Ölkənin və onun rezidentlərinin milli sərvəti öziinün müstəqiİ
iqtisadı ərazısində və digər ölkələrin iqtisadi ərazısində bölüno
bilər.
Əhalinin şəxsi əmlakı ayrıca hesablanır. Onun tərkıbinə yaşa-
yış və qeyri istehsal tipliləri, uzunmüddətli istifadə üçün məişət
malları və istehlak təyinatlı ehtiyyatlar daxildir. Onlara avtomo-
billər, soyuducular, paltar yuyan maşmlar, televizorlar, kompüter-
lər və ev təsərrüfatlarmda olan digər maddi aktivlər aiddir. Onla-
rın ayrıca qrupa daxil edilməsi onunla əlaqəlidir ki, miili kapitaiın
kateqoriyası iqtisadi obyektlərin birləşməsi kimi miiii sərvətın
anlayışı ilə bağlıdır.
Ölkənin milli sərvətinin müəyyən edilməsi məqsədt iiə aktıv
və passivlərin balansı tərtib oiunur. Burada ölkənin qeyri maddi
və maddi dəyərləri, onların müəyyən tarixə maliyyə öhdəiikləri
əks olunur.
Milii sərvətin olması və istifadəsinin effektivliyi ÜDM istehsa-
lınm Öiçüsünü ürnumilikdə və ölkənin hər bir şəxsinin hesabında
müəyyən edir. BMT nəzarəti altmda keçirilən beynəlxaiq müqayi-
səlor məiumatlanna əsasən inkişaf etmiş ölkələr hər bir nəfər üçün
ÜDM istehsalında digər Ölkələri qabaqlamışdır (cədvəl 5.1.).
Cədvəl 5.1.
Bəzi ölkələrdə əhali başına ÜDM istelısalı
Ölkə
2008-ci ildə ABŞ-a % nisbətində
Almaniya
71
Hollandiya
79
!
Danimarka
81
Yaponiya
74
Macarıstan
38
■
1
Mcksika
26
;
Polşa
29
Portuqaliya
' ..... ...............
“I
51
;
Türkiyə
18
Rusiya
|
22
Hor bır adama düşən ÜDM istehsah səvıyyəsmə görə Rusıya
ABŞ-dan 4,5 dəfə, Almaniya və Yaponıyadan 3 ədfədən çox geri
qalır. Mallann və xidmətlənn ıstehsalı səvıyyəsində fərqlor obyek-
tiv proseslərin nəticəsidir. XX əsrin sonunda biliklərm yığılması, ye-
ru texnologivalann hazırlanması və onlann geniş yayılması nəticə-
sində, informasiya-sənaye cəmiyyətinin formalaşması başlamışdır.
İnsanm həyatında kardinal dəyışiklər baş vermişdir. İnkişaf
edən yeni cəmiyyət özünün tarixi sələflərindən fərqlənir. Bu el-
min və effektiv texnologiyalann inkişafına, insan kapitalmın yeni
keyfıyyətinə, cəmiyyətin sosial struktıırunun dəyişməsi, idarəet-
mənin daha yüksək səviyyəsində, ehtiyyatların daha ehtıyyatlı is-
tifadəsinə əsaslanır. Birlikdə bu hallar yenı sinerji effekt yaradır,
İn sa n k a p ita lı
- bu ümumi və xüsusi təyinatlı təhsilin, əldə
olunmuş peşəkar təcrübənm, yaradıcı potensiahn, mənovi-psixo-
loji və fıziki sağlamlığın vəhdətidir. O milli sərvətin vacib hissəsı
kimi baxılır, müvafiq olaraq onlar insan kapitahnı da özündə bir-
ləşdirən miiii sərvətin yeni genişİənmiş konsepsiyasıdır.
İnsan kapitaimı formalaşdıran əsas fəalıyyət sahələri, ei-
mi-təhsil kompleksi, həyat şəraitini birbaşa təmin edən səhiyyə
və sahə sistemidir.
