Bunlarda  bədən 
bucaqlı,  oynaqlar  və  vətərlər,  qan  damarları  dəri 
üstündə  aydın  hiss  olunur.  Dəriləri  bərk,  elastik, 
əzələləri  bərk,  qüvvətli,  ayaqları  möhkəm 
quruluĢlu  olur.  Bunlarda  qan  dövranı  fəaldır, 
tənəffüs  və  həzm  sistemləri  inkiĢaf  etmiĢdir. 
Piylənmə  zəif,  iĢlək  qabiliyyətləri    yüksəkdir  (iĢ 
mal-qarası 
).südlük  qabiliyyətləri  yaxĢıdır 
(südlük heyvan ) 
                       ġəkil-4. Bərk konstitusiya tipi. 
         Boş  konstitusiya  tipindən  olan  heyvanlarin 
dərialti  birləĢdirici  və  piy  toxumasi  yaxsi  inkisaf 
edir,  əzələləri,  daxili  orqanlari  piy  təbəqəlri  ilə 
zəngin  olur.  Dri  üzərini  örtən  tüklər,  ətlik 
qaramalda  və  qoyunlarda  çox  zəif  olur.  Daxili 
orqanlar  –  həzm  orqanları  belə  heyvanlarda  zəif 
inkisaf edir. Buna görə də ətlik heyvan cinsləri az 
həcmli  və  qüvvəli  yemlər  tələb  edir.  BoĢ 
konstitusiya  tipi  ,  incəliyə  meyilli  konstitusiya 
tipidir.(ətlik qaramal) 
ġəkil-5.BoĢ konstitusiya tipi. 
Prof . J. A. Boqdanov  və  M.F. Ġvanov  KuleĢovun tiplərinə əlavə olaraq Möhkəm konstitusiya 
tipipini  də  təklif  etmiĢlər.  M.F.Ġvanov  möhkəm  konstitusiya  tipini  sərbəst  tip  hesab  edir. 
Möhkəm  konstitusiya  tipi,  bu  da  nisbətən  qaba  sümüklü  (is  heyvanları)  və  incə  sümüklülərə 
bölünür; 
Vaxtilə fransız təbibi Siqo insanlarda 4 tip olduğunu irəli sürmüĢdür:1)  tənəfffüs  respirator), 
2)  həzm(dikestiv),  3)  əzələ  (muskulyar),  4)  beyin  (serebral  )    tip.  U.Dyurst  heyvanlarda 
orqanların  mühitə  uyğunlaĢma  nəticəsində  quruluĢunun  komplementarlıq  xüsusiyətlərinə 


20 
 
əsasən,  Humoral  tənzim  təsirinə  görə  və  Siqonun  tiplərinə  əsasən  iki  konstitusiya  tipi  irəli 
sürür: 1)Tənəffüs və 2) həzm tipləri.: 
Praktikada  kənd  təsərrufati  heyvanlarinin  konstitusiyasi  əsasən  onun  eksteryerinin 
qiymətləndirilməsi üsülu ilə müəyyən edilir.     
    Kondisiya-  heyvanın köklük dərəcəsi və təsərrüfatın istiqaməti ilə əlaqədar ümumi fizioloji 
vəziyyətinə deyilir. Bu da yemləmə, saxlama və istifadə xüsusiyyəti uilə əlaqədardır. 
Zavod kondisiyası üçün heyvanın köklük dərəcəsi çox yüksək olmamalı, heyvan çevik, enerjili 
olmalıdır.  Bunun  üçün  yem  rasionu  protein,  vitaminlər  və  mineral  maddəsi  olan  yemlərlə 
zəngin olmalıdır; heyvan yüngül iĢdə istifadə olunmalıdır. 
Sərgi  kondisiyası  yüksək  köklük  ilə  əaqədardır.  Heyvan  təmiz  və  nümayiĢ  formasında 
olmalıdır. Bunun üçün bol yemləmə, lazımi qulluq, təmizləmə, çimdirmə, dırnaqların vaxtında 
kəsilməsi təĢkil edilməlidir. Kondisiya normal olduqda sərgi üçün çox əlveriĢli olur. 
İş  kondisiyasında bədəndə qida maddələri ehtiyatı nisbətən az, ancaq lazımi qədər olmalıdır. ĠĢ 
kondisiyalı heyvanların əzələsi güclü və sümük möhkəm olmalıdır.  
Cıdır  kondisiyalı  heyvanları  quru  gövdəli,  orqanizmidə  artıq  su,  yağ  olmamalıdır.  Atlar  hər 
gün cıdır meydanında çapdırılır ki, bədən xüsusi formada olsun. 
Kökəlmə kondisiyalı heyvan bədənində  əzələ və yağ toplanması  yüksək səviyyədə olmalıdır. 
Bunun üçün heyvana qüvvəli yem çox verilməli və az gəzdirilməlidir. 
Eksteriyer-  heyvanın  xarici  görkəminə  bədən  qruluĢunun  tam  formasına  deyilir.  Eksteriyer 
maddələr  mübadiləsi,  sinir  sistemi,  yenləmə  və  saxlama  Ģəraitinin    təsirilə  formalaĢır. 
Eksteriyer  fransız  sözü  olub,  heyvanın  xarici  qruluĢu,  görünüĢ  mənasında  iĢlədilir.  Heyvanın 
xarici  əlamət,  forma  və  niĢanələrinə  görə  qiymətləndirilməsilə  qədim  dövürlərdə  Romada 
sonralar Ərəbstanda məĢqul olsalar da, eksteriyer haqqında ilk elmi məlumatı fransa alimi K. 
Burjeliya  tərəfindən  1767-ci  ildə  atların  eksteriyeri  kitabı  tərtib  olunduqdan  sonra  yarandı.   
ġəkil-6.Ətlik və südlük   heyvanların eksteryer görünüĢü 
                                                                          


21 
 
Bu  dövürdə  eksteriyer  və  heyvanların  eksteriyerə  görə  qiymətləndirilməsi  onların  satıĢ 
qiymətini müəyyənləĢdirmək baxımndan daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. 1717-ci ildə Moskva 
Ģəhərinin  banisi  Y.  M.  Dolqorukin  “konskay”  kitabında  eskteriyerin  qiymətləndirilməsi 
üsullarının təsviri verilmiĢdir. Eksteryeri bilməklə konstitusiya tipini, bədən qruluĢunun, fərdi 
xüsusiyyətini  və  məhsuldarlıq  istiqamətini  müəyyən  etmək  mümkündür.  Ətlik  malın  gövdəsi 
dərin və enli olmaqla yaxĢı inkiĢaf etmiĢ əzələ və dərialtı toxuma ilə səciyyələnir. Onların baĢı 
yüngül, qısa, buynuzları kiçik, qısa enlidir. Bel və arxa düz, enli və ətlidir. Arxa enli olub, əzələ 
toxuması  ilə  dolğundur.  Ayaqlar  qısa  enli  və  Ģaqulidir.  Dərisi  boĢ  olmaqla,  dəri  altında  piy 
təbəqəsi yaxĢı inkiĢaf etmiĢ olur. Türk örtüyü nazik, zəif və yumuĢaqdır. Ətlik malın döĢ qəfəsi 
qısa enli, silindirvaridır.        
Odur  ki,  ətlik  malın  xaric  görünüĢü  düz  bucaqlı,  paralelepipedi  xatırladır,  ətlik  maldan  fərqli 
olaraq  südlük  malın  arxa  nahiyyəsi  ön  hissəyə  nisbətən  yaxĢı  inkiĢaf  etmiĢ  olur.  Gövdənin 
aralıq hissəsidə nisbətən yaxĢı, ön hissə isə az inkiĢaf etmiĢdir. Südlük malda sümük əzələ və 
dəri  sistemi  də  zəif  inkiĢafı  ilə  səciyyələnir.  Yunluq  və  ətlik  qoyunların,    yumurtalıq  və  ətlik 
toyuqların xarici forması bir-birindən nəzərə çarpacaq dərəcədə fərqlənir. 
   