Milli sərvətin tərkib hissəsi kimi insan kapitalmın qiymətləıı-
dinlməsi işçinin hazırlanmasına xərclərin təyin olunınası yolu ilə
həyata keçirilir, bura tərbiyyəyə, peşəkar hazırlığa, özünii təhsılə
xərciənən vəsıt aiddir.
Bu zaman insan kapitahnın ölçüsü gətirə biİəcəyi potensial gə-
İirdən təyin oluna bilər. Sonraki paraqraflarda bü iki konsepsiya
daha ətraflı baxıiır.
17.2. Milli sərvət ənənəvi anlayışda
Milli sərvətin həcminə ənənəvi anlayışda qeyd edildiyi kimi
qeyri maliyyə və maliyyə aktivləri aiddir. Qeyri maliyyə aktıvlərı
istehsalat fəaliyyəti nəticəsində yaranan qeyri maliyyə istehsal
olunmuş aktivlər və istehsaiatın nəticəsi olmayan qeyri maliyyə
qeyri istehsalat aktivləri daxil edir: maddi və qeyn maddi. Maliy-
yə aktivlərı - digər təsərrüfat subyektlərinin maliyyə öhədlıklərı-
ni əks etdırir.
Öz tərkıbinə görə qeyri maddi istehsalat aktivləri mıixtəlif tər-
kiblidir. Onlara aiddır: əsas kapital, maddı dövriyyə vəsaitlərımn
ehtiyyatları və qiymətlilər.
Əsas kapital. İstehsalatın nəticəsi oian milli sərvətin hissəsi,
dəfolərlə uzun müddət ərzində mallann və xidmətlənn istehsa-
Iında iştirak edir və daşmdıqca tədricən öz dəyərini hazır mohsu-
la keçirir, və əsas kapital adlanır.
Əsas kapitalın hazır məhsulunun dəyərinə daxil oian dəyər sa-
hibkara hissələrlə pul formasında qaytarılır. Miili sərvətin hocmi-
nə əsas kapitai tam uçot dəyərində daxil edilir, yəni istismar pro-
sesində istehiak keyfiyyətlərinin qismən itirilməsi nəzərə alın-
madan həyata keçirilir.
Əsas kapitala daxıldir: bina və tikililər, maşın vo avadanhqlar,
nəqliyyat vasitələri, istehsalat və təsərrüfat inventarı, ışgüzar
hey vanlar, çox illik əkınlər, əsas vəsaıtlərin digər növlori.
Torpaq sahələrinin məhsuldarlığının təmin olunması məqsədi
ilə, bir qayda olaraq suvarma və drenaj sisteminə, ağaclann tomiz-
lənməsinə, gübrələrə sərmayələr daxildir. Bununla əlaqədar tor-
paq sahələrinə sərmayələr fıziki istehsalat kapitalı kimi baxılır.
Əsas kapital kimi baxılan istehsalat aktivlərinə həmçinın qeyri
maddi istehsal olunmuş aktivlər: faydalı qazıntıların kəşfiyyatına
xərclər, ədəbiyyat, incəsənət, digər qeyri maddi aktivlərin əsər-
lərin əsillərı aiddir. Bu aktivlər qeyri maddi istehsal olunmıış ak-
tivlərin kateqoriyasına aiddir, çünki onlar insan əməyi ilə yaradı-
Iıb və eyni zamanda oniann dəyəri ilk növbədə onlara daxil edil-
miş infonnasiya ilə müəyyən olunur.
M a d d i d ö v riy y ə v ə s a itlə rin in e h tiy y a tla rı.
Maddi dövnyyə
vəsaitlərinin ehtiyyataln qeyri maddi istehsal olunmuş qeyri mad-
di aktivlərin tərkib hissəsidir və istehsalat prosesində ümumilik-
də istehlak olunan kapitahn bir hissəsidir. Bu ilk növbədə arahq
məhsullar adlanan əm ək predmetləridir (xammal, materiallar,
yarmfabrikatlar, yanacaq, furaj və s.)0nlar bir istehsalat dövründo
iştirak edir, öz formasını dəyişdirir, onların istehsalına xərclər isə
Dostları ilə paylaş: |