Eksteriyer  heyvanların  xarici  forması,  quruluĢu,  habitusu  olmaqla  onların  məhsuldarlıq  və 
damazlıq  xüsusiyyətlərini  qiymətləndirmədə  rol  oynayır.  Eksteriyer  uzrə  heyvanı 
qiymətləndirdikdə  aĢağıdakılar  müəyyən  edilir:  1)  konstitusiya  tipi.  2)  cinsli  və  tipikliyi.  3) 
fərdi  xüsusiyyətləri  və  bununla  baĢqa  heyvanlardan  fərqi.  4)  yaĢa  görə  dəyiĢməsi.  5) 
kondisiyası.  6)  sağlamlığı  (fizioloji,  baytarlıq  vəziyyəti)  7)  bu  və  ya  digər  məhsuldarlıq 
qabiliyyəti. 
Bunların  sayəsində  heyvanin  ayrı-ayrı  bədən  hissələri  və  onların  arasında  mütənasiblik, 
ahəngdarlıq müəyyənləĢdirilir.  
Eksteriyeri hissələr üzrə qiymətləndirmə metodları. 
Burada  bir  neçə  üsul  vardır,  bunlarda  əsasən  heyvanları  somotoskopiya,  somotometriya, 
somotoqrfiya üsullarıdır. Bundan baĢqa bəzən heyvanların modelləri, yelin modeli üsulları da 
tətbiq edilir. 
   Somotoskopiya,  yəni  heyvana  gözəyarı  baxma  və  əlləməklə  qiymətləndirmək.  Bu  yolla 
heyvanların quyruğu, quyuğun yağlılıqı, əlavə əmcəklər, qabırqa, boğazlarında pürcüm olması, 
əmcəklərin  sayı,  buynuzlarda  halqaların  sayı,  yunluluq,  yunun  qıvrımlıq  dərəcəsi,  qalınlıqı, 
uzunluğu,  hər  əlamətin  inkiĢaf  dərəcəsi,  böyüklüyü,  uzunluğu,  enliyi,  dərinliyi,  statların 
forması,  nöqsanları,  belin  batıq  -  dik  olması,  sağrının  düĢgün,  sallaq,  çatı  formalı  olması, 
ayaqların  qılıncvari,  keçi  duruĢlu,  ikisvari  duruĢlu,  kəllənin  profili,  qabalığı,  boynun  maral, 
durna duruĢu, quyruq formaları  və bu kimi  müsbət,  mənfi  xüsusiyyətlər  müəyyənləĢdirilir və 
eksteriyerlərə statlar üzrə qiymət verilir. Qiymətləndirmədə hər heyvanın bədən hissələri yaxĢı 
öyrənilməli  və  tanınılmalıdır.  Qiymətləndirmədə  hərheyvanın  yetiĢdirilmə,  məhsuldarlıq 
istiqaməti,  cinslik  cəhətləri  və  müvafiq  xüsusi  təlabatları  nəzərə  alınmalıdır.
  Gözəyarı 
qiymətləndirmə  (somatoskopiya)  bu  üsulla  heyvan  baĢ,  boyun,  cidov,  döĢ,  bel,  arxa,  ətraflar, 
yelin  xarici  cinsiyyət  orqanları,  heyvanın  dərisi  və  sümüyün  və  əzələnin  inkiĢafı 
qiymətləndirilir,  qiymətləndirmə  baĢdan  baĢlayır  və  ətraflarda  qurtarır.  Bu  qiymətləndirmə 
qaramalda 10 balla yerinə yetirilir. Ümumi görünüĢü inkiĢafı 3 bal, yelin forması 5 bal, qabaq 
və arxa ətraf 2 bal.  
Somotometriya, yəni heyvanların bədən hissələrini ölçmək yolu ilə qiymətləndirmə üsulu. Bu 
obyektiv  üsuldur.  Çünki  ölçü  ilə  əsil  göstərici  əldə  edilir  və  baĢqa  əsas  ölçülərlə  müqayisə 
ġəkil-7.Ġnəyin bədən statları   


Yüklə 7,25 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   57




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